Τετάρτη 17 Ιουλίου 2013

Σχέδιο Διαφυγής - Adolfo Bioy Casares









"Πριν καλά καλά νυχτώσει, την πρώτη πρώτη μέρα μου στα νησιά εδώ είδα κάτι το ανησυχητικό, που χρέος μου θεωρώ να σου ζητήσω αμέσως και χωρίς ευγένειες και προεισαγωγικά την άμεση βοήθειά σου. Θα προσπαθήσω να σου εξηγήσω όλα με τη σειρά τους.
   Έτσι έχει η πρώτη παράγραφος στο πρώτο γράμμα από τον ανηψιό μου Ανρί Νεβέρ, υποπλοίαρχο."

Πριν καλά καλά αρχίσει, για να παραφράσω την εισαγωγική φράση του μυθιστορήματος, ο Κασάρες τοποθετεί τον τρόμο και την ανησυχία σε πρώτο πλάνο, μαιτρ της υποβολής, δε διστάζει να φανερώσει το καλό του χαρτί από την αρχή της παρτίδας. Με ανάγκασε να διαβάσω ξανά και ξανά την πρώτη καταχώρηση στο ιδιότυπο αυτό ημερολόγιο επιστολών, που αποτελεί τη ραχοκοκκαλιά του βιβλίου, εισαγωγή κατευθείαν στα βαθιά, συγγραφική λαβή που ακινητοποιεί τον αναγνώστη. 

Ο Ανρί Νεβέρ αναγκάζεται να μπαρκάρει εξαιτίας μιας διαμάχης γύρω από την οικογενειακή επιχείρηση. Αφήνει πίσω του την Ιρέν. Υποψιάζεται πως ο εξαναγκασμός του σε φυγή αποτελεί σχέδιο σκοτεινό του Ξαβιέ, που τώρα απέμεινε να πολιορκεί την Ιρέν δίχως αντίπαλο. Ο Ανρί την εμπιστεύεται αλλά φοβάται μήπως δεν αντέξει για πολύ. Καταφτάνει στην Καγκέν τέλη Γενάρη. Εκεί θα έρθει αντιμέτωπος με συνθήκες πρωτόγνωρες για τον ίδιο, ένα νησιωτικό σύμπλεγμα - τόπος φυλακής και εξορίας. Διαρκής αμφιβολία στην αναζήτηση κάποιου έμπιστου, οι υποψίες αναζητούν αποδείξεις, η λογική τον καλεί να μείνει μακριά από τη Νήσο του Διαβόλου, μάταια. Πίσω από τους τοίχους των φυλακών διαδραματίζονται σχέδια που δεν τα χωρά - αρχικά - ο ανθρώπινος νους, μπροστά τους, η στέρηση της ελευθερίας μοιάζει να ωχριά. 

Αφηγητής της ιστορίας ο θείος του Ανρί, παραλήπτης των επιστολών. Ο Κασάρες ενσωματώνει στο κείμενό του δύο διαμετρικά αντίθετα στυλ αφήγησης, την παράθεση αυτούσιων αποσπασμάτων από τις επιστολές του Ανρί, διαδέχεται η πρωτοπρόσωπη εξιστόρηση του θείου, ο οποίος δεν παραλείπει να προσθέσει τη δική του οπτική των πραγμάτων, με υποθέσεις και λογικά άλματα εντείνει την υποκειμενικότητα της ήδη υποκειμενικής καταγραφής της εμπειρίας του Ανρί στα νησιά αυτά. Πέρα από την υποκειμενική ένταση, ο αναγνώστης δέχεται ήδη από την πρώτη παράγραφο ως δεδομένο το τραγικό τέλος του Ανρί, στοιχείο που εντείνει την αναγνωστική βουλιμία. Η ημερολογιακή ακολουθία στην αφήγηση δίνει κάθε δικαίωμα στον Κασάρες να νετάρει σταδιακά τη θολή αρχική εικόνα.

Το νησιωτικό τρίγωνο μοιάζει να αποκολλάται και να πλέει μονάχο του στον ανοιχτό ωκεανό, η σύνδεση με την πραγματικότητα παρουσιάζει προβλήματα. Ο Ανρί μπλέκεται σε μια δίνη, καθώς η νοσταλγία διαδέχεται το χρέος και ο τρόμος γεννά παραισθήσεις. Ακόμα μια φορά (προηγήθηκε η αριστουργηματική Εφεύρεση του Μορέλ) ο Κασάρες επιλέγει τη νησιωτική απομόνωση ως σκηνικό, καταφέρνοντας να προκαλέσει αίσθημα εγκλεισμού και αποκλεισμού. Η πραγματικότητα έχει πολλές επιφάνειες, με μαστοριά και υπομονή, ο συγγραφέας αφαιρεί τις παραμορφωτικές μεμβράνες για να αποκαλύψει το σκοτεινό πυρήνα, υπενθυμίζοντας πως ρόλος των φαινομένων είναι κυρίως η απάτη.

Το μυθιστόρημα εκδίδεται το 1945, τα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης είναι ήδη παγκοσμίως γνωστά για το παράλληλο "επιστημονικό τους έργο", κρατούμενοι - πειραματόζωα στα χέρια διεστραμμένων ειδικών, που δε διστάζουν να δοκιμάσουν τις ιδέες τους υπό την πλήρη ανοχή της ηγεσίας. Ακόμα μια μαύρη σελίδα στο πολυσέλιδο έπος του φασισμού.




υ.γ Η γνωριμία με τον Κασάρες έγινε μέσω της αριστουργηματικής Εφεύρεσης του Μορέλ.
υ.γ2 Αντίθετα, η συνεργασία του με τη σύζυγό του Οκάμπο στο αστυνομικό μυθιστόρημα Όποιος αγαπά μισεί, δε μπορώ να πω πως με ενθουσίασε.




Μετάφραση Παύλος Μάτεσις
Εκδόσεις Πατάκη


Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου