R.I.F. - Μαρία Γιαγιάννου

Ο σύγχρονος τρόπος μέσω του οποίου οι νέες εκδόσεις αναδύονται στον ψηφιακό κόσμο, κυρίως σε αυτόν των κοινωνικών δικτύων, είναι τέτοιος που αρκετές φορές επιβάλλει τη δημιουργία προσδοκιών, γεγονός που σε έναν καθάρια αναλογικό κόσμο θα ήταν εύκολο να αποφύγει κανείς, μη διαβάζοντας το οπισθόφυλλο ή μη διατρέχοντας τα σχετικά άρθρα στην εφημερίδα, αρκούμενος απλώς στη διαίσθηση και την πρότερη επαφή με το έργο ενός δημιουργού. Ωστόσο, κι εγώ ήμουν επιρρεπής.

Πριν δύο χρόνια, λίγο μετά τον σεισμό, διάβασα Το μέλος φάντασμα, και το βιβλίο αυτό, παρά την εγκεφαλική και μεταμοντέρνα κατασκευή μού μίλησε με έναν τρόπο συναισθηματικό, ελάχιστα αναμενόμενο, ίσως γιατί και εμένα επέμενε να με ενοχλεί κάτι παρότι έλειπε, καίτοι δεν έλαβε σάρκα και οστά, επιλέγοντας να μην εμφανιστεί, αφήνοντας πίσω του την αύρα ενός αναπάντητου τι θα συνέβαινε εάν να τρεμοπαίζει στο βάθος της ύπαρξης. Επιρρεπής, λοιπόν, στις προσδοκίες που τα ψηφιακά παραφερνάλια της κυκλοφορίας του R.I.F. κόμισαν, φρόντισα, μάλλον ασυνείδητα, να πείσω τον εαυτό μου πως αυτό, το καινούργιο βιβλίο της Γιαγιάννου, ανήκε επίσης στη μεταμοντέρνα λογοτεχνία, γεγονός που αναπόφευκτα καθόρισε τον αναγνωστικό ορίζοντα, αλλά και τις ανάγκες που η ανάγνωση όφειλε να κατευνάσει.

Ο θάνατος στο φέισμπουκ, έτσι υποτιτλίζει η Μαρία Γιαγιάννου το τελευταίο της βιβλίο, που κυκλοφόρησε πέρυσι προς τα τέλη της εκδοτικής χρονιάς από τις εκδόσεις Στερέωμα. Τι και αν η συγγραφέας, από την εισαγωγή κιόλας, από τον Προϊδεασμό, όπως η ίδια την τιτλοφορεί, φροντίζει να διευκρινίσει: Η σύνθεση που ακολουθεί έχει υβριδική μορφή – κυκλοφορεί με κεφάλι δοκιμίου, σώμα μυθοπλασίας και ποιητικά φτερα. Εγώ τον χαβά μου. Οι ανάγκες απαιτούσαν, οι προσδοκίες ήταν απαραίτητες. Όλο ετοιμάζω και όλο αναβάλλω ένα κείμενο σχετικά με την ευθύνη του αναγνώστη και το παραπάνω σχεδίασμα προσδοκιών είναι ένα τέτοιο παράδειγμα, κατά το οποίο, εν πολλοίς αυθαίρετα, ή ίσως παρασυρμένος, μάλλον αδικαιολόγητα, από τις στρατηγικές ψηφιακής προώθησης, αλλά και, κυρίως, από τις δικές μου ανάγκες, εγώ ανέμενα ένα μεταμοντέρνο μυθοπλαστικό έργο και αντί αυτού συνάντησα ένα μεταμοντέρνο δοκίμιο.

Πέρασε ποτέ από το μυαλό σας ότι στο κοντινό μέλλον, ας πούμε στα επόμενα πενήντα χρόνια, ο θάνατος θα είναι πια όχι μόνο κεντρικό θέμα αλλά και πολύ ισχυρή πραγματικότητα στον πλανήτη του Facebook (όποια ονομασία κι αν θα έχει τότε);

Μικρές καταχωρήσεις στοχασμού, με φιλοσοφική αλλά και χιουμοριστική πρόθεση, συνθέτουν αυτό το πεζογράφημα, όπως η ίδια η έκδοση το βαφτίζει. Ανάμεσά τους παρεμβάλλονται κάποια επιγράμματα, μέσω των οποίων η Γιαγιάννου επιχειρεί να σκιαγραφήσει τους αντίστοιχους χαρακτήρες φανταστικών προσώπων που ο διαβάτης του ψηφιακού αυτού νεκροταφείου είναι πιθανό να αντικρίσει, πρόσωπα με τα οποία, ποιος ξέρει, ίσως και να διαδρούσε εν ζωή. Σε αυτά τα επιγράμματα η διάθεση για σάτιρα υπερισχύει, έτσι όπως επιχειρεί να αποδώσει  στους φανταστικούς νεκρούς χαρακτηριστικά αναγνωρίσιμα από τον αναγνώστη και επομένως αρκετά στερεοτυπικά.

