Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2014

η γιορτή της ασημαντότητας - Milan Kundera




Σημασία, συχνά, έχει ποιος διηγείται την ιστορία, η σαγήνη κρύβεται στα πλέον προφανή μέρη, αρκεί να μπορεί κανείς να τη δείξει.

Εικόνα πρώτη, δεκαπέντε χρόνια πριν· στέκομαι πελαγωμένος στο υπόγειο βιβλιοπωλείο, δεν ξέρω από πού να πιάσω το νήμα, το όνομα Κούντερα το έχω ακούσει ξανά, μάρτυρας σε τυχαίο διάλογο, σε τόνο κοροϊδευτικό: Είναι κουλτουριάρης, διαβάζει Κούντερα. Αγόρασα την Ταυτότητα, δεν ένιωσα κουλτουριάρης αλλά μου άρεσε πολύ, κυρίως το συναίσθημα πως είχα διαβάσει κάτι σπουδαίο, όχι βαρύ, αλλά συμπυκνωμένα σπουδαίο. Η κρυφή χαρά της ηρωίδας για την απώλεια του βρέφους που κυοφορούσε· κάτι μέσα μου έτριξε κατά τη διαστολή.

Εικόνα δεύτερη, δύο χρόνια αργότερα· Η κυρία Ελένη προσπαθεί να με αποτρέψει από το να διαβάσω την Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι, δίχως να διασαλευτεί το πνεύμα φιλοξενίας. Αν το θες να το δανειστείς να το κάνεις, έλεγε, αλλά ρε παιδάκι μου ήρθατε τρεις μέρες να ξεκουραστείτε. Τελικά το δανείστηκα, το ξεκίνησα το ίδιο βράδυ, είχε δίκιο, δεν ήταν κατάλληλο για το εκδρομικό τριήμερο, αν και το βαρυσυννεφιασμένο θέρετρο θα αποτελούσε σκηνικό ταιριαστό για την ανάγνωση.  Η αίσθηση πως κάτι χάνω, γεγονός που δεν μείωσε όμως στιγμή την αναγνωστική απόλαυση, με το γύρισμα της τελευταίας σελίδας ξεκίνησα ήδη να σχεδιάζω την μελλοντική επιστροφή.

Εικόνα τρίτη, έξι μήνες μετά· Το βαλς του αποχαιρετισμού. Ο φόβος της σύλληψης και του βασανισμού τον παραλύει, και μόνο η ιδέα αρκεί για να του κοπεί η ανάσα. Ένα χάπι είναι η λύση, ένα θανατηφόρο χάπι είναι εκείνο που του επιτρέπει να απολαύσει τη ζωή, η δύναμη πως είναι εκείνος που ελέγχει τη μοίρα του. Η αυτοκτονία ως πηγή ζωής, παρατεταμένο τρίξιμο, η ιδέα επιβάλλεται πλήρως της μνήμης και ενσωματώνεται στο εγώ.

Στο τέλος της αναγνωστικής μου εφηβείας είχα διαβάσει το σύνολο σχεδόν του έργου του. Με τα χρόνια επανήλθα για να καλύψω το κενό της συγγραφικής του σιωπής με επαναλήψεις, δεν μου αρκούσε, επιθυμούσα μια καινούρια διήγηση, Η γιορτή της ασημαντότητας ήταν μια τεράστια έκπληξη, απέφευγα να το σκέφτομαι αφήνοντας νέες εκδόσεις και ανακαλύψεις να με παρασύρουν, οι φήμες για την οριστική έκδοση των απάντων του αποτελούσαν μια αιωρούμενη τελεία.

