Η τρυφερή αδιαφορία του κόσμου είναι ένας από τους πιο όμορφους τίτλους βιβλίων που μπορώ ν' ανακαλέσω. Ο τίτλος ενός βιβλίου, ενός έργου τέχνης γενικότερα, αποτελεί οργανικό μέρος του συνόλου, καίτοι συχνά παραγνωρισμένο, στη σκιά δευτερευόντων συστατικών όπως το εξώφυλλο ή η έκδοση εν γένει. Σημαντικός, όχι μόνο γιατί συνοψίζει το θέμα ή αποτυπώνει την ατμόσφαιρα του κειμένου, αλλά κύρια για την ομορφιά ή το μήνυμα που φέρει σε αυτονομία, για το συναίσθημα που γεννά, για την ποιητική συμπύκνωση που ενίοτε μέσω αυτού επιτυγχάνεται. Η εύρεση ενός τίτλου είναι ζήτημα ταλέντου και έμπνευσης. Και ναι, θα διάβαζα ένα βιβλίο για τον τίτλο του, και τίποτα κακό σ' αυτό δεν βρίσκω. Λίγο νωρίτερα από το βιβλίο του Σταμ είχε κυκλοφορήσει μια συλλογή διηγημάτων ενός ακόμα γερμανόφωνου συγγραφέα, του Κλέμενς Ζετς, με τον επίσης υπέροχο τίτλο Η παρηγοριά των στρογγυλών πραγμάτων (μτφρ. Χρήστος Αστερίου, εκδόσεις Gutenberg). Και οι δύο τίτλοι μέσα μου ήρθαν και κούμπωσαν και έγιναν ένα: Η τρυφερή αδιαφορία του κόσμου και Η παρηγοριά των στρογγυλών πραγμάτων.
Ο Κρίστοφ, ηλικιωμένος μεσήλικας, ακολουθεί μια νεαρή γυναίκα. Η Μαγκνταλένα, που κανείς δεν τη φωνάζει έτσι και συστήνεται ως Λένα, δείγμα πως τα χρόνια έχουν περάσει και κάποια ονόματα ακούγονται πια παρωχημένα, πομπώδη ίσως και μακριά για την εποχή, είναι ηθοποιός. Βρίσκεται στη Στοκχόλμη με τον σύντροφό της, που παρακολουθεί ένα σεμινάριο δημιουργικής γραφής με θέμα το τηλεοπτικό και το κινηματογραφικό σενάριο, παρότι επιθυμία του είναι να γράψει λογοτεχνία, ας όψεται όμως το ζήτημα του βιοπορισμού. Τον λένε Κρις, από το Κρίστοφ. Ο Κρίστοφ αφήνει ένα μήνυμα για εκείνη στη ρεσεψιόν· «Παρακαλώ συναντήστε με αύριο στις δύο το μεσημέρι στο νεκροταφείο Σκουγκσιρκογκόρντεν. Θα ήθελα να σας διηγηθώ μια ιστορία». Εκείνη, αν και αργοπορημένη, θα εμφανιστεί. Ο Κρίστοφ κάποτε υπήρξε συγγραφέας. Χρόνια πριν, όταν ήταν στην ηλικία του Κρις, έγραψε ένα βιβλίο με θέμα τη σχέση του με τη Μαγκνταλένα, την κάποτε κοπέλα του, που τον άφησε. Το βιβλίο έκανε μεγάλη επιτυχία, όμως εκείνος ποτέ δεν μπόρεσε να γράψει κάτι άλλο. Αυτό είναι μέρος της ιστορίας που ο Κρίστοφ επιθυμεί να αφηγηθεί στη Λένα, της ιστορίας του, που περνά μπροστά από τα μάτια του ξανά, και θέλει τα πράγματα να εξελιχθούν με τρόπο διαφορετικό.
