Το μηδέν και το άπειρο - Arthur Koestler

Σκάλιζα τη βιβλιοθήκη του ακόμα μια φορά, όταν, ανάμεσα στους γνώριμους, από τα τόσα περάσματα, τόμους, εμφανίστηκε το Μηδέν και το Άπειρο του Καίστλερ. Το συναίσθημα ακαριαίο και έντονο, η σύνδεση με τη μνήμη αδύνατη.  Προδομένος ξανά, ένα ορφανό νήμα.    

Έκλεισε πίσω του με βρόντο η πόρτα του κελλιού.
        Ο Ρουμπάσωφ ακούμπησε για λίγο πάνω της κι ύστερα άναψε τσιγάρο. Στο κρεββάτι, στα δεξιά του, οι δυο κουβέρτες μοιάζανε καθαρές και το αχυρόστρωμα φρεσκογεμισμένο. Ο νιπτήρας, στ' αριστερά, δεν είχε τάπα, μα τουλάχιστον η βρύση λειτουργούσε. Ο κουβάς ήτανε πρόσφατα απολυμασμένος και δεν μύριζε. Οι τοίχοι, στις δυο πλευρές, ήσαν από τούβλο γερό -θα ήτανε, λοιπόν, αδύνατη κάθε επικοινωνία. Εκεί, όμως, που περνούσαν οι σωλήνες της θέρμανσης και του νερού ο τοίχος ήτανε σοβατισμένος και προσφερότανε σαν αντηχείο. Ιδιαίτερα ο σωλήνας της θέρμανσης θα πρέπει να ήτανε καλός αγωγός. Το παράθυρο βρισκότανε στο ύψος των ματιών και δεν χρειαζότανε να πιαστής από τα σίδερα για να κυττάξεις έξω στην αυλή. Ως εδώ καλά...

Πριν ακόμα ο αφηγητής μας συστήσει τον ήρωά του, ακούγεται ο βρόντος της πόρτας του κελιού. Η στέρηση της ελευθερίας ενός ανθρώπου πυροδοτεί πλήθος συναισθημάτων, το μετριοπαθέστερο εξ αυτών ίσως να είναι η συμπάθεια, δεν λείπουν όμως και άλλα, δυναμικότερα, όπως η αλληλεγγύη ή η οργή. Στον αναγνώστη γεννάται η έντονη επιθυμία να ακούσει την ιστορία του φυλακισμένου, όχι την απολογία του, την ιστορία του. Γιατί όμως γράφω σε τρίτο πρόσωπο;

Καθώς οι σελίδες περνούν, ο Ρουμπάσωφ αποκτά παρελθόν, υπεύθυνο εν πολλοίς για το παρόν του. Στο σημείο αυτό αρχίζω να ζορίζομαι. Τη συμπάθεια διαδέχεται η απέχθεια, είναι, έστω, υπήρξε για χρόνια, ένας απ' αυτούς που τώρα έχει απέναντί του. Όμως ούτε στην απέχθεια μπορώ να κατασταλάξω οριστικά. Δε θυμάμαι ποια ήταν η τελευταία φορά που ένας ήρωας μου προκαλούσε τόσο αντικρουόμενα συναισθήματα.

Αυτή η συναισθηματική αντίθεση με συντροφεύει ως το τέλος. Από την επιθυμία να τον πιστέψω, στη χριστιανική εικόνα της λίγο πριν από το τέλος μετάνοιας με έπαθλο τον παράδεισο, ζορίζομαι. Αναρωτιέμαι, πού πρέπει να τοποθετηθεί το μηδέν άραγε, να γίνει η νέα αρχή, δίχως παρελθοντικούς ανοιχτούς λογαριασμούς, θα ήταν εφικτό;  Ο ανακριτής, ανακρινόμενος, και από το μηδέν στο άπειρο, απλά, μα τόσο σημαντικά, γρανάζια του ολοκληρωτισμού. 

Δεν ξέρω αν σε αυτή την αντίθεση βασίζεται η σημαντικότητα του μυθιστορήματος αυτού, απλώς αναρωτιέμαι πολλές φορές αν η επίκληση στο συναίσθημα, συχνά εκβιαστική, αρκεί· για εμένα πάντως όχι, ξεκάθαρα όχι. Θα μπορούσα να μιλήσω σαν να επρόκειτο για δύο βιβλία, το ένα γεμάτο έννοιες, όπως η ελευθερία, η ανάγκη για επικοινωνία, η μεταμέλεια, η ενοχή, ο ολοκληρωτισμός, και το άλλο με ανθρώπινες αδυναμίες και πάθη, με συναισθήματα αντικρουόμενα. Το πρώτο θα μπορούσε να θεωρηθεί από στρατευμένο μέχρι προφανές, ανάλογα τα γούστα και τη σκοπιά του καθενός. Το άλλο είναι ένα τεράστιο βιβλίο που οδηγεί τον αναγνώστη, που με οδήγησε -στο διάολο πια αυτή η εμμονή με το τρίτο πρόσωπο- στα άκρα, με προκάλεσε και με ζόρισε.
 
Ο πρωτότυπος τίτλος του βιβλίου είναι Darkness at noon, Σκοτεινιά το μεσημέρι. Ο τίτλος, το Μηδέν και το άπειρο, οφείλεται στη γαλλική μετάφραση, με την οποία ο συγγραφέας συμφώνησε. Από τις ελάχιστες, ίσως, φορές που η μεταφραστική παρέμβαση θεωρείται δημιουργία και όχι αυθαιρεσία.


Απόδοση Βασίλης Καζαντζής
Εκδόσεις Κάκτος