Καλλιτέχνης Γυναικών - Eduardo Mendoza

Ο αφηγητής - και ταυτόχρονα κεντρικός πρωταγωνιστής της ιστορίας - πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής του σε μια ψυχιατρική κλινική στα περίχωρα της Βαρκελώνης, πιστεύοντας αρχικώς πως επρόκειτο για μια προσωρινή και αναίμακτη λύση ώστε να γλιτώσει από τις δαγκάνες της δικαιοσύνης, ένας συμβιβασμός μεταξύ δικαστή και κατηγορούμενου. Τελικώς η βραχεία περίοδος μετατράπηκε σε ρουτίνα και μονιμότητα, καθώς ο διευθυντής της κλινικής αρνείτο πεισματικά να δεχτεί τον αφηγητή για επαναξιολόγηση, βήμα απαραίτητο προς την ελευθερία. Ώσπου μια μέρα, με πρωτοβουλία του απόμακρου δυνάστη τόσων ταλαιπωρημένων ψυχών, κλήθηκε στο γραφείο και έλαβε εξιτήριο, έτσι απλά.

Με τα λιγοστά του υπάρχοντα παίρνει το δρόμο προς τη Βαρκελώνη, δεκαετίες μετά την τελευταία φορά τα πάντα δείχνουν να έχουν αλλάξει. Οι ολυμπιακοί αγώνες έχουν μετατρέψει οριστικά την πρωτεύουσα της Καταλονίας σε λίκνο τουριστικό. Κατάκοπος, μετά την πολύωρη πεζοπορία, διαλέγει ένα παγκάκι για να περάσει τη νύχτα, όμως το πρωί διαπιστώνει πως οι αετονύχηδες - πρώην - συνάδελφοί του τον έχουν αφήσει με το εσώρουχο. Σχεδόν γυμνός περιδιαβαίνει τους δρόμους της πόλης αναζητώντας την αδερφή του. Στα μάτια των περαστικών φαντάζει τουρίστας, ένας από τους αμέτρητους ιδιόρρυθμους ξένους που κατακλύζουν το κέντρο της πόλης. Μόνο οι κράχτες του δίνουν σημασία.

Παρά την ιδέα - που από την πρώτη στιγμή στριφογυρίζει στο νου του - πως εκτός ψυχιατρείου το ποσοστό των τρελών είναι τελικά κατά πολύ υψηλότερο, ο ήρωας αποφασίζει να αδράξει την ευκαιρία που του δόθηκε και να ακολουθήσει βίο συνετό, αφήνοντας πίσω του οριστικά τις μέρες της παρανομίας και του εγκλεισμού. Όμως τα πράγματα θα εξελιχθούν διαφορετικά και εκείνος άθελά του θα εμπλακεί στη διαλεύκανση μίας σκοτεινής δολοφονίας...

Με πρόζα που τσακίζει κόκαλα και διάθεση να ισοπεδώσει τα πάντα μέσα από το χιούμορ και τη σάτιρα, ο Μεντόθα καταφέρνει κάτι πολύ δύσκολο, να προκαλέσει το αβίαστο γέλιο στον αναγνώστη. Παρωδία αστυνομικού μυθιστορήματος, ο Καλλιτέχνης γυναικών είναι ένα από τα πλέον αστεία βιβλία που έχω διαβάσει. Ο συγγραφέας όμως δεν παρασύρεται από την υπερβολή, παραμένει προσηλωμένος στην εξέλιξη της ιστορίας και στη διάπλαση των χαρακτήρων, γνωρίζοντας πως αυτός είναι ο ασφαλέστερος δρόμος προς το γέλιο. Αποφεύγει τη στείρα επανάληψη καταστάσεων, η δομή του προσφέρει απλόχερα τα κατάλληλα κενά στα οποία με μαστοριά τοποθετεί τις ατάκες και την οργιώδη φαντασία του. Δείχνει να ξέρει πότε να παγώσει την εικόνα ώστε να τραβήξει τη σκηνή στα άκρα και πότε να πατήσει play ξανά. Αυστηρή πειθαρχία πίσω από το υπέροχα χαοτικό αποτέλεσμα. 

Η συγγραφική μαγκιά του Μεντόθα, για μένα, έγκειται στο γεγονός πως δεν αρκείται στην παρωδία. Πίσω από τα υστερικά γέλια και τις εύστοχες ατάκες κρύβεται το σκοτάδι, η Βαρκελώνη που αλλάζει - ή σύμφωνα με κάποιους άλλαξε οριστικά και αμετάκλητα -, οι καθημερινοί άνθρωποι που παλεύουν για την ευτυχία με όσα μέσα διαθέτουν. Ο αφηγητής είναι ένας αξιαγάπητος αντιήρωας, που κερδίζει την αμέριστη συμπάθεια του αναγνώστη (ίσως και λόγω της ενοχής που προκαλεί η συνειδητοποίηση πως στην πραγματική ζωή μάλλον θα περνούσε απαρατήρητος...). Η μοναξιά δεν σχετίζεται με την οικονομική άνεση, πολύ δε περισσότερο η ευτυχία.

Απαιτητική η δουλειά της μεταφράστριας, Αγγελικής Βασιλάκου, που καταφέρνει να αποδώσει στα ελληνικά αρκετά λογοπαίγνια αλλά και να μεταφέρει εύστοχα καταστάσεις αμιγώς καταλανικές.

 Ένα σπουδαίο βιβλίο, δώρο για τα γενέθλια του μπλογκ, μου θύμισε τα Μυστήρια της Μαδρίτης του  Αντόνιο Μουνιόθ Μολίνα. Η κωμωδία είναι για μένα το δυσκολότερο είδος, το πλέον απαιτητικό, η συγκίνηση μπορεί να προκληθεί και εκβιαστικά, το γέλιο όχι.



Μετάφραση Αγγελική Βασιλάκου
Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες