Δευτέρα 11 Μαρτίου 2013

Λοιμός - Αντρέας Φραγκιάς







"Κάποια μέρα που φυσούσε δυνατά, κάποιος ρώτησε: <<Μπορώ να πιω νερό; >> Κι' ήταν πολύ φυσικό γιατί έσκαβε από το πρωί, η άμμος έτριζε τα δόντια του και τα χείλια του είχαν ξεραθεί. Για να κάνεις όμως ο,τιδήποτε, πρέπει να σου το επιτρέψουν. Είναι νόμος."

Οι κρατούμενοι στη σωφρονιστική αποικία δεν έχουν μήτε όνομα, μήτε παρελθόν. Φτάνουν με πλοία και τοποθετούνται από τους φύλακες στους τάφους που έσκαψαν γι' αυτούς οι παλιότεροι. Η καθημερινότητα προσδιορίζεται μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια από πλήθος νόμων και διαταγών, συχνά αντικρουόμενων. Η εξαντλητική σωματική εργασία αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ημέρας, τη νύχτα επιστρέφουν στους τάφους ευχόμενοι να μην παραμιλήσουν στον ύπνο τους. Η ηγεσία, μέσω των οργάνων της, στοχεύει περισσότερο στην ψυχική, παρά στη σωματική, εξόντωση των κρατουμένων. Συνεχής απόπειρα διαίρεσης του πληθυσμού μέσω επιβραβεύσεων και τιμωριών. Καψόνια, βασανιστήρια, παραλογισμός. Καταπιεστές και καταπιεζόμενοι. Μια ζοφερή πραγματικότητα.

Μια μέρα δια νόμου, επιβάλλεται το κυνήγι της μύγας. Κάθε κρατούμενος υποχρεούται παράλληλα με τις υπόλοιπες εργασίες του να συγκεντρώνει είκοσι μύγες και να τις παραδίδει στην αρμόδια υπηρεσία περισυλλογής μυγών. Γρήγορα οι μύγες αποκτούν τεράστια αξία και ανταλλάσσονται με φαγητό και νερό καθώς αναπτύσσεται τάχιστα η μαύρη αγορά. 

Ο βιωματικός χαρακτήρας του κειμένου έντονος, η προσωπική εμπειρία του συγγραφέα στην εξορία ενισχύει τον καφκικό τρόμο με ισχυρότατες δόσεις ρεαλισμού. Ο Φραγκιάς αρνείται να βαδίσει στα γνωστά και πολλάκις πατημένα μονοπάτια της αυτοβιογραφικής ηρωοποίησης διαμέσου της, γεμάτης με καταγγελίες, ημερολογιακής περιγραφής. Δε στοχεύει στην παράθεση απλώς του προσωπικού αλλά επιδιώκει (και πανηγυρικώς επιτυγχάνει) την εξύψωση του ατομικού βιώματος στη σφαίρα του οικουμενικού. Με γλώσσα απλή και αποφεύγοντας να προσδιορίσει τόσο τον τόπο όσο και το χρόνο, ο Φραγκιάς υπογράφει ένα έργο που μιλάει για τον κάθε καταπιεζόμενο στο πέρασμα των αιώνων. Σμιλεύει την εμπειρία και αφαιρεί, με τη σοφία τεχνίτη, τα στοιχεία εκείνα που θα αιχμαλώτιζαν τον αναγνώστη σε ένα συγκεκριμένο χωροχρονικό πλαίσιο. Έτσι, σε κάθε μεριά του πλανήτη, ο "κόσμος" που περιγράφει ο συγγραφέας ξυπνάει στον αναγνώστη μνήμες και εικόνες φρίκης και ας μην έχει ποτέ του ακούσει για την Ικαρία και τα υπόλοιπα ελληνικά νησιά εξορίας. Ο αναγνώστης ελεύθερος να κάνει αντιστοιχίες και συνδέσεις με καταστάσεις του παρελθόντος αλλά και του σήμερα, εντός και εκτός συνόρων.

Εμφανής παρουσία στοιχείων στενής συγγένειας με το φιλοσοφικό ρεύμα του υπαρξισμού. Και μπορεί η προφανής συσχέτιση να γίνεται με την Πανούκλα λόγω της θεματικής αντιστοιχίας, αλλά το κείμενο διέπεται από το πρωταρχικό, κατά τον Καμύ, φιλοσοφικό ερώτημα της αυτοκτονίας. Το δικαίωμα στην αυτοκτονία φαντάζει το μοναδικό δικαίωμα των κρατουμένων, αυτός άλλωστε είναι και ο λόγος της ρητής απαγόρευσης του από τις αρχές. Η αυτοκτονία ως ένα ακόμα όπλο στη φτωχή φαρέτρα των κρατουμένων στον αγώνα τους για διατήρηση της αξιοπρέπειας.

