Ας με λένε Γκάντενμπαϊν - Μαξ Φρις

'Ενας ξένος βγαίνει από ένα μπαρ, λίγο αργότερα, θα βρεθεί νεκρός στο αυτοκίνητό του. Η φαντασία του συγγραφέα πυροδοτείται, βασιζόμενος στα ελάχιστα αυτά στοιχεία θα συνθέσει την ιστορία του άγνωστου άντρα, ιστορία με ποικίλες εκδοχές. Η είδηση απασχολεί το συγγραφέα, μέσα από την καταγραφή των διαφόρων εκδοχών αναζητά εκείνη η οποία συμπληρώνει αρμονικότερα το παζλ. Μια σειρά υποθέσεων, μια συνεχής εναλλαγή υποκειμένων. Ας είμαι ο Γκάντενμπαϊν, ας είμαι ο Έντερλιν. Δύο πρόσωπα, ο Γκάντενμπαϊν και ο Έντερλιν, ενσαρκώνουν το νεκρό ξένο στο μυαλό του δημιουργού ο οποίος μεταβάλλει συνεχώς τα στοιχεία της ταυτότητας και των δύο. Δύο γυναίκες, η ηθοποιός Λίλα και η πόρνη Καμίλ, κρατούν τους απαραίτητους, στον αντρικό κόσμο του Φρις, δεύτερους γυναικείους ρόλους.

Ο συγγραφέας επιχειρεί να χτίσει πρωτίστως τον κεντρικό χαρακτήρα της ιστορίας που επιθυμεί να διηγηθεί,  συνδυασμοί επί συνδυασμών, από κάθε κόμπο ξεπηδούν κλαδιά, στη βάση ο ξένος του μπαρ, στην πρώτη διακλάδωση ο Γκάντενμπαϊν και ο Έντερλιν, καθώς το διάγραμμα προχωρά σε λεπτομέρειες, ο συγγραφέας προσθέτει και άλλα στοιχεία ταυτότητας, σχέσεις με γυναίκες, κοινωνική θέση και επάγγελμα, ψυχολογική κατάσταση. Παράλληλα με το σώμα ο Φρις δεν παραλείπει να ποτίζει με ψυχή τους χαρακτήρες του οι οποίοι καλούνται να αποφασίσουν, να εκφράσουν τη γνώμη τους, να πάρουν θέση, να ζήσουν. Ο Φρις ακολουθεί την κάθε εκδοχή μέχρι το σημείο που το ενδιαφέρον του θα ατονίσει, τότε θα μεταβάλλει κάποιο χαρακτηριστικό, πρωτεύον ή δευτερεύον, και θα συνεχίσει μέχρι το γνωστό τέλος της ιστορίας.

Μπορεί να πρόκειται πρωτίστως για μυθιστόρημα, έστω και αν είναι αρκετά ιδιαίτερο και καινοτόμο, πράγμα το οποίο οφείλεται στη συγγραφική ιδιοφυία του Ελβετού λογοτέχνη, αλλά κανείς δε μπορεί να αρνηθεί πως πρόκειται και για ένα εγχειρίδιο συγγραφής. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει για να μετατρέψει την αρχική ιδέα σε ολοκληρωμένο μυθιστόρημα. Θα μπορούσαν να είναι οι σημειώσεις του ή ακόμα και μια συγγραφική άσκηση. Δίνει βάση κυρίως στους χαρακτήρες, κάτι το οποίο αποτελεί γνώρισμα στο σύνολο του έργου του, ενώ παράλληλα προσθέτει διάφορα στοιχεία πλοκής. Καταφεύγει στην πράξη και αποφεύγει τη στείρα και άνευρη θεωρία των μαθημάτων δημιουργικής γραφής.  Το τελικό αποτέλεσμα, εγκεφαλικό και απαιτητικό, αποζημειώνει τον αναγνώστη ο οποίος ακολούθησε τα κοφτά βήματα του συλλογισμού του συγγραφέα και πρόσθεσε και άλλα δικά του κατά τον ίδιο τρόπο.

Θα ήθελα να σταθώ λίγο στην επιλογή του Γκάντενμπαϊν να παραστήσει τον τυφλό με σκοπό να μπορέσει να πλησιάσει περισσότερο τους ανθρώπους οι οποίοι δε νιώθουν την ανάγκη να "μακιγιαριστούν" μπροστά σε έναν τυφλό. Η τυφλότητα συναντάται ως θέμα και σε άλλα έργα, όπως για παράδειγμα στην τριλογία του Ερνέστο Σάμπατο (Τούνελ, Περί Ηρώων και Τάφων, Αβαδδών ο Εξολοθρευτής), στην Τύφλωση του Ελίας Κανέττι και στο Περί Τυφλότητος του Ζοζέ Σαραμάγκου, αποτελώντας μία λογοτεχνική εμμονή, που φανερώνει ίσως μία φοβία, δημιουργών τους οποίους έχει απασχολήσει ενδελεχώς η απώλεια της όρασης.

Ο Μαξ Φρις, ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της γερμανόφωνης ελβετικής λογοτεχνίας, γεννήθηκε το 1911 στη Ζυρίχη και πέθανε το 1991. Ανάμεσα στα έργα του ξεχωρίζουν τα μυθιστορήματα Στίλερ, Homo Faber, Μακρύ Σαββατοκύριακο στο Λονγκ Άιλαντ. Υπήρξε και θεατρικός συγγραφέας.



Μετάφραση Μαρία Τοπάλη.
Εκδόσεις Μελάνι.