Φάντασμα με κουστούμι - Roberto Arlt

Ο Αργεντινός συγγραφέας Ρομπέρτο Αρλτ (1900-1942), αντίποδας του Μπόρχες, όχι μόνο λογοτεχνικός αλλά και κοινωνικός, συνετέλεσε στην έκρηξη της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας, κυρίως εκείνης του περιθωρίου, απομακρυσμένος καθώς στάθηκε από τον καλλιτεχνικά αχρείαστο ευπρεπισμό, επιχειρώντας να ισορροπήσει στο όριο ανάμεσα στην πραγματικότητα και το φανταστικό, μη φοβούμενος μια πτώση στο παράλογο της ύπαρξης, δίνοντας φωνή σε ένα πλήθος αποκλεισμένο από τα σαλόνια και τα μπουντουάρ μιας ελίτ με πρωταρχική έγνοια την αποστείρωση. Και μια φωνή τόσο πρωτοπόρα, μην ξεχνάτε πως βρισκόμαστε ακόμα στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, δεν θα μπορούσε να χωρέσει στα σύνορα της ισπανικής γλώσσας, θα δραπετεύσει και θα καθορίσει, ανάμεσα σε άλλα ερεθίσματα, συγγραφείς όπως ο Ουίλιαμ Μπάρουοζ ή ο Ίρβιν Γουέλς, για παράδειγμα. Παραδόξως στην χώρα μας, που τόσο αγαπάμε τους Λατίνους συγγραφείς, ο Αρλτ δεν βρήκε ποτέ τη θέση που του αναλογεί, ίσως η σχετικά πρόσφατη συμπλήρωση των οικονομικώς κρίσιμων εβδομήντα χρόνων από το θάνατό του με την απελευθέρωση των δικαιωμάτων που αυτά φέρουν να αποτελέσει ένα δέλεαρ. Ίσως και όχι.

Μάταιες φάνηκαν οι προσπάθειές μου να εξηγήσω τους λόγους, για τους οποίους βρέθηκα ολόγυμνος στη γωνία της οδού Φλορίδα με την Κοριέντες στις έξι το απόγευμα, προκαλώντας τον αναμενόμενο πανικό σε κοπελίτσες και κυρίες που εκείνη την ώρα έκαναν τον περίπατό τους εκεί γύρω. Η οικογένειά μου, που έσπευσε να με επισκεφτεί στο τρελοκομείο όπου με μετέφεραν, άκουσε τις εξηγήσεις μου κουνώντας με θλίψη το κεφάλι και οι δημοσιογράφοι κυκλοφόρησαν τις πιο απρόβλεπτες εκδοχές αυτής της περιπέτειας. 

Έτσι ξεκινά η απόπειρα του ήρωα-αφηγητή να διηγηθεί τη δική του εκδοχή μιας ιστορίας, φαινομενικά παράξενης -όπως και ο ίδιος άλλωστε παραδέχεται-, όμως τελικά απόλυτα φυσιολογικής και απλής για εκείνον στον οποίο συνέβη, και τώρα έκπληκτος βλέπει τη διαστρέβλωση και τη μη κατανόηση εκ μέρους όχι μόνο της απρόσωπης κοινωνίας και των αδίστακτων μέσων ενημέρωσης, αλλά και της ίδιας του της οικογένειας ακόμα. Είναι ο τρόπος πρόσληψης της πραγματικότητας εκείνος που πρωτίστως διαφοροποιεί τον ήρωα από την κοινωνία που τον περιβάλλει, ενοχλημένη καθώς στέκει στη θέα του γυμνού του κορμιού, και τον μετατρέπει σε έναν τρελό που δεν ξέρει τι λέει ή ακόμα χειρότερα σε κάποιον που παριστάνει τον τρελό, για να διαφύγει των επιπτώσεων του νόμου και της ηθικής. Μια καταιγιστική, πρωτοπρόσωπη απολογία, ένα φλερτ με το παράλογο και το ντελίριο, με τα σύνορα ανάμεσα στο φανταστικό και το ρεαλιστικό να απλώνουν και να μαζεύουν ανάλογα με τα κέφια του Αρλτ, που στιγμή δεν χάνει την ευκαιρία να μετατοπίσει το παράλογο προς την απέναντι πλευρά, υπενθυμίζοντας διακριτικά την παιδική ανάγκη για μύθο, την διάκριση ανάμεσα στο ψεύδος και τη φαντασία, που τόσο συγχέονται. Αν ο Αρλτ δεν είχε τις συγκεκριμένες προσλαμβάνουσες, ίσως αντί για το Φάντασμα με κοστούμι να έγραφε το δικό του Κόκκινο Λουλούδι όπως ο Ρώσος Γκάρσιν ή τη δική του Ομολογία ενός δολοφόνου μέσα σε μια νύχτα όπως ο Γιόζεφ Ροτ· όμως τις είχε, χρόνια πριν την καθιέρωση του ρεύματος του Μαγικού Ρεαλισμού.

Μια ευχάριστη εκδοτική έκπληξη της περασμένης χρονιάς από τις εκδόσεις Καλλιγράφος. Ο Αρλτ είναι ένας κλασικός που αξίζει να ανακαλύψει κανείς. 

(πρωτοδημοσιεύτηκε στα Χανιώτικα Νέα)

Μετάφραση Μαρία Μπεζαντάκου
Εκδόσεις Καλλιγράφος