Η δόξα των σιδηροδρόμων - Tony Judt

Ο μύθος δεν στηρίζεται πάντα στο ανεξήγητο. Η έλξη διαθέτει έδαφος στη μνήμη, αυτήν ανακαλώ τώρα.

Μνήμη πρώτη

Ο παππούς μου, από την πλευρά της μητέρας μου, δούλευε στα τρένα. Ξεκινούσε το ταξίδι από τον Πειραιά με προορισμό την Πελοπόννησο. Δεν έχω ανάμνηση της φωνής του, ήμουν μικρός όταν πέθανε. Τη διήγηση την ανέλαβε η ενδιάμεση σε εκείνον και σε μένα γενιά.

Μνήμη δεύτερη   

Την πρώτη φορά που βρέθηκα στον σιδηροδρομικό σταθμό της Μπολώνια έμεινα με το στόμα ανοιχτό να κοιτάζω τον πίνακα αναχωρήσεων/αφίξεων. Τόσα μέρη, τόσοι πιθανοί προορισμοί. Με την ίδια ευκολία μπορούσε κανείς να βρεθεί από τη γειτονική Μόντενα μέχρι το Παρίσι.

Μνήμη τρίτη

Η συναισθηματική απόσταση, η χαρά της ανακοίνωσης από το μικρόφωνο του τερματικού σταθμού. Από τότε, πέρασαν χρόνια, πήρα ξανά το τρένο με την ίδια κατεύθυνση, μια ή δυο φορές, δεν ήταν το ίδιο. Ο σταθμός τώρα στέκει εμπόδιο στον οδικό άξονα αποφυγής του δακτυλίου, στροφή υποχρεωτική.

Σίγουρα θα υπάρχουν ακόμα περισσότεροι "λόγοι" να εξηγήσουν την έλξη. Κρυμμένοι, αφηρημένοι, ντροπιαστικοί. Τη μελέτη του Τόνυ Τζαντ, Η δόξα των σιδηροδρόμων (σειρά minima, εκδόσεις ΜΙΕΤ,  επιμέλεια σειράς Διονύσης Καψάλης), έπρεπε να τη διαβάσω. Ναι, έπρεπε.

Κανένας άλλος τεχνολογικός σχεδιασμός ή κοινωνικός θεσμός δεν αντιπροσωπεύει τη νεωτερικότητα όσο ο σιδηρόδρομος. Κανένα άλλο ανταγωνιστικό μέσο μεταφοράς, καμιά κατοπινή τεχνολογική καινοτομία, καμιά άλλη βιομηχανία δεν έχει επιφέρει αλλαγές σε τέτοια κλίμακα, ή δεν τις έχει διευκολύνει τόσο, όσο η εφεύρεση και η καθιέρωση του σιδηροδρόμου.

Και έπραξα σωστά. Η γεφύρωση ανάμεσα στον συναισθηματικό και τον επιστημονικό λόγο, η αφαιρετικότητα, η απέχθεια του συγγραφέα για την επίδειξη, κάποιες από τις αρετές του κειμένου. Η νοσταλγία δίχως τα βαρίδια του φόβου για την πρόοδο, ο σκεπτικισμός και η οξυδέρκεια απέναντι σε όσα έρχονται. Μελέτη ιστορική, κοινωνική, ανθρωπολογική και πολιτική, στον πυρήνα ο σιδηρόδρομος που τόσο αγαπούσε να χρησιμοποιεί ο συγγραφέας.  

Επίκαιρο και ως προς την ελληνική πραγματικότητα, της απαξίωσης του σιδηροδρόμου, την ώρα που σε παγκόσμιο επίπεδο οι επενδύσεις σε υποδομές και σιδηροδρομικές υπηρεσίες αυξάνονται. Ο εγχώριος σιδηρόδρομος αποτέλεσε, από τα πρώτα δειλά του βήματα, μια πικρή ιστορία. 

Διαβάζοντάς το, θυμήθηκα το βιβλίο του Γάλλου ανθρωπολόγου Marc Augé, Ξανά στο μετρό (εκδόσεις Νόβολι), το μετρό, άλλωστε, αποτελεί την -εντός των αστικών τειχών- εξέλιξη του σιδηροδρόμου.

(πρωτοδημοσιεύτηκε στα Χανιώτικα Νέα)

Μετάφραση Κωστούλα Σκλαβενίτη
Επίμετρο Σταύρος Ζουμπουλάκης
Εκδόσεις ΜΙΕΤ