Το Παρελθόν - Alan Pauls

" Τα είχαν κάνει όλα. Είχαν ξεπαρθενέψει ο ένας τον άλλον και τον είχαν κλέψει από την οικογένειά του· είχαν ζήσει και ταξιδέψει μαζί· μαζί είχαν επιβιώσει από την εφηβεία κι έπειτα από τη νεότητα και είχαν ξεμυτίσει στην ενήλικη ζωή· μαζί είχαν γίνει γονείς και μαζί είχαν κλάψει τον μικροσκοπικό νεκρό που δεν πρόλαβαν να δουν· μαζί είχαν γνωρίσει δασκάλους, φίλους, γλώσσες, δουλειές, απολαύσεις, θέρετρα, απογοητεύσεις, συνήθειες, περίεργα φαγητά, αρρώστιες - όλα τα αξιοθέατα που μπορούσε να τους προσφέρει μια συνετή αλλά ευμετάβλητη εκδοχή αυτού του μείγματος αιφνιδιασμού και προσωρινότητας που συνήθως αποκαλούμε "ζωή" και από τον καθένα είχαν κρατήσει κάτι, το μοναδικό ίχνος που τους επέτρεπε να το θυμούνται και να ξαναγίνονται για μια στιγμή εκείνοι που το είχαν βιώσει. Και για να είναι πλήρης η συλλογή, οριστικά πλήρης, αυτοί οι ίδιοι πρόσθεσαν το τελευταίο κομμάτι: το χωρισμό. Όπως όλα, τον οργάνωσαν μαζί, με την ακρίβεια, την αφοσίωση, τη χειροτεχνική σχολαστικότητα με την οποία είχαν σφυρηλατήσει τα τρόπαια του έρωτα μέσα στο χρόνο και κατά τη διάρκεια του ενάμιση μήνα που τους χρειάστηκε για να τον οργανώσουν, τίποτα, ούτε ένα ίχνος περιφρόνησης ή ασέβειας δεν τόλμησε να αμαυρώσει την καθαρότητα με την οποία είχαν αποφασίσει να αποχαιρετιστούν. Ο χωρισμός δεν ήταν το επέκεινα του έρωτα, ήταν το όριό του, η κορύφωσή του, η εσωτερική μεθόριος της επικράτειάς του· αν τον ολοκλήρωναν όπως εκείνοι σκόπευαν να τον ολοκληρώσουν, με αγάπη, αυτό ακριβώς θα επέτρεπε στον έρωτα να πεθάνει καλά· δηλαδή, με τα δικά τους λόγια, να συνεχίσει να ζει χωρίς αυτούς στο εσωτερικό της φυσαλίδας που είχαν δημιουργήσει. "

Οι πρώτες σελίδες του μυθιστορήματος αποπνέουν έντονο άρωμα παρισινού αέρα παρά το γεγονός πως η ιστορία λαμβάνει χώρα στο Μπουένος Άιρες. Αίσθηση που ίσως πηγάζει από το γεγονός πως πρόκειται για την πλέον ευρωπαϊκή πρωτεύουσα της Νοτίου Αμερικής, μπορεί όμως και να οφείλεται στην ίδια την ιστορία. Ο τρόπος γραφής φέρνει στο νου τον τεράστιο Κορτάσαρ που τα χρόνια που πέρασε στην Ευρώπη τον επηρέασαν με τρόπο γόνιμο όπως αποτυπώθηκε (κυρίως) τόσο στο Κουτσό όσο και στο Βιβλίο του Μανουέλ. Έτσι λοιπόν οι πρώτες σελίδες (μέχρι την 60-70) προδιαθέτουν τον αναγνώστη για ένα love story μετά το χωρισμό του ζεύγους. Τίποτα το ρηξικέλευθο θεματικά δηλαδή. Όμως οι προσδοκίες του Πάουλς δε σταματούν εδώ. Ο στόχος που θέτει είναι αρκετά υψηλότερος, αδιανόητος για έναν μέτριο συγγραφέα. Πατάει γερά στην πολύτιμη παράδοση της αργεντίνικης λογοτεχνίας, με σεβασμό κυρίως στον Μπόρχες ( για τον οποίο έχει εκδώσει και μια μονογραφία), αλλά δεν αμελεί να κοιτάξει προς το ευρωπαϊκό μυθιστόρημα. Η πλέον εμφανής επιρροή είναι ο Προυστ και το magnum opus Αναζητώντας το χαμένο χρόνο. Μία λογοτεχνική σύνθεση ακριβείας, υποδειγματικού ρυθμού, υπέροχα δοσμένων χαρακτήρων· τόπος στον οποίο συναντούνται γόνιμα το δοκίμιο, η μυθιστορία και η κινηματογραφικότητα.

Μετά το χωρισμό, ο Ρίμινι (όνομα που ταυτίζεται με τον τόπο καταγωγής του Φελίνι) επιχειρεί να προχωρήσει προς το μέλλον, αναζητά τη λήθη, εθίζεται στην κοκαΐνη, δουλεύει ακατάπαυστα και καταφεύγει σε μια νέα σχέση. Η πρώτη αυτή περίοδος μετά το χωρισμό έχει κάτι που αναπόφευκτα μου έφερε στο μυαλό το Κάτω από το ηφαίστειο του Μάλκομ Λόουρυ. Ο Ρίμινι χαμένος, προσπαθεί να επιβιώσει σε μια πραγματικότητα διαποτισμένη με αρκετά γραμμάρια κοκαΐνης ημερησίως, μάχεται να μην αφεθεί στο παρόν, αναζητά διακαώς τη λήθη. Η Σοφία, αν και σε δεύτερο πλάνο, με περάσματα από τη ζωή του Ρίμινι, σε σημεία κομβικά, αναλαμβάνει να διαφυλάξει τη μνήμη. Προσπαθεί και εκείνη να προχωρήσει μπροστά αλλά με το δικό της τρόπο.

Εκκωφαντική απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στην εγχώρια πολιτική επικαιρότητα, αντίθετα ως παρομοίωση στο χωρισμό χρησιμοποιείται η πτώση του τείχους του Βερολίνου και η ένωση της Γερμανίας. Ίσως να είναι και το σημείο στο οποίο ο Πάουλς αντιτίθεται στον Προυστ, το έργο του οποίου βρίθει αναφορών στην πολιτική επικαιρότητα με αποκορύφωμα όλων την Υπόθεση Ντρέιφους που αποτέλεσε αιτία πόλωσης της κοινής γνώμης. Αντίθετα με την πολιτική, έντονος είναι ο διάλογος με τις υπόλοιπες τέχνες. Κυρίαρχη φιγούρα ο (επινοημένος) ζωγράφος Ρίλτσε, κύριος εκπρόσωπος της Sick Art. Κατά το κοινό τους παρελθόν, ο Ρίμινι και η Σοφία υπήρξαν μεγάλη θαυμαστές του έργου του. Ο συγγραφέας στολίζει το Ρίλτσε με αληθοφανή βιογραφικά στοιχεία, δίνει ονόματα στα έργα του και αφιερώνει αρκετές σελίδες στη ζωή και στον τρόπο με τον οποίο συνήθιζε να δουλεύει. Η ιστορία του Ρίλτσε αποτελεί δευτερεύουσα ιστορία μέσα στην κύρια, θα μπορούσε να γίνει και αυτόνομη ανάγνωσή της , αν και προσωπικά πιστεύω πως λειτουργεί σε υπέροχη αρμονία με την κεντρική πλοκή.

Πέρα από τις λογοτεχνικές επιρροές το έργο διέπεται και από αντίστοιχες κινηματογραφικές. Παραπάνω έγραφα για το Ρίμινι, όνομα του ήρωα αλλά και τόπος καταγωγής του Φελίνι. Σίγουρα ο Φελίνι (αλλά και ο επίσης Ιταλός Βισκόντι) αποτελεί κύρια πηγή έμπνευσης για τον Πάουλς ο οποίος όμως μοιάζει να είναι και μεγάλος φαν του γαλλικού σινεμά και κυρίως του Τρυφό και του Ρενέ.

Είναι ο λόγος του συγγραφέα που αποτυπώνει ρεαλιστικά την επιστροφή στο παρελθόν· αποσπασματικός όπως η ανάμνηση· σε μια φαινομενικά άναρχη δομή που εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται σπείρα θαυμαστή. Με μαεστρία οδηγεί τον αναγνώστη από τη συγκίνηση στο γέλιο και πάλι πίσω, και περνώντας οι σελίδες βρίσκεσαι όλο και πιο βαθιά χωμένος στην ιστορία και δεν καταλαβαίνεις που οφείλονται τα δάκρυα. Όλοι νικητές και όλοι χαμένοι, θύτες και θύματα. 

Ο Πάουλς καταφέρνει να χωνέψει όλα τα "δάνεια" και να αποδώσει στο χαρτί ένα υπέροχο κείμενο, έργο το οποίο καταφέρνει να κεφαλαιοποιήσει  το παρελθόν και να αναπνεύσει χωρίς καμία υποστήριξη στο παρόν.Η μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου αποτελεί ευτύχημα για τον Έλληνα αναγνώστη σε ένα βιβλίο που σε λίγα χρόνια θα θεωρείται ορόσημο της νέας γενιάς της αργεντίνικης (και όχι μόνο) λογοτεχνίας.


Μετάφραση Έφη Γιαννοπούλου.
Εκδόσεις Πάπυρος.