Δευτέρα 21 Ιουλίου 2014

Το μηδέν και το άπειρο - Arthur Koestler




Σκάλιζα τη βιβλιοθήκη του ακόμα μια φορά, όταν, ανάμεσα στους γνώριμους, από τα τόσα περάσματα, τόμους, εμφανίστηκε το Μηδέν και το Άπειρο του Καίστλερ. Το συναίσθημα ακαριαίο και έντονο, η σύνδεση με τη μνήμη αδύνατη.  Προδομένος ξανά, ένα ορφανό νήμα.    
Έκλεισε πίσω του με βρόντο η πόρτα του κελλιού.
        Ο Ρουμπάσωφ ακούμπησε για λίγο πάνω της κι ύστερα άναψε τσιγάρο. Στο κρεββάτι, στα δεξιά του, οι δυο κουβέρτες μοιάζανε καθαρές και το αχυρόστρωμα φρεσκογεμισμένο. Ο νιπτήρας, στ' αριστερά, δεν είχε τάπα, μα τουλάχιστον η βρύση λειτουργούσε. Ο κουβάς ήτανε πρόσφατα απολυμασμένος και δεν μύριζε. Οι τοίχοι, στις δυο πλευρές, ήσαν από τούβλο γερό -θα ήτανε, λοιπόν, αδύνατη κάθε επικοινωνία. Εκεί, όμως, που περνούσαν οι σωλήνες της θέρμανσης και του νερού ο τοίχος ήτανε σοβατισμένος και προσφερότανε σαν αντηχείο. Ιδιαίτερα ο σωλήνας της θέρμανσης θα πρέπει να ήτανε καλός αγωγός. Το παράθυρο βρισκότανε στο ύψος των ματιών και δεν χρειαζότανε να πιαστής από τα σίδερα για να κυττάξεις έξω στην αυλή. Ως εδώ καλά...

Πριν ακόμα ο αφηγητής μας συστήσει τον ήρωά του, ακούγεται ο βρόντος της πόρτας του κελιού. Η στέρηση της ελευθερίας ενός ανθρώπου πυροδοτεί πλήθος συναισθημάτων, το μετριοπαθέστερο εξ αυτών ίσως να είναι η συμπάθεια, δεν λείπουν όμως και άλλα, δυναμικότερα, όπως η αλληλεγγύη ή η οργή. Στον αναγνώστη γεννάται η έντονη επιθυμία να ακούσει την ιστορία του φυλακισμένου, όχι την απολογία του, την ιστορία του. Γιατί όμως γράφω σε τρίτο πρόσωπο;

Καθώς οι σελίδες περνούν, ο Ρουμπάσωφ αποκτά παρελθόν, υπεύθυνο εν πολλοίς για το παρόν του. Στο σημείο αυτό αρχίζω να ζορίζομαι. Τη συμπάθεια διαδέχεται η απέχθεια, είναι, έστω, υπήρξε για χρόνια, ένας απ' αυτούς που τώρα έχει απέναντί του. Όμως ούτε στην απέχθεια μπορώ να κατασταλάξω οριστικά. Δε θυμάμαι ποια ήταν η τελευταία φορά που ένας ήρωας μου προκαλούσε τόσο αντικρουόμενα συναισθήματα.

Αυτή η συναισθηματική αντίθεση με συντροφεύει ως το τέλος. Από την επιθυμία να τον πιστέψω, στη χριστιανική εικόνα της λίγο πριν από το τέλος μετάνοιας με έπαθλο τον παράδεισο, ζορίζομαι. Αναρωτιέμαι, πού πρέπει να τοποθετηθεί το μηδέν άραγε, να γίνει η νέα αρχή, δίχως παρελθοντικούς ανοιχτούς λογαριασμούς, θα ήταν εφικτό;  Ο ανακριτής, ανακρινόμενος, και από το μηδέν στο άπειρο, απλά, μα τόσο σημαντικά, γρανάζια του ολοκληρωτισμού. 

