Homo Faber - Max Frisch

Ήταν μια απόφαση σε εκκρεμότητα απ' το καλοκαίρι. Καθόλου τυχαία, η σκέψη της επανασυνάντησης με τον Homo Faber επανήλθε στο προσκήνιο λίγο πριν το τέλος του χρόνου· καθώς ο Γενάρης, η δεύτερη ευκαιρία για επανεκκίνηση, πλησίαζε. Οι λαμπερές μέρες πέρασαν, αναγνωστικές επιστροφές, από καιρό επιθυμητές, πραγματοποιήθηκαν, νέες εκδόσεις αγαπήθηκαν, οι πρώτες απογοητεύσεις δεν άργησαν να εμφανιστούν. Η δικαιολογία αυτή τη φορά υπήρχε· δεν έβρισκα το βιβλίο. Επανάπαυση και παράπονο, τι συνδυασμός! Δεν γνώριζα την ύπαρξη της έκδοσης του Κάλβου, με ημερομηνία 1971 και σε μετάφραση Αγγέλας Αρτέμη. Νωρίτερα, η Χ. με είχε καθησυχάσει: θα σου φέρω το δικό μου. Όταν βρεθήκαμε, τη ρώτησα: το κρατάς; Μου απάντησε ναι, κι εγώ το απαίτησα βιαστικά. Ύστερα ίσως να ξεχαστείς, είπα. Η πρώτη σκέψη όταν το κράτησα στα χέρια μου: αυτή η έκδοση μάλλον υπηρετεί καλύτερα το περιεχόμενο. Όταν σηκωθήκαμε να φύγουμε διαπίστωσα πως χωρούσε στην τσέπη του παλτού μου.

Προσπερνώ την ανάγνωση, μικρή χρονική παρέκβαση. Αναρωτιέμαι, είπα, αν ο Ξένος είναι όντως το αγαπημένο μου βιβλίο -ο παιδικός αυτός προσδιορισμός, αγαπημένο, με ενθουσιάζει. Η αλήθεια είναι πως καθ' όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης, καθ' όλη τη διάρκεια της συγκλονιστικής πράξης της ανάγνωσης του Homo Faber, είχα τον Μερσώ στο μυαλό μου. Άραγε, οι αφρικανικές προσλαμβάνουσες του Καμύ είναι εκείνες που του επιτρέπουν ή τον ωθούν, σε συνδυασμό με τη δεδομένη ευφυΐα του, να αφαιρέσει από τον ήρωά του κάθε μάσκα και πανοπλία για την αντιμετώπιση του παράλογου; Ίσως μια διάθεση να μιλήσει πιο καθαρά και ταυτόχρονα συμβολικά. Ο Φρις, από την άλλη, ο Ελβετός Φρις, γράφοντας στη γερμανική, επιλέγει για ήρωά του έναν άνθρωπο, τον Βάλτερ Φάμπερ, που ζει στην τεχνολογική αιχμή, στηρίζεται στη λογική, δουλεύει για την Unesco σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, πιστεύει στην ανάπτυξη και παίζει στα δάχτυλα την κυβερνητική. Και αυτός ο άνθρωπος όμως, παρά το σιδερένιο πρόσωπο και το έντονο συναίσθημα βαρεμάρας στο τέλος των ολιγοήμερων διακοπών από τη δουλειά, καλείται να τα βγάλει πέρα σε αυτόν τον παράλογο κόσμο, σε αυτόν τον πραγματικό κόσμο, στον οποίο ευτυχώς, λέω εγώ, ενυπάρχει το ανεξήγητο και η ματαίωση των πιθανοτήτων, εκεί που η λογική εξήγηση είναι άχρηστη.

