Εμείς - Γιεβγκιένι Ζαμιάτιν

"Σήμερα, η ποίηση δεν είναι πια το αναιδέστατο τραγούδι ενός αηδονιού αλλά μια κρατική υπηρεσία. Σήμερα, η ποίηση είναι χρήσιμη."

Η λέξη ουτοπία έχει αποκτήσει μια θετική χροιά στο πέρασμα των χρόνων που όμως δεν θα έπρεπε. Από μόνη της η ουτοπία φέρει μια ουδετερότητα αφού αναφέρεται απλώς σε έναν τόπο που ποτέ δεν υπήρξε (ου τόπος). Γι' αυτό το λόγο υπάρχει η διάκριση ανάμεσα στην ευτοπία και στη δυστοπία.

Μια δυστοπία είναι αυτή στην οποία αναφέρεται ο Ρώσος συγγραφέας σε αυτό το βιβλίο. Μια κοινωνία του μακρινού μέλλοντος που όμως κρύβει χαρακτηριστικά της κοινωνίας του 1927. Είναι αυτό το χαρακτηριστικό άλλωστε το οποίο παραμερίζει τα τυχόν συναισθήματα θαυμασμού σχετικά με την πλούσια φαντασία του δημιουργού και ανοίγει διάπλατα το δρόμο στον τρόμο να διαβεί. Το σπέρμα του σύγχρονου είναι αυτό που γονιμοποιεί το φανταστικό, τίποτα δε γεννάται από το μηδέν. Είναι ξεκάθαρη η πολιτική διάσταση του έργου, ο μυθιστορηματικός και μελλοντικός μανδύας είναι ίσως απαραίτητος για το συγγραφέα που επιθυμεί να μιλήσει πολιτικά και να εκφράσει ενστάσεις και φόβους για όσα βιώνει.

Το βιβλίο αποτελείται από σαράντα καταχωρήσεις, συντάκτης των οποίων είναι ο D-503, ο οποίος είναι ο κατασκευαστής του Ολοκληρωτή, του διαστημικού οχήματος που θα εκτοξευθεί σε άλλους πλανήτες με σκοπό να τους μεταφέρει το μήνυμα πως η ευτυχία υπάρχει υπό το ζυγό της λογικής και όχι της ελευθερίας όπως λαθεμένα μπορεί ακόμα να πιστεύουν.
Η ζωή στο γυάλινο κόσμο ορίζεται με ακρίβεια από το χρόνο, όλα είναι υπό τον πλήρη έλεγχο της λογικής, της οποίας ο Ευεργέτης είναι η απόλυτη έκφανση. Όμως υπάρχει μια ασθένεια με κίνδυνο να εξελιχθεί σε πανδημία, η ψυχή.

Είναι αυτό το μήνυμα που θέλει να στείλει ο συγγραφέας, όχι από το μέλλον αλλά από το παρόν, όχι στο διάστημα αλλά σε αυτήν τη γη. Είναι άραγε ο τρόπος του για να ξεφύγει από τα πλοκάμια της λογοκρισίας; Προσωπικά δεν το νομίζω. Ο Ζαμιάτιν (δυστυχώς για πολλούς) δεν αναφέρεται μόνο στη σοβιετική πολιτική πραγματικότητα αλλά στην παγκόσμια. Έζησε και εργάστηκε μεγάλο μέρος της ζωής του στη Δύση κάτι το οποίο του έδωσε τη δυνατότητα να έρθει σε επαφή και με εκείνη την πλευρά του πλανήτη. Κατά την παραμονή του στην Αγγλία άλλωστε έγραψε το 1916 το "The islanders" στο οποίο σατύριζε τη ζωή των Άγγλων. Στη δύση, και πιο συγκεκριμένα στη Γαλλία, έζησε πάμφτωχος τα τελευταία χρόνια της ζωής του μέχρι το 1937 οπότε και πέθανε.

Το Εμείς έχει ένα νόημα οικουμενικό, η απουσία της ελευθερίας είναι το πρόβλημα ανεξάρτητα με την ονομασία που θα δοθεί στο πολίτευμα.

Βιβλίο το οποίο αποτέλεσε τον πρόδρομο για άλλα έργα που ακολούθησαν και που τα τελευταία χρόνια υπάγονται στην κατηγορία της κοινωνικής φαντασίας. Τέτοια βιβλία είναι: το 1984 του Όργουελ, ο Θαυμαστός καινούριος κόσμος του Χάξλευ, ο Αναρχικός των δύο κόσμων της Λε Γκεν, το Φαρενάιτ 451 του Μπράντμπερυ κ.α.

Κλείνοντας, η παντελής έλλειψη αναφοράς σε υπολογιστές στο βιβλίο, φαντάζει ως κάτι το εντυπωσιακό για μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας αλλά απόλυτα λογικό για την εποχή κατά την οποία γράφτηκε.


Μετάφραση Ειρήνη Κουσκουμβεκάκη.
Επίμετρο Δημήτρης Κωνσταντίνου.
Εκδόσεις Εξάρχεια.