Το (αναγνωστικό) μονοπάτι διαμορφώνεται περπατώντας· μικρές και τυχαίες αποφάσεις το καθορίζουν· ο τελικός προορισμός διαφεύγει στην ασάφειά του· αυτό δεν είναι μια παρτίδα σκάκι, εγώ δεν είμαι ένας μαιτρ· εκ των υστέρων, πάντα εκ των υστέρων, μια λογική αλληλουχία εμφανίζεται. Πρόσφατα, τα έφερε έτσι η διαδρομή που βρέθηκα να περπατώ σε επικράτειες δυστοπίας, κάποιοι επιζώντες ήταν οι (εντός πολλών, πάμπολλων εισαγωγικών) ήρωες των ιστοριών αυτών. Ο αστερισμός του σκύλου, που δημοσιεύτηκε το 2023, ήταν ένα μυθιστόρημα που είχα σημειωμένο, εξαιτίας και της μεταφραστικής υπογραφής του Άγγελου και της Μαρίας Αγγελίδου, ήταν (έμοιαζε να είναι) η κατάλληλη στιγμή να το τραβήξω από τη στοίβα.
Μια πανδημία γρίπης (σας προλαβαίνω, το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2012) αφανίζει ένα τεράστιο μέρος του πληθυσμού. Ο Χιγκ, τον μονόλογο του οποίου διαβάζουμε εδώ, κατάφερε, με κάποιον τρόπο, να επιβιώσει. Μαζί με τον σκύλο του, τον Τζάσπερ, ενοικούν σ' ένα παλιό αεροδρόμιο, έχοντας για γείτονα τον Μπάνγκλεϊ, αρκούντως μισάνθρωπο ώστε να επιβιώνει από τις επισκέψεις ομάδων ανθρώπων με άγνωστες προθέσεις, χωρίς η ηθική να τον περιορίζει ή να τον παραπλανά. Το συστατικό εκείνο που διαφοροποιεί μια γνώριμη συνταγή δυστοπικής μυθιστορίας είναι το αεροπλάνο που ο Χιγκ ξέρει να πετά, εκμεταλλευόμενος τα καύσιμα που παρέμειναν πίσω. Οι πτήσεις του, οι απόπειρες να χρησιμοποιήσει τον ασύρματο αναζητώντας ζωή σε κοντινά αεροδρόμια, η θέα του έρημου τόπου από ψηλά, ο ανεφοδιασμός σε προμήθειες, κυρίως αναψυκτικών, προσδίδουν κάτι διαφορετικό σε μια ιστορία που δεν μοιάζει να μπορεί να εντυπωσιάσει, παρά τις όποιες ανατροπές της, τον αναγνώστη.
Ο Χέλερ δοκιμάζει την παρτιτούρα μιας γνώριμης μελωδίας, λοιπόν. Είναι δεκάδες, αν όχι περισσότερα, τα παραδείγματα δυστοπικής μυθιστορίας που διαπραγματεύονται τη μεμονωμένη ζωή σ' έναν έρημο πλανήτη. Τα ευρήματα, απαραίτητο καύσιμο για την αληθοφάνεια της ιστορίας, χρησιμοποιούνται με ιδιαίτερη έμπνευση, αλλά κυρίως, με καθοριστική για την εξέλιξη της πλοκής αποτελεσματικότητα, συμβάλλοντας στη συνολική κατασκευή και διασφαλίζοντας το αναγνωστικό ενδιαφέρον. Ιστορίες όπως αυτή μπορούν εύκολα να διαχωριστούν στα δύο, μια σύνθεση δράσης και θεωρίας. Από τη μια, η κάθε μέρα, ο αγώνας για την επιβίωση, η αναζήτηση τροφής και ασφάλειας, από την άλλη, η φιλοσοφική, έστω και απλής μορφής, διάθεση για στοχασμό και αναπόληση του παρελθόντος, σ' έναν κόσμο διαφορετικό σε σίγαση.