Η Γιαγιάννου είναι εμφανές πως διαθέτει ικανή σκευή για στοχασμό στα εδάφη που η ποπ κουλτούρα συναντά τη φιλοσοφία. Θυμήθηκα τα βιβλία του Νικήτα Σινιόσογλου, ειδικά το Λεωφόρος Νάτο. Και αν η λεωφόρος που επιλέγει ο Σινιόσογλου αποτελεί μια άγνωστη κοντινή διαγράμμιση του αττικού ιστού, η Γιαγιάννου επιλέγει να περιδιαβεί ένα μονοπάτι χιλιοπατημένο, που ο μαζικός χαρακτήρας του δημιουργεί μια διάχυτη ψευδαίσθηση ατομικής γνώσης αλλά και στοχασμού, ψευδαίσθηση η οποία συνοδεύει την απλή εγγραφή στο φατσοβιβλίο. Επίσης, η Γιαγιάννου έχει επίγνωση πως σ' έναν αγώνα δρόμου μ' έναν αντίπαλο στην υπεραιχμή της τεχνολογίας, ελοχεύει το ενδεχόμενο να βρεθείς να κυνηγάς καθώς η σκόνη που εκείνος άφησε πίσω του ακόμα δεν έχει κατακάτσει. Ήδη δεν λέγεται πια Facebook αλλά Meta.

Η συγγραφέας επισημαίνει με αρκετή οξυδέρκεια αρκετές αναλογίες ανάμεσα στο φυσικό και το ψηφιακό, είτε πρόκειται για τη ζωή είτε για τον θάνατο. Λέω αναλογίες γιατί αυτές μοιάζει να απασχολούν τη Γιαγιάννου, το παρόμοιο έδαφος ανάμεσα στους δύο κόσμους, και ίσως εκεί, σε αυτό το κομμάτι τομής να βρίσκεται και η απάντηση στην ολοένα και αυξανόμενη επικράτηση του ψηφιακού χαρακτήρα της ζωής αλλά και τελικά του θανάτου. Μια κάπως παράδοξη αντικατάσταση αναλογικών συνηθειών με αντίστοιχες ψηφιακές. Είναι ένας στοχασμός που πιθανό να αντιμετωπιστεί με έναν σκεπτικισμό, βασισμένο στη φαινομενική ελαφρότητα του αντικειμένου. Ίσως γι' αυτό και η απόπειρα το βιβλίο αυτό να μην περάσει στο τμήμα με τα δοκίμια αλλά να παρεισφρήσει στην επικράτεια της λογοτεχνίας, μιας και ο υβριδικός του χαρακτήρας του επιτρέπει να ενδυθεί τον μανδύα του πεζογραφήματος. Η απόπειρα της Γιαγιάννου δεν υπόσχεται παραπάνω από αυτά που μπορεί να προσφέρει. Αυτή η ιδιότυπη τιμιότητα είναι ένα αδιαμφισβήτητο προτέρημα. Επίσης, πριν τον σκεπτικισμό, καλό είναι καθένας και καθεμία από εμάς να αναλογιστεί τη σχέση του με την ψηφιακή εκδοχή του εαυτού του, και ίσως τότε αλλάξει γνώμη, ίσως και όχι, γεγονός το οποίο επίσης παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον, καθώς ο σκεπτικισμός κατά πάσα πιθανότητα θα διατυπωθεί μέσω μιας ανάρτησης στα κοινωνικά δίκτυα.

Παρά τις ανικανοποίητες αναγνωστικές προσδοκίες, βρήκα αρκετά ενδιαφέρον το κεντρικό εύρημα της κατασκευής αυτής, τη σχετικά πρωτότυπη ιδέα του ψηφιακού νεκροταφείου, απόλαυσα αρκετά τον, κατά τόπους ευφάνταστο, στοχασμό και την παιγνιώδη διάθεση στη γραφή, αλλά κυρίως τη λοξή ματιά της Γιαγιάννου σε μέρη και καταστάσεις ιδιαιτέρως γνώριμες, που ενίοτε προσδίδει ενδιαφέροντα σημεία θέασης του προφανούς. Από νωρίς, η φράση ψηφιακό φλανάρισμα έκανε την εμφάνισή της, φράση που τελικά θεωρώ πως εν πολλοίς προσδιορίζει τη θέση που το βιβλίο έλαβε εντός μου.

υγ. Για Το μέλος φάντασμα περισσότερα μπορείτε να βρείτε εδώ.

Εκδόσεις Στερέωμα