Η τρυφερή αδιαφορία του κόσμου είναι από εκείνα τα μυθιστορήματα που στηρίζονται σε μια κεντρική ιδέα, συνήθως πρωτότυπη, το αποκαλούμενο και συγγραφικό εύρημα. Το εύρημα αποτελεί ευχή και κατάρα για τον συγγραφέα. Κινητοποιεί και περιχαρακώνει το γράψιμο, το μετατρέπει σε κάποιου είδους εγκεφαλικό παιχνίδι, το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας καταναλώνεται για να εξυπηρετήσει το εύρημα αυτό, όμως, πολλές φορές, εγκλωβίζει και οδηγεί σε αδιέξοδα, έτσι, για χάρη της αρχικής ιδέας θυσιάζεται το τελικό αποτέλεσμα, αφού η λάμψη της, όσο έντονη και αν είναι, είναι καταδικασμένη αργά ή γρήγορα να ατονίσει και να χαθεί. Η αποκάλυψη του ευρήματος του Σταμ θα στερούσε από τον υποψήφιο αναγνώστη μεγάλο μέρος της απόλαυσης, έτσι όπως θα απέκλειε το στοιχείο της έκπληξης και θα τον οδηγούσε υποψιασμένο στις σελίδες του μυθιστορήματος, και κάτι τέτοιο δεν θα ήταν σε καμία περίπτωση δίκαιο. Εκείνο το οποίο όμως με ασφάλεια θα μπορούσε κανείς να πει είναι πως πίσω από το όποιο εύρημα, που περισσότερο αποτελεί τεχνικό και όχι συναισθηματικό κομμάτι της ιστορίας, εκείνο που το μυθιστόρημα του Σταμ διαπραγματεύεται είναι ο στοχασμός σχετικά με την παρελθούσα ζωή, το ταμείο το οποίο καθώς μεγαλώνει κανείς γίνεται ολοένα και πιο απαιτητικό και δύσκολο στη διαχείριση του, έτσι όπως οι δυνάμεις εξασθενούν και το τέλος πλησιάζει.
Το μυθιστόρημα του Σταμ μοιάζει να ισορροπεί ανάμεσα στη γοητεία και την επιτήδευση με την οποία προοδεύει η πλοκή, καθώς ο αναγνώστης, καλώς ή κακώς, διαρκώς έχει κατά νου τον έλεγχο της λειτουργικότητας και της πειστικότητας του ευρήματος, άπαξ και αυτό αποκαλυφθεί, έτσι όπως το θεωρεί δεδομένο και ίσως ρεαλιστικό. Όμως, ίσως όχι και τόσο έντεχνα, και εκεί κρύβεται μια ένσταση ως προς την υλοποίηση της αρχικής ιδέας, η σύγχυση που επικρατεί, σύγχυση όπως αυτή που έχει κανείς καθώς ξυπνάει στη μέση της νύχτας και δεν είναι σίγουρος για το πού βρίσκεται η γραμμή ανάμεσα στο όνειρο και την πραγματικότητα, ή η σύγχυση ενός μυαλού κουρασμένου πια, είναι που καθιστά το εύρημα περισσότερο μια διαφυγή ή μια δυνατότητα. Το εύρημα μετατρέπεται έτσι σε μια εναλλακτική δίοδο αφήγησης και απομακρύνεται από τον συνήθη στείρο εντυπωσιασμό που τέτοιου είδους ευρήματα φέρουν. Και κάπως έτσι η συζήτηση επανέρχεται σε λημέρια γνώριμα, εκεί που οι ιστορίες έχουν από καιρό πια ειπωθεί, και εκείνο που απομένει να εκπλήξει και να γοητεύσει είναι ο τρόπος με τον οποίο επαναλαμβάνονται. Ο Σταμ έξυπνα επιλέγει το πρώτο αφηγηματικό πρόσωπο, την υποκειμενική ματιά του Κρίστοφ στη δική του ιστορία. Πετυχαίνει, και αυτό είναι πράγματι σπουδαίο και δύσκολο στην επίτευξή του, να μπολιάσει στο εγκεφαλικό κατασκεύασμα, που το εύρημά του του επιβάλλει, το συναίσθημα, να αποτυπώσει την υπαρξιακή αγωνία του ήρωά του, μέσω μιας αφήγησης που χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια και εξ αυτής πηγάζει αβίαστα η λυρικότητα που συντροφεύει τη νοσταλγία.
Ανάμεσα σε τόσες νέες κυκλοφορίες, Η τρυφερή αδιαφορία του κόσμου διαθέτει κάτι το ξεχωριστό, κάτι ικανό να τη διατηρήσει στην αναγνωστική μνήμη, που δεν είναι το εύρημα αυτό καθεαυτό, όπως θα ανέμενε κανείς, αλλά η χρήση του, ο τρόπος με τον οποίο ο Σταμ πετυχαίνει να μετατρέψει ένα τέχνημα σε λογοτεχνία. Ένα αξιοπρόσεχτο μυθιστόρημα.
υγ. Για τη συλλογή διηγημάτων του Ζετς, Η παρηγοριά των στρογγυλών πραγμάτων, μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου