Γιάκομπ Φον Γκούντεν - Robert Walser

"Αυτό το όνειρο που ονομάζουμε ανθρώπινη ζωή"

Την έκδοση του δίγλωσσου Περιπάτου, το 2011 από τις Εκδόσεις Γαβριηλίδης, διαδέχεται η σχετικά πρόσφατη κυκλοφορία ενός ακόμα έργου του, μάλλον, παραγνωρισμένου από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό, γερμανόφωνου Ελβετού συγγραφέα Ρόμπερτ Βάλζερ. Το μακρινό πια 1992, με τον Παραγιό, οι Εκδόσεις Ηριδανός είχαν φροντίσει να συστήσουν τον σημαντικό αυτό λογοτέχνη που, αν και δεν έτυχε μεγάλης αποδοχής κατά τη διάρκεια της ζωής του, για το έργο του είχαν εκφραστεί με κολακευτικά λόγια αρκετοί ομότεχνοί του, ανάμεσα στους οποίους ο Κάφκα, ο Μουζίλ, ο Τσβάιχ και ο Κανέτι. Τον Παραγιό τον βρήκα στο περσινό παζάρι εκποίησης βιβλίου στην πλατεία Κλαυθμώνος...

Ο νεαρός Γιάκομπ εγκαταλείπει το σπίτι του με σκοπό να φοιτήσει στο Ινστιτούτο Μπενζαμέντα που εξειδικεύεται στην εκπαίδευση υπηρετών που αργότερα επανδρώνουν σπίτια μεγαλοαστών. Πρόκειται για μια ημερολογιακή εξιστόρηση της παραμονής του εκεί η οποία φέρει αρκετά αυτοβιογραφικά στοιχεία καθώς ο ίδιος ο Βάλζερ φοίτησε για μικρό διάστημα σε μια αντίστοιχη σχολή. Ο κ. Μπενζαμέντα είναι ο ιδιοκτήτης και διεθυντής της σχολής ενώ η αδερφή του είναι η εκπαυδεύτρια των νεαρών. Κατά την παραμονή του εκεί ο Γιάκομπ θα αναπτύξει σχέσεις τόσο με τα αδέρφια Μπενζαμέντα, όσο και με τους υπόλοιπους τρόφιμους της σχολής.

Μπορεί η βάση του βιβλίου να είναι ρεαλιστική όμως ο Βάλζερ ενσωματώνει ονειρικές περιγραφές στην εξιστόρηση, στοιχείο που αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα του συγκεκριμένου μυθιστορήματος (ή μεγάλης νουβέλας) και πιθανότατα την αιτία για την οποία το έργο έγινε δεκτό με αμηχανία από τη σύγχρονη σε αυτό κριτική. Πλήθος αντιθέσεων υπάρχουν στο κείμενο με πρωτεύουσα αυτών την προαναφερθείσα ανάμεσα στην ρεαλιστική και την ονειρική περιγραφή. Ο συγγραφέας, μέσα από την εξιστόρηση του Γιάκομπ, θα παρουσιάσει μέσω της σύγκρισης, μεταξύ άλλων,  τη ζωή στην επαρχία, όπου μεγάλωσε ο Γιάκομπ, και την πόλη, την άνετη οικογενιακή ζωή και τη γεμάτη στερήσεις καθημερινότητα του ινστιτούτου, το παρελθόν του ίδιου και των συμφοιτητών του, τα κίνητρα των σπουδαστών, τη ζωή του καλλιτέχνη αδερφού του (ακόμα ένα αυτοβιογραφικό στοιχείο), τις μαθητικές αναμνήσεις, το χτες και το σήμερα.

Βιβλίο που συγγενεύει με αρκετά μυθιστορήματα, της ίδιας περιόδου, έχοντας στο επίκεντρό του τον άσωτο υιό που εγκαταλείπει το σπίτι του και απαρνιέται τα αγαθά και την κοινωνική του θέση, αποφασισμένος να τραβήξει το δικό του δρόμο. Ο Γιάκομπ όμως, αντίθετα με άλλους ήρωες, δεν έχει κίνητρα θρησκευτικά ή σοσιαλιστικά, δεν επιλέγει τη φυγή νιώθοντας περιφρόνηση για την τάξη του. Πρόθεσή του είναι να ακολουθήσει την οικογενειακή παράδοση και να φανεί χρήσιμος. Αυτός είναι ο λόγος που ο Βάλζερ προσδίδει έντονα στοιχεία αριστοκράτη στον ήρωα του.    

Ένα συνεχές ταξίδι από το ρεαλισμό στη φαντασία αποτελεί η εξιστόρηση του Γιάκομπ. Την περιγραφή της καθημερινότητας διαδέχονται όνειρα και φαντασιώσεις του νεαρού που, παρά το γεγονός πως η καθημερινότητά του δεν προσφέρεται, καταφέρνει να ξεφεύγει από τη μιζέρια αυτή και να δραπετεύσει σε κόσμους μαγικούς,σε μέρη που όλα είναι πιθανά και διαφορετικά. Υπέροχες οι σελίδες με το νεαρό να περιδιαβαίνει τους δρόμους της μεγάλης πόλης, καθυστερώντας εσκεμμένα την επιστροφή του στο ινστιτούτο, ξεδιπλώνοντας τις σκέψεις του για το σύγχρονο τρόπο ζωής.

Μία ακόμα αντίθεση, που συναντά ο σημερινός αναγνώστης, έχει να κάνει με τη διαφορά ανάμεσα στο γλωσσολογικό ύφος, που ανήκει στην εποχή της συγγραφής (και που αποδίδεται υπέροχα από τον Έλληνα μεταφραστή), και τη μοντέρνα δομή του κειμένου. Μία αντίθεση που ναι μεν είναι έντονη αλλά σε καμία περίπτωση δεν ξενίζει. Ίσως γι'αυτό το έργο του Βάλζερ να αναγνωρίστηκε σταδιακά μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, γιατί ήταν πολύ διαφορετικό σε σύγκριση με τη λοιπή γραμματεία της εποχής. Η συνεχής αυτή εναλλαγή ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα, σε συνδυασμό με την υπέροχη γλώσσα του Βάλζερ, καταφέρνουν να συνεπάρουν τον αναγνώστη μέχρι την τελευταία σκηνή και την ευθεία αναφορά στο Δον Κιχώτη.

* Στον Παραγιό του Βάλζερ ήταν αφιερωμένα δύο κείμενά μου που φιλοξενήθηκαν στο Bibliotheque.gr και μπορείτε να τα βρείτε εδώ.

** Ο Ναυτίλος, στο πανέμορφο ιστολόγιο του, γράφει σχετικά με τον Βάλζερ και διατυπώνει μία ευχή σχετικά με την κυκλοφορία και άλλων έργων του στα ελληνικά. Την ανάρτηση μπορείτε να τη βρείτε εδώ. 


Μετάφραση Βασίλης Πατέρας.
Εκδόσεις Ροές.