Ο αναγνώστης, που αγνοεί πως ο Φραγκιάς έζησε αρκετό καιρό ως εξόριστος, είναι πιθανόν να προσεγγίσει το Λοιμό υπό το πρίσμα της παραβολής και να το τοποθετήσει δίπλα σε σπουδαία έργα επιστημονικής φαντασίας που προφητεύουν δυστοπίες. Προσέγγιση όχι απαραίτητα λανθασμένη μα λειψή που στερεί το στοιχείο της μαρτυρίας από το κείμενο.


Ο Φραγκιάς είχε σαφέστατη γνώση της σύγχρονης -με αυτόν- ευρωπαϊκής λογοτεχνίας. Γνώση η οποία συνεπικουρεί την ανάγκη του συγγραφέα να καταθέσει το προσωπικό του βίωμα και τον οδηγεί με ασφάλεια, μακριά από κακοτοπιές και επαναλήψεις, στη δημιουργία ενός εμβληματικού έργου με σημαίνουσα θέση στο πάνθεον της παγκόσμιας λογοτεχνίας.               


Εκδόσεις Κέδρος




9 σχόλια:

  1. O "Λοιμός" μαζί με "Το κιβώτιο" του Αλεξάνδρου και τη "Φανταστική περιπέτεια του Κοτζιά ανήκουν πλέον στα κλασικά της λογοτεχνίας μας.
    Συγκλονιστικό ανάγνωσμα, για μένα παραμένει αξέχαστο, παρά τα καμιά 30αριά χρόνια που με χωρίζουν από την ανάγνωσή του.

    Να σας πω ότι συχνά με βάζετε στον πειρασμό να θέλω ξανα-διαβάσω παλιά αναγνώσματά μου (και κάποτε το κάνω). Κι είναι πολύ ωραίο από τη μια, από την άλλη όμως, πότε θα διαβάσω τα περίπου 50 αδιάβαστα που κυκλοφορούν ανάμεσά μας σ' αυτό το (χάρτινο!) σπίτι;

    Τέλος, να προσθέσω ότι η ταινία Happy day του Βούλγαρη βασίζεται στο Λοιμό.
    http://www.clickatlife.gr/movie/cinema/happy-day?id=1645

    Κλασική η μουσική του Σαββόπουλου και η ερμηνεία του Μενιδιάτη:

    http://www.youtube.com/watch?v=nge51wq9OtU


    κ.κ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ενδιαφέρον, ώς είθισται, το σχόλιο σας, μεγαλώνει τη λίστα με τα προσεχώς!

      Διαγραφή
  2. Μετά το κιβώτιο ήρθε η ώρα να διαβάσω φέτος και Φραγκιά. Ήδη το ΄χα υπόψιν., αλλά νομίζω πως τώρα ανέβηκε πολύ στη λίστα.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Είναι συγκλονιστικό Σταυρούλα, περιμένω εντυπώσεις.

      Διαγραφή
  3. Νομίζω ότι όντως το έργο αυτό τίθεται στην αυγή μιας νέας εποχής για την ελληνική πεζογραφία.
    Κι ο αναγνώστης μπορεί να απολαμβάνει τόσο το μερικό (τις περιπέτειες των κρατουμένων) όσο και το γενικό (τον συγκεντρωτισμό της εξουσίας) πέρα από ιστορικά πλαίσια και συγκεκριμένες βιογραφικές απηχήσεις.
    Πάντα καλές αναγνώσεις
    Πατριάρχης Φώτιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Συμφωνώ απόλυτα.
      Εύχομαι καλές αναγνώσεις και δια εσάς!

      Διαγραφή
  4. Διορθώνω:
    Την "Αντιποίηση αρχής" του Κοτζιά είχα στο μυαλό μου.
    Κύριος οίδε γιατί το χέρι μου έγραψε "Φανταστική περιπέτεια".
    (Προφανώς, έχει τους λόγους του. Πάντως, εγώ δεν ξέρω...)


    κ.κ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Τζόνσον ο αλογόμυγας13 Μαρτίου 2013 στις 1:30 π.μ.

    Διαβάζω αυτές τις μέρες το 'Ιστορίες από την Κολιμά'. Μου πάγωσε την ψυχή. Μόλις το τελειώσω θα ξεκινήσω το 'Λοιμό' για να δω τις αντιστοιχίες.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Υπάρχουν αντιστοιχίες, απλώς ο Φραγκιάς ελευθερώνει το κείμενό του από τον τόπο και την εποχή. Η ψυχή σου πάντως παγωμένη θα μείνει.

      Διαγραφή