Δεν ξέρω αν σε αυτή την αντίθεση βασίζεται η σημαντικότητα του μυθιστορήματος αυτού, απλώς αναρωτιέμαι πολλές φορές αν η επίκληση στο συναίσθημα, συχνά εκβιαστική, αρκεί· για εμένα πάντως όχι, ξεκάθαρα όχι. Θα μπορούσα να μιλήσω σαν να επρόκειτο για δύο βιβλία, το ένα γεμάτο έννοιες, όπως η ελευθερία, η ανάγκη για επικοινωνία, η μεταμέλεια, η ενοχή, ο ολοκληρωτισμός, και το άλλο με ανθρώπινες αδυναμίες και πάθη, με συναισθήματα αντικρουόμενα. Το πρώτο θα μπορούσε να θεωρηθεί από στρατευμένο μέχρι προφανές, ανάλογα τα γούστα και τη σκοπιά του καθενός. Το άλλο είναι ένα τεράστιο βιβλίο που οδηγεί τον αναγνώστη, που με οδήγησε -στο διάολο πια αυτή η εμμονή με το τρίτο πρόσωπο- στα άκρα, με προκάλεσε και με ζόρισε.
 
Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου είναι Darkness at noon, Σκοτεινιά το μεσημέρι. Ο τίτλος, το Μηδέν και το άπειρο, οφείλεται στη γαλλική μετάφραση, με την οποία ο συγγραφέας συμφώνησε. Από τις ελάχιστες, ίσως, φορές που η μεταφραστική παρέμβαση θεωρείται δημιουργία και όχι αυθαιρεσία.


Απόδοση Βασίλης Καζαντζής
Εκδόσεις Κάκτος


3 σχόλια:

  1. Ξεκίνησα να το ρουφάω χθες με ακατάσχετη λαιμαργία. Ναι, με συναρπάζει, ναι, με καθηλώνει, ναι, κινητοποιεί, προκαλεί τη σκέψη μου, την ανεκτικότητά μου, τη λογική μου, το θυμικό μου...
    Για ΄μένα από τις εκδόσεις Νησίδες και σε μετάφραση Βασίλη Τομανά. Και ο ήρωάς μου λέγεται Ρουμπασόφ. Ας είναι. Τα συναισθήματά μας δε θα διαφέρουν θαρρώ. Ως το βράδυ θα νιώθω θλίψη που το αφήνω!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Η δική μου έκδοση είναι του Ηριδανού σε μετάφραση Αλέξανδρου Κοτζιά με αφιέρωση ενός αγαπημένου φίλου που μου τόνιζε -ευκαιρίας δοθείσης-ότι ακόμη κι ο έρωτας είναι πολιτική πράξη. Θυμάμαι ότι το επόμενο που διάβασα ήταν η "Σταυροφορία χωρίς σταυρό" (εκδόσεις Κάκτος σε μετάφραση Βασίλη Καζαντζή) και το τελευταίο "Ο κομισάριος και ο Γιόγκι" πριν 2-3 χρόνια. Από το "Σταυροφορία χωρίς σταυρό" μία μίνι ανθολόγηση:

    "Στις ώρες όμως που είχε περισσότερη διαύγεια συνειδητοποιούσε ότι με την επίδραση της Σόνια είχε καταρρεύσει όλη η περήφανη δομή των δικών του αξιών, και όλα τα θαυμαστικά του είχανε τσακίσει και είχανε γίνει ερωτηματικά. Στο κάτω- κάτω τι ήταν τόλμη; Θέμα αδενών, νεύρων και και ένα πλέγμα αντιδράσεων που καθορίζεται απ' την κληρονομικότητα και τις πρώτες εμπειρίες. Μία σταγόνα λιγότερο ιώδιο στο θυρεοειδή, μια σαδιστική γκουβερνάντα ή μια υπερβολικά στοργική θεία, μια απειριοστή ποικιλία στην ηλεκτρική αντίσταση των μυελικών γαγγλίων και ο ήρωας γίνεται δειλός κι ο πατριώτης προδότης. Σα να τους αγγίζει το μαγικό ραβδί του αιτίου και του αιτιατού οι πράξεις των ανθρώπων αδειάζουν από το δήθεν ηθικό τους περιεχόμενο όπως αδειάζει ένας συσσωρευτής Λέϋντεν με το άγγιγμα ενός αγωγού. (σελ.129)

    ***

    "Και γιατί ντρέπεσαι;"
    "Γιατί σεργιανάω στα πάρκα την ώρα που άλλοι πνίγονται ή καίγονται ζωντανοί, κι εγώ ντρέπομαι ν' ανήκω στον εαυτό μου, όταν όλοι οι άλλοι ανήκουν σε κάτι άλλο". (σελ. 171)

    ***

    "Κι όμως η ευημερία της ράτσας βασίζεται σε εκείνους που πληρώνουν φανταστικά χρέη." (σελ. 174)

    ΑπάντησηΔιαγραφή