Ευτυχώς, σκέφτομαι καμιά φορά, που η μνήμη μου με προδίδει, με τέτοια ευκολία. Και όχι μόνο επί των λογοτεχνικών, αλλά και γενικότερα, στην πορεία της ζωής, και ας είναι η λήθη λιγότερο λαμπερή της συγχώρεσης. Το Homo Faber είναι από τα βιβλία εκείνα που μου ανατίναξαν το μυαλό, συνήθιζα να λέω. Οφείλω βεβαίως, και πριν προχωρήσω, να παραδεχτώ πως η ισχυρογνωμοσύνη μου παραλίγο να μου στερήσει την ανάγνωση εξαιτίας, αν είναι δυνατόν, του εξώφυλλου, ευτυχώς Εκείνη επέμεινε, Εκείνη που το είχε διαβάσει, διάολε, στη μητρική της γλώσσα, στο σχολείο. Επιστρέφω. Είναι από τα βιβλία εκείνα που μου ανατίναξαν το μυαλό, έλεγα. Επιστρέφω στις σελίδες του μετά από πέντε χρόνια, όλα είναι εκεί παρά τη διαφορετική έκδοση: η γλώσσα, η ατμόσφαιρα, η αίσθηση, τα γνώριμα συναισθήματα, η καθησυχαστική οικειότητα της αφήγησης. Είναι και κάποιες σκηνές παρούσες. Όμως, αν κάποιος με προκαλούσε να επανασυνθέσω την ιστορία θα έπαιρνα πολύ κάτω από τη βάση.

Δεν νομίζω πως θα πάψει ποτέ να με εντυπωσιάζει η τόσο έντονη συναισθηματική επίδραση μιας τόσο -φαινομενικά- εγκεφαλικής γραφής. Το ίδιο ένιωσα διαβάζοντας ξανά το Τούνελ του Σάμπατο. Αντίστοιχη και η επίδραση του Μπέρνχαρντ. Ένας από τους λόγους που ο Χαβιέρ Μαρίας και ο Πολ Όστερ με συγκινούν. Μερικά μόνο παραδείγματα, που αυτή τη στιγμή μου φαίνονται αντιπροσωπευτικά.

Όμως, αν εκτός των τεχνικών αρετών και του πηγαίου ταλέντου, έχεις και μια σπουδαία ιστορία να διηγηθείς, τότε το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένα μυθιστόρημα όπως αυτό. Ο Φρις γνωρίζει πως έχει μια σπουδαία ιστορία να διηγηθεί και νιώθει εμπιστοσύνη στη φωνή του. Δεν διστάζει, γεγονός που μου φαίνεται προκλητικό, αν και αναγνωρίζω πως δύσκολα μπορεί να λειτουργήσει τόσο αψεγάδιαστα όπως εδώ, δεν διστάζει λοιπόν να προβεί σε πρώιμες αποκαλύψεις γύρω από την εξέλιξη της ιστορίας, αρνούμενος να παίξει το φτηνό παιχνίδι του σασπένς, δείχνει τα χαρτιά του στον αναγνώστη και ως εκ θαύματος, στο πλήρωμα της ιστορίας, εκείνος, ο αναγνώστης, θα μείνει εμβρόντητος από την εξέλιξη.

Και έρχεται αυτή η τρίτη ανάγνωση να συναντήσει όλες εκείνες που εκπορεύτηκαν της πρώτης. Προεξέχουσα, και σε ευθεία σύνδεση, η γνωριμία με την Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν. Και ανάμεσα σε τόσες σκέψεις και συναισθήματα, μια ρητορική ερώτηση: είναι άραγε η Χάννα του Φρις το άλτερ έγκο της Μπαχμαν ή μήπως η Φράντσα, στο μυθιστόρημά της Η περίπτωση Φράντσα, πιάνει το νήμα εκεί που το αφήνει η Χάννα;

υ.γ Της είπα: πρέπει να το διαβάσεις. Μαζεύτηκα. Δεν πρέπει τίποτα, διόρθωσα, αλλά θα καταλάβεις.


Μετάφραση Αγγέλα Αρτέμη
Εκδόσεις Κάλβος