Ήταν Ιούνιος, ο πρωινός ήλιος έβγαινε μέσα απ' τα σύννεφα, και ο Αλαίν περπατούσε αργά σ' έναν παρισινό δρόμο. Παρατηρούσε τα νεαρά κορίτσια, που έδειχναν όλα τον γυμνό αφαλό τους ανάμεσα στο χαμηλοκάβαλο παντελόνι και το πολύ κοντό μπλουζάκι.
Η πρώτη πρόταση γεννά την οικειότητα μιας γνώριμης αφηγηματικής φωνής, η παρατήρηση του μικρού, του ασήμαντου, ως βάση. Αυτό το φαινομενικά ανάλαφρο, η αίσθηση της φάρσας και του κωμικού, στοχαζόμενος τον γυναικείο αφαλό ή την αίσθηση χιούμορ του Στάλιν, σπάζοντας συνεχώς τις χρονικές συνέχειες, σταματώντας την μία αφήγηση για να περάσει στην άλλη, δημιουργώντας ένα ανομοιογενές φαινομενικά σύνολο ηρώων και ιστοριών, συνθέτοντας, τελικά, μια παράδοξη μικρογραφία του όλου. Ο μονόλογος του συγγραφέα, παράλληλος με την αφήγηση, προσφέρει μια αίσθηση ανανέωσης που, σε συνδυασμό με τη βαρύνουσα προσωπικότητα του Στάλιν, επιτρέπουν στο μυθιστόρημα να σταθεί αυτόνομο παρά τον ανασκοπικό του χαρακτήρα, με διάσπαρτες τις αυτοαναφορές και τις κουντερικές ιδέες, μια αφαιρετική ανακεφαλαίωση· η τελεία πρέπει να ανήκει στον δημιουργό.

Δοκιμάστε να αυτοσχεδιάσετε και να μιλήσετε μια φανταστική γλώσσα έστω και για τριάντα δευτερόλεπτα χωρίς διακοπή! Θα επαναλαμβάνετε συνέχεια τις ίδιες συλλαβές και θα φανεί αμέσως πως η φλυαρία σας είναι σκέτη απάτη. Να επινοήσετε μια ανύπαρκτη γλώσσα προϋποθέτει πως την κάνετε πειστική ακουστικά: πως δημιουργείτε μια ιδιαίτερη φωνητική και δεν προφέρετε το "α" ή το "ο" όπως το προφέρουν οι Γάλλοι· πως αποφασίζετε ποια συλλαβή τονίζεται κάθε φορά. Καλό θα ήταν επίσης, για να είναι φυσικός ο λόγος, να φανταστείτε πίσω από αυτούς τους περίεργους ήχους μια γραμματική δομή και να ξέρετε ποια λέξη είναι ρήμα και ποια ουσιαστικό.


Μετάφραση Γιάννης Η. Χάρης
Εκδόσεις βιβλιοπωλείον της Εστίας



 

2 σχόλια:

  1. Καλησπέρα, Γιάννη.
    Βλέπω ότι η ξένη λογοτεχνία είναι ψηλά στις προτιμήσεις-σου.
    Ρωτώ το εξής, γιατί είχε γίνει μια έντονη συζήτηση όταν εγώ μίλησα γι' αυτό το βιβλίο:
    πόσο το όνομα Κούντερα παίζει ρόλο στην αποτίμησή-του και πώς θα το εκτιμούσες αν ήταν ενός άγνωστου;
    Πατριάρχης Φώτιος

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Καλησπέρα,
      σίγουρα παίζει ρόλο καθοριστικό, επιπλέον, όπως αναφέρω και στο κείμενο, διέκρινα και μια τάση ανασκόπησης στο σύνολο του έργου του, οπότε δύσκολα κάποιος άλλος θα μπορούσε να το έχει υπογράψει. Αλλά δεν εννοώ πως μου άρεσε απλώς και μόνο επειδή είχε το όνομά του αλλά επειδή ένιωσα να ανήκει στην εργογραφία του σπουδαίου αυτού συγγραφέα που καθόρισε τα πρώτα μου αναγνωστικά βήματα -υπάρχει δηλαδή έντονο το συναισθηματικό στοιχείο στην ανάγνωση/απόλαυση-.
      Τώρα βέβαια ανοίγεις μια μεγάλη συζήτηση σχετικά με τα λευκά εξώφυλλα των βιβλίων, δύσκολο να απαντήσει με βεβαιότητα κανείς αν είναι ικανός να διακρίνει το αριστούργημα ανεξάρτητα από το όνομα και τα συνοδευτικά στοιχεία του δημιουργού.

      Διαγραφή