Η πειστικότητα του θεωρητικού μέρους είναι επίσης καθοριστικής σημασίας, σε μια εξωανθρώπινη συνθήκη, την οποία δύσκολα το ανθρώπινο μυαλό μπορεί να προσχεδιάσει, παρ' όλη τη δύναμη της φαντασίας. Ο Χέλερ τα καταφέρνει περίφημα, ο Χιγκ ανταποκρίνεται στις προσδοκίες ενός επιζώντα, ανήκει σε εκείνη την κατηγορία επιζώντων, όπως η λογοτεχνία, αλλά και ο κινηματογράφος, μας τη σύστησε. Ενδιαφέρον έχει επίσης η ελάχιστη, μηδαμινή σχεδόν, επιφάνεια που καταλαμβάνει το πώς έφτασε η ανθρωπότητα σ' αυτή την καμπή, τι οδήγησε στον αφανισμό το μεγαλύτερο κομμάτι του πληθυσμού, τι θα μπορούσε να έχει συμβεί ώστε να αποφευχθεί κάτι τέτοιο. Αυτό είναι κάτι που ενισχύει τον ρεαλισμό, αφού είναι ένα κομμάτι σκέψης που απασχολεί κάποιους, αν όντως τους απασχολεί, πριν τα πράγματα οδηγηθούν σε αυτή την κλιμάκωση, εκ των υστέρων είναι κάτι που δεν έχει χρησιμότητα, καθώς οι προτεραιότητες είναι διαφορετικές.
Μου άρεσε τόσο το βιβλίο αυτό που συνέχισα με ακόμα ένα δικό του, Το ποτάμι, πράγμα που σπάνια κάνω, αφήνοντας κάβα τα υπόλοιπα βιβλία του εκάστοτε συγγραφέα.
Το ποτάμι δεν ανήκει ωστόσο στη δυστοπική μυθιστορία, όχι ξεκάθαρα τουλάχιστον, δεν το ήξερα αυτό, δεν είχα διαβάσει τίποτα σχετικά με το βιβλίο, το όνομα του συγγραφέα ήταν το μόνο εχέγγυο επιλογής του επόμενου αναγνώσματος. Ευτυχώς, σκέφτομαι εκ των υστέρων, είπαμε πάντα εκ των υστέρων γίνονται αυτές οι σκέψεις, εκ του αποτελέσματος και της διανυθείσας διαδρομής. Ίσως, σκέφτομαι τώρα, να μου είχε πέσει βαριά μια ακόμα δυστοπική ιστορία.
Δύο φίλοι, που γνωρίστηκαν στο κολλέγιο, και κανένας τους δεν πίστευε πως θα συναντούσε κάποιον σαν τον άλλο, με τον οποίο να μπορούν να συζητούν όσα τους απασχολούν με πάθος, μοιράζονται, μεταξύ άλλων, την αγάπη τους για τη φύση, για την δραπέτευση από τον ανθρώπινα πολύβουο κόσμο. Σχεδιάζουν και υλοποιούν την κατάβαση ενός ποταμού κάπου στη Βόρεια Αμερική, ανάμεσα στα σύνορα των Η.Π.Α. και του Καναδά, με ένα κανό και αρκετές προμήθειες, χωρίς τη βοήθεια της τεχνολογίας, μόνο με κάποιες σελίδες από έναν οδηγό άλλων εραστών της περιπέτειας που προηγήθηκαν, χρόνια πριν, γνωρίζοντας, ωστόσο, πως το ποτάμι είναι ένα δυναμικό περιβάλλον που διαρκώς μεταλλάσσεται.
Οι πρώτες σελίδες προετοιμάζουν τον αναγνώστη πως κάτι κακό επίκειται, πως οι ειδυλλιακές εικόνες της φύσης σύντομα θα ανατραπούν, κάνει μπαμ πως αυτή η ιστορία δεν θα έχει ευτυχή κατάληξη. Μια φωτιά που έρχεται από τον ορίζοντα, ο αέρας φέρνει την οσμή της και ο κατά προσέγγιση υπολογισμός της ταχύτητάς της εντείνουν την ανησυχία, έτσι όπως κανείς δεν ξέρει πού ακριβώς βρίσκονται ώστε να τους διασώσει αν αυτό καταστεί απαραίτητο. Θα σταματήσω κάπου εδώ τα σχετικά με την πλοκή για λόγους ευνόητους.
Ο Χέλερ που γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νέα Υόρκη, παιδί της Μητρόπολης δηλαδή, αλλά τα τελευταία χρόνια ζει στο Ντένβερ του Κολοράντο, εκεί που η φύση, παρά τις επίμονες ανθρώπινες επιθέσεις, κυριαρχεί, μοιάζει να γνωρίζει αρκετά για τη διαβίωση σε μη ανθρώπινης κυρίαρχης επικράτειας περιβάλλοντα, τουλάχιστον σε τέτοιο βαθμό ώστε να φανεί πειστικός σ' έναν αναγνώστη της πόλης. Ο άνθρωπος, χωρίς ιδιαίτερα υποβοηθήματα, απέναντι στη φύση, το αίσθημα εγκλεισμού παρά το αχανές του φυσικού περιβάλλοντος, ο τρόπος με τον οποίο μεταβάλλεται η σχέση των δύο όταν η επιβίωση καθίσταται το κυρίως διακύβευμα και η ηθική που προσαρμόζεται στις περιστάσεις, εκεί όπου η εκ του ασφαλούς θεωρία αποδεικνύεται μάλλον άχρηστη και κυρίως αδύναμη, είναι κάποια από τα στοιχεία που, σε συνδυασμό με το σασπένς της πλοκής, τις ανατροπές ως την τελική έκβαση, αναγκάζουν τον αναγνώστη να γυρίζει με φρενήρεις ρυθμούς τις σελίδες.
Ο Χέλερ, και στα δύο βιβλία του που κυκλοφορούν στα ελληνικά, αποδεικνύεται ικανός μάστορας στο χτίσιμο και την προώθηση της πλοκής, εγκλωβίζει το ενδιαφέρον του αναγνώστη, ανταποκρίνεται με επιτυχία στις ειδολογικές απαιτήσεις, δεν προβαίνει σε εκπτώσεις, μοιάζει να καταφέρνει να γράψει τα βιβλία που ήθελε εξ αρχής να γράψει, και αυτό πάντα είναι ένα ιδιαιτέρως θετικό στοιχείο, παρά την υποκειμενική φύση και τις αυθαίρετες εν πολλοίς υποθέσεις του αναγνώστη, στοιχείο που υποβοηθά την ανάγνωση. Ο άνθρωπος απέναντι στη φύση, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, αλλά και ο άνθρωπος ως μέρος της ανθρωπότητας απέναντι στη φύση, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, είναι ένα ζεύγος που παραδόξως δεν είναι ιδιαίτερα δημοφιλές, παρότι εδώ και κάποια χρόνια, ολοένα και πιο έντονα όσο πλησιάζουμε στο παρόν, μοιάζει να είναι επιτακτικό, ο Χέλερ το αντιμετωπίζει ως συνθήκη και όχι ως καμβά διδακτισμού και ηθικολογίας, δεν προσέρχεται στη γραφή ως ένας προφήτης του κακού, αλλά μάλλον έχοντας επίγνωση του ελάχιστου εμβαδού που καταλαμβάνει στο φυσικό σύστημα, την ανικανότητα η ανθρωπότητα να επιβληθεί ουσιαστικά και πλήρως σ' αυτό Απαλλαγμένο από το αίσθημα του μισανθρωπισμού, το έργο τού Χέλερ μυρίζει ανθρωπίλα, χωρίς την ανάγκη η ανθρώπινη αδυναμία να υπερτονιστεί, το μέγεθος του ανθρώπου μια χαρά διαγράφεται μακριά από τον παραμορφωτικό καθρέφτη και τη μέθη του πολιτισμού, όταν απομείνει μονάχος του απέναντι στη φύση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου