Ο Α. το έκανε δώρο στη Δ. Εκείνη το διάβασε και ενθουσιάστηκε, έψαξε και βρήκε και τα υπόλοιπα βιβλία του Κόλουμ ΜακΚαν. Ξεκίνησε και ο ίδιος να το διαβάζει, αργά αργά, προσεκτικά. Τότε ξεκίνησε το κορτάρισμα, πρέπει να το διαβάσεις αυτό το βιβλίο, θα σου αρέσει σίγουρα, εντύπωση μου κάνει που δεν το έχεις διαβάσει, και τα λοιπά, και τα λοιπά. Έφερα το Απειρόγωνο σπίτι, το άφησα αρκετά ψηλά στη στοίβα. Ο καιρός περνούσε, το κορτάρισμα καλά κρατούσε. Δύο πράγματα με απέτρεπαν περισσότερο από τον ενθουσιασμό του Α., πρώτον η επιφύλαξη για καιροσκοπισμό, ένας Ιρλανδός γράφει για την Παλαιστίνη, ένας τόπος ανήσυχος διαρκώς, τους τελευταίους μήνες ακόμα πιο εφιαλτικός, δεύτερον, το μέγεθος, εξακόσιες σελίδες, παρά τη μεγάλη σχετικά γραμματοσειρά και τα μικρά κεφάλαια.
Ήταν Τετάρτη απόγευμα, είχα γυρίσει από τη δουλειά, ήθελα μόνο να αράξω στον καναπέ και να τελειώσω το δυστοπικό μυθιστόρημα που διάβαζα, λίγες σελίδες μου είχαν μείνει, το πρωί δεν είχα καταφέρει να ξυπνήσω έγκαιρα. Έφτιαξα δεύτερο καφέ. Τελείωσα το βιβλίο, είχα βολευτεί στον καναπέ, ήθελα να συνεχίσω να διαβάζω, τράβηξα το Απειρόγωνο από τον σωρό, δεν είχα αποφασίσει ακόμα ποιο θα ήταν το επόμενο βιβλίο, είπα να του ρίξω μια ματιά, διάβασα εκατόν σαράντα σελίδες μέχρι να χρειαστεί να σηκωθώ. Έτσι έγιναν τα πράγματα.
«Απειρόγωνο: ένα σχήμα που διαθέτει έναν αριθμήσιμο άπειρο αριθμό πλευρών. Το αριθμήσιμο άπειρο είναι η απλούστερη μορφή του απείρου».
Με λίγα λόγια η υπόθεση: Ο Μπασάμ Αραμίν, Παλαιστίνιος, και ο Ράμι Ελχανάν, Ισραηλινός, έχουν χάσει τις μικρές κόρες τους από τον εχθρό. Αυτό τους συνδέει. Είναι μέλη μιας ισραηλινοπαλαιστινιακής ένωσης για την ειρήνη, προσπαθούν με όσες δυνάμεις έχουν να μπει ένα τέλος σε αυτό, το σύνθημα συνοψίζεται στο: Για να μπει ένα τέλος, πρέπει να μιλήσουμε.
Ο τρόπος με τον οποίο χτίζει ο ΜακΚαν το μυθιστόρημα, εκκινώντας από μια σειρά πραγματικών γεγονότων και καταβάλλοντας μεγάλο κόπο στη συλλογή περαιτέρω πραγματολογικών στοιχείων, πάντοτε θα μου φέρνει στον νου το μη μυθοπλαστικό μυθιστόρημα Επιχείρηση σφαγή του Αργεντινού Ροδόλφο Γουόλς. Μια πρώτη διαφορά είναι το μετερίζι από το οποίο οι δυο τους εκκινούν, ο Γουόλς υπήρξε δημοσιογράφος, ο ΜακΚάν είναι συγγραφέας, επίσης, ο Γουόλς έγραψε από πρώτο χέρι μια ιστορία εν μέσω δικτατορίας στη χώρα του, ο Ιρλανδός έστρεψε το βλέμμα στη Μέση Ανατολή. Διαβάζοντας το Απειρόγωνο ένα δυστυχώς υποτιμημένο βιβλίο μου ήρθε στο μυαλό, Η ανακάλυψη των σωμάτων, του Πιερ Ντυκροζέ, ένας Γάλλος που έγραψε μια μπολανική μυθιστορία βασισμένος στην απαγωγή μιας ομάδας φοιτητών από τη μεξικανική αστυνομία.
Δεν είναι κάτι σπάνιο ένας συγγραφέας να εκκινά από τη γνώση ενός γεγονότος, να μπολιάζει λογοτεχνικά στολίδια σε μια πραγματική ιστορία. Είναι ωστόσο σπάνιο η απόπειρα αυτή να ξεπερνά το ντοκουμέντο και να μετουσιώνεται σε υψηλή λογοτεχνία. Αυτή είναι η περίπτωση εδώ.
Έχουμε, έχω, τοποθετήσει την έμπνευση σε έναν ψηλό θρόνο, απαραίτητη παρουσία ώστε το ταλέντο και η μαστοριά να εκτοξευθούν σε ασύλληπτα ύψη. Έχουμε, έχω, ταυτίσει την έρευνα και τη γνώση με το δοκίμιο και τον ακαδημαϊκό λόγο. Η λογοτεχνία, λέμε, λέω, δεν έχει να κάνει με αυτό. Όπως κάθε πιστός έτσι και ο αναγνώστης έχει μια μεταφυσική αχίλλειο πτέρνα, τον δύσκολα προσδιορίσιμο και περιγράψιμο χαρακτήρα της έμπνευσης και της φαντασίας, πού/πώς το σκέφτηκε αυτό, αναρωτιόμαστε εντυπωσιασμένοι. Τέτοιος αναγνώστης είμαι κι εγώ, το ασύλληπτο με γοητεύει, το χειροπιαστό όχι και τόσο. Και όμως το πού/πώς το σκέφτηκε αυτό είναι διαρκώς παρόν στο Απειρόγωνο, τόσο ως προς την κατασκευή και τη σύνθεση, όσο και ως προς το περιεχόμενο, τον συνδυασμό όλων αυτών των ψηφίδων. Είτε γνωρίζεις, είτε δεν εντυπωσιάζεσαι από τα διάφορα πραγματολογικά, μικρή σημασία έχει εδώ ως προς την αναγνωστική εμπειρία.
Βγαίνοντας από την πρώτη αναγνωστική έφοδο, είχα την υποψία πως ίσως αρχές Απριλίου να διάβαζα ήδη το καλύτερο βιβλίο της χρονιάς, βρισκόμουν σε συγκλονιστικό αναγνωστικό σοκ, συνθήκη κάπως σπάνια, αντιστρόφως ανάλογη των καλών βιβλίων που διαβάζω. Σε άλλη περίπτωση θα τοποθετούσα σε περίοπτη θέση την πιθανότητα το σοκ να οφειλόταν στις ελαφριές προσδοκίες και στις πιο ισχυρές επιφυλάξεις, είδα τις πρώτες να θεριεύουν, τις δεύτερες να καταρρέουν με κρότο. Σε άλλη περίπτωση, επίσης, θα δοκίμαζα να δαμάσω τον ενθουσιασμό μου, να αποφύγω υπερβολές όσο και αν τις πίστευα, φοβούμενος με τη σειρά μου πως θα δημιουργούσα στους άλλους προσδοκίες που ίσως αποτελούσαν τροχοπέδη στην πιθανή μετέπειτα αναγνωστική πρόσληψη. Αυτή τη φορά κυριαρχεί ο απελευθερωτικός ενθουσιασμός και η ακλόνητη βεβαιότητα, το Απειρόγωνο είναι ένα επίτευγμα, ένα μείζον λογοτεχνικό συμβάν.
Μια προφανής παρομοίωση είναι το ψηφιδωτό. Ο ΜακΚαν χωρίζει σε χίλια και ένα, να και μια διακειμενική αναφορά, το μυθιστόρημά του, το μικρότερο είναι μια γραμμή, το μεγαλύτερο κάποιες σελίδες. Μια προφανής επιρροή, όχι λογοτεχνική αλλά βιωματική, είναι η ιρλανδική καταγωγή του, ένα επίσης αιματηρό ιστορικό επεισόδιο βίαιης γειτνίασης. Κάνω το υποκειμενικό βήμα για να πω πως ίσως αυτή η επιρροή του επιβάλλει να σωπάσει υπό το βάρος του απείρου, τα λόγια δεν είναι απλά, οι αποχρώσεις εδώ είναι ταυτόχρονα μετρήσιμες αλλά και άπειρες. «Για να μπει ένα τέλος, πρέπει να μιλήσουμε». Ενίοτε, η απόσταση μας επιτρέπει να διακρίνουμε καλύτερα τα κοντινά, τα οικεία, τα δικά μας.
