Η άμυνα του Λούζιν - Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ

Ναι, κάτι ελευθερώθηκε εντός του, κάτι ξεκαθάρισε, κάτι έγινε διαυγές, και η πνευματική του μυωπία, που σκίαζε οδυνηρά τη σκακιστική του ενόραση, χάθηκε πια, εξαφανίστηκε.

Ο μικρός Λούζιν, με την έντονη δυσκολία προσαρμογής στο περιβάλλον, με αποκορύφωμα την αποτυχημένη, απ' όλες τις απόψεις, διαμονή του στο οικοτροφείο, στο οποίο τον έστειλαν οι γονείς του, ώστε να λάβει την, κατ' αυτούς, κατάλληλη παιδεία, ένιωσε ένα πρωτόγνωρο σκίρτημα όταν αντίκρισε τα ασπρόμαυρα τετράγωνα της σκακιέρας. Μια σειρά από συγκυρίες, και παρά τις απέλπιδες προσπάθειες των δικών του, θα αποκαλύψει το ταλέντο του στο σκάκι.

Ταλέντο, λέξη προικισμένη με ένα θετικό φορτίο, κατάσταση ζηλευτή και επιθυμητή, συνυφασμένη με μια ζωή χαρισάμενη, εύκολη και λαμπερή. Από απόσταση τα πάντα μοιάζουν διαφορετικά απ' ότι πραγματικά είναι. Ευχή και κατάρα, οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Και ακριβώς αυτό το βάρος του ταλέντου αποτελεί τον πυρήνα του προβληματισμού του Ναμπόκοφ στο μυθιστόρημα αυτό: ο προικισμένος Λούζιν που με τόση ευκολία κινεί τα πιόνια στη σκακιέρα, που διαθέτει μια ασύλληπτη ικανότητα να μνημονεύει τις ακριβείς θέσεις τους σε μια παρτίδα και να τη συνεχίζει μες στο κεφάλι του για μέρες, ο προικισμένος σκακιστής Λούζιν, που δυσκολεύεται όμως στα πλέον απλά και καθημερινά, που αδυνατεί να φροντίσει ακόμα και τον ίδιο του τον εαυτό.

Ο αφηγητής πιάνει το νήμα από την αρχή, από τα παιδικά χρόνια του Λούζιν. Και ενώ ακολουθεί μια γραμμική χρονικά αφήγηση, ανά διαστήματα επιχειρεί άλματα στο μέλλον, κάνοντας μια περίφημη χρήση του συντελεσμένου μέλλοντα, τον οποίο ξαφνικά εγκαταλείπει για τον ενεστώτα, και έτσι από τη μια παράγραφο στην άλλη ο μικρός Λούζιν μεγαλώνει, και το τώρα μετατρέπεται σε παρελθόν, για λίγες παραγράφους, πριν ο αφηγητής επιστρέψει ξανά στο σημείο που άφησε μετέωρη την εξιστόρηση της ζωής του Λούζιν. Αν και ο προβολέας της αφήγησης είναι στραμμένος στον Λούζιν, το φως είναι αρκετό, για να αποκαλύψει ένα μέρος του κόσμου στον οποίον κινείται ο ήρωας, δείχνοντας έτσι ακόμα περισσότερα για τον τρόπο με τον οποίο ο Λούζιν αντιλαμβάνεται τη ζωή, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει, τη δυσχέρειά του να εκφραστεί συναισθηματικά. Στα περιθώρια της ιστορίας του Λούζιν, ο Ναμπόκοφ βρίσκει πρόσφορο έδαφος να προσθέσει τις απαραίτητες για τον ίδιο πινελιές από τη ζωή των Ρώσων εμιγκρέδων, τη ρωσική πραγματικότητα και τον έρωτα, έναν έρωτα ιδιαίτερο όπως ο Λούζιν.

Το σκάκι αποτελεί στοιχείο αναπόσπαστο της ιστορίας, αυτή η ύψιστη εγκεφαλική προσήλωση, παιχνίδι που οι χρόνοι του μοιάζουν λογοτεχνικοί, με τους άπειρους συνδυασμούς και τις τακτικές εναλλαγές. Δίχως αυτό να σημαίνει πως δεν είναι κατάλληλο για έναν αναγνώστη με ελάχιστη εξοικείωση με το παιχνίδι, καθώς αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει τον Ναμπόκοφ είναι η εμμονή. Και είναι αυτή η εμμονή, στην οποία ο Λούζιν είναι αδύναμος να αντισταθεί, που κάνει τον ήρωα συμπαθή και δίνει το έδαφος για να ταυτιστεί μαζί του ο αναγνώστης.

Μια σημαντική επανακυκλοφορία ενός σπουδαίου μυθιστορήματος.

(πρωτοδημοσιεύτηκε στα Χανιώτικα Νέα)

Μετάφραση Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης
Εκδόσεις Μεταίχμιο