Κατανοώ πως κάποιοι στην απουσία ξεκάθαρης πολιτικής θέσης και στράτευσης θα νιώσουν αμήχανοι, ίσως και να θυμώσουν, να οργιστούν και να μην μπορέσουν, ακόμα και αν διαβάσουν το βιβλίο, να νιώσουν τη λογοτεχνική μέθη. Το κατανοώ. Ήταν μέρος και των δικών μου επιφυλάξεων, αρχικά, πριν να ξεκινήσω να διαβάζω το βιβλίο αυτό. Η στράτευση είναι μια μεγάλη συζήτηση που ξεπερνά τα όρια της τέχνης και φτάνει στις ακτές της πολιτικής στάσης. Όμως, ταυτόχρονα, η τέχνη, για διάφορους λόγους, δεν μπορεί να εγκλωβιστεί σε αυτή την επικράτεια συζήτησης, όχι όταν δεν είναι στρατευμένη από τους προνομιούχους νικητές, όχι όταν σκοπός της είναι ο αναχωρητισμός, η λήθη, η παραχάραξη και η διαστρέβλωση. Στο Απειρόγωνο λείπει, τουλάχιστον με την αναμενόμενη μορφή, η πολιτική θέση, ίσως, μάλιστα, κάποιος να ισχυριστεί πως υπάρχει ως εκδοχή ίσων αποστάσεων. Κατανοώ, αλλά νιώθω πως δεν είναι το θέμα μας αυτό.
Η διαίρεση ποτέ δεν υπήρξε του γούστου μου, όχι όταν συμβαίνει υπό την γενίκευση των λαών, οι Τούρκοι από τη μια και οι Έλληνες από την άλλη, και ακολούθως δίδυμοι επιθετικοί προσδιορισμοί, ένα κίβδηλο εμείς στο οποίο ανέκαθεν ένιωθα άβολα. Οι Ισραηλινοί και οι Παλαιστίνιοι, το ίδιο. Ο ΜακΚαν θέλει να πει την ιστορία δύο πατεράδων που έχασαν τα παιδιά τους σε αυτόν τον πόλεμο και αυτό δεν τους οδήγησε στο στόμα των εθνικιστών, δεν ένιωσαν άνετα στην ιδέα μιας σημαίας πάνω στο μικρού μεγέθους φέρετρο, δεν βυθίστηκαν στον φανατισμό, αλλά θέλησαν να μιλήσουν, να συζητήσουν, να γυρέψουν μια λύση, να επιχειρήσουν να κατανοήσουν τους απέναντι εαυτούς τους, να πουν: όχι στο όνομά μας. Μοιάζει προφανές αυτό που διαπραγματεύεται το μυθιστόρημα στον πυρήνα του, το προφανές όμως, κατά τη γνώμη μου, λείπει σήμερα, λείπει πολύ, χρειάζεται πολύ.
Όταν έκατσα να γράψω το κείμενο αυτό δεν είχα πάρει απόφαση αν θα στεκόμουν μόνο στη λογοτεχνική πλευρά ή αν θα δοκίμαζα να πατήσω με προσοχή και στην πολιτική. Άφησα στα δάκτυλά μου την πρωτοβουλία, ίσως έτσι να μπορέσω κι εγώ να διακρίνω πώς λειτούργησε σε μένα το βιβλίο αυτό, πέρα από το λογοτεχνικό αριστούργημα, πέρα από τον ενθουσιασμό της γραφής.
Βιβλία όπως αυτό νιώθω πως υπερτονίζουν την ανεπάρκειά μου, κορυφές που προκαλούν ίλιγγο, στους πρόποδες του βιβλιοπωλείου θα αρκούσε μια ταμπέλα: διάβασέ το. Κλείνοντας, θα πω ξανά: ήταν Απρίλης όταν διάβασα το βιβλίο αυτό, ίσως κιόλας να διάβασα το βιβλίο της χρονιάς.
υγ. Για το Επιχείρηση σφαγή περισσότερα βρίσκεται εδώ, για το Η ανακάλυψη των σωμάτων εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου