δεκάτη δεκεμβρίου - George Saunders

Μαθαίνει κανείς, με τα χρόνια, να κρατά μικρό καλάθι απέναντι στα μεγάλα λόγια. Είναι τέτοια η κυριαρχία του μάρκετινγκ άλλωστε, η βασιλεία των δημοσίων σχέσεων, όπως την αποκαλούν κάποιοι, που πυκνώνει τις σήτες των φίλτρων, καθώς έπαινοι και βραβεία συνοδεύουν την κάθε έκδοση, και στο τέλος -ή και από τις πρώτες σελίδες ακόμα- φαντάζουν ψεύτικοι και κενοί περιεχομένου. Όπως όμως ο κάθε κανόνας, έτσι και αυτός έχει τις εξαιρέσεις του, ευτυχώς. Τέτοια είναι η περίπτωση του George Saunders, και της πολυβραβεβευμένης συλλογής διηγημάτων με τίτλο δεκάτη δεκεμβρίου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ίκαρος -ακόμα ένας σπουδαίος τίτλος της νεοσύστατης σειράς ξένης λογοτεχνίας του οίκου- σε μετάφραση Γ.Ι. Μπαμπασάκη. Είναι η πρώτη φορά που ένα ολοκληρωμένο έργο του Αμερικανού συγγραφέα κυκλοφορεί στα ελληνικά, ενός συγγραφέα με περγαμηνές και σπουδαία φήμη, γεγονός που αναγκάζει τον αναγνώστη να αναρωτηθεί: γιατί άργησε τόσο;

Το σημαντικότερο, κατά την προσωπική μου άποψη, χαρακτηριστικό μιας συλλογής διηγημάτων είναι το νήμα που ενώνει, όχι μόνο θεματικά, αλλά κυρίως υφολογικά τα διηγήματα μεταξύ τους, η αίσθηση πως αποτελούν κομμάτια ενός έργου ενιαίου και όχι σκόρπια θραύσματα, που παρά φύση στριμώχτηκαν για τους σκοπούς της έκδοσης, γεγονός σύνηθες δυστυχώς. Και τα διηγήματα της συγκεκριμένης συλλογής διακρίνονται για την αρετή αυτή, καθώς είναι εκδοχές του κόσμου όπως τον προσλαμβάνει ο Saunders και τον αποδίδει στο χαρτί, συνδυάζοντας στοιχεία της δυστοπικής επιστημονικής φαντασίας με τον ρεαλισμό, με μια διάθεση ποιητική και ενίοτε λυρική, επιτρέποντάς τους να αποδώσουν το άχρονο και το διαρκώς επίκαιρο.

Ήδη από το πρώτο διήγημα, με τον τίτλο Πανωλεθρίαμβος, ο συγγραφέας αρπάζει τον αναγνώστη και τον πετά σε έναν κόσμο σκληρό και επικίνδυνο, φιλτραρισμένο μέσα από την παιδική φαντασία, έναν κόσμο όμως ταυτόχρονα γοητευτικό, γεγονός που προκαλεί μια ένοχη αναγνωστική απόλαυση. Και έτσι συνεχίζει ο Saunders, ένας από τους εκατό σημαντικότερους ανθρώπους στον κόσμο σύμφωνα με το περιοδικό Times, αναδεικνύοντας ακόμα μια αρετή της μικρής φόρμας, επίσης παρεξηγημένης, εκείνη της οικονομίας των λέξεων, της αυστηρής επιλογής και της έλλειψης κάθε περιττού στοιχείου, κενού εντυπωσιασμού και επίδειξης. Δεν είναι η ευκολία των λίγων λέξεων εκείνη που ωθεί τους σπουδαίους διηγηματογράφους στη μικρή φόρμα. Άλλωστε το δύσκολο, στην προκειμένη περίπτωση, είναι η κατασκευή και απόδοση ενός κόσμου ανοίκειου με τρόπο αβίαστο, δίχως πολλές εξηγήσεις. Ο Saunders έχει καθαρή και σαφή εικόνα του κόσμου αυτού, και με μαεστρία τον αποτυπώνει στα διηγήματά του, ενώ με άνεση κινείται ανάμεσα στις διάφορες αφηγηματικές φωνές. Ιδανικό παράδειγμα αποτελεί το δισέλιδο διήγημα με τίτλο Βέργες, στο οποίο ο αφηγητής διηγείται ολόκληρη τη ζωή του πατέρα του με άξονα έναν μεταλλικό πάσαλο στην αυλή του σπιτιού.

Η ελληνική έκδοση είχε την τύχη μιας ευφάνταστης και δημιουργικής -σε επιτρεπόμενα όρια και δίχως να παραβιάζει το ύφος και τη γλώσσα του πρωτότυπου- μετάφρασης από τον Γ.Ι. Μπαμπασάκη, κυρίως όσον αφορά τις πρωτότυπες λέξεις και έννοιες, που τις δημιούργησε η ανάγκη για την περιγραφή του μελλοντικού κόσμου, λέξεις νέες που πρέπει όμως να αποτυπώνουν με ακρίβεια το νόημά τους και να δικαιολογούν την ύπαρξή τους.

Τα πάντα στο στάγμα μου έμοιαζαν Πρώτης Τάξεως. Ξαφνικά ήμουν μες στην ποίηση. Ήμουν μες στην ποίηση για όσα έκανε η Χέδερ, και ήμουν μες στην ποίηση ως προς τα αισθήματά μου για όσα έκανε η Χέδερ. Βασικά, να τι αισθανόμουν: Κάθε άνθρωπο τον γεννάει ένας άντρας και μια γυναίκα. Κάθε άνθρωπος, από τη γέννησή του, αγαπιέται από τη μάνα και τον πατέρα του ή έστω εν δυνάμει αγαπιέται από μάνα/πατέρα. Συνεπώς, κάθε άνθρωπος αξίζει να αγαπιέται. Καθώς έβλεπα τη Χέδερ να υποφέρει, μια πλησμονή τρυφερότητας κατέκλυσε το κορμί μου, μια τρυφερότητα που είναι δύσκολο να την ξεχωρίσω από κάτι σαν απέραντη υπαρξιακή ναυτία· γιατί τόσο όμορφα αγαπημένα πλάσματα να υφίστανται τόση οδύνη; Η Χέδερ παρουσιαζόταν τώρα σαν ένα μάτσο από μπλεγμένους υποδοχείς πόνου. Το μυαλό της Χέδερ ήταν ρευστό, και μπορούσε να καταστραφεί (από πόνο, από λύπη). Γιατί; Γιατί ήταν με τέτοιο τρόπο καμωμένη; Γιατί ήταν τόσο εύθραυστη;

 Σε μια ισότιμη συλλογή, είναι δύσκολο να ξεχωρίσει κάποιο διήγημα από κάποιο άλλο, όμως θα άξιζε, πιστεύω, να αναφερθεί κανείς στην Απόδραση από τον Αραχνόκοσμο (απ' όπου και το παραπάνω απόσπασμα), που διαδραματίζεται σε ένα σωφρονιστικό ίδρυμα, με τους έγκλειστους να υποβάλλονται σε πειράματα με χημικές ουσίες, ώστε να παρατηρηθεί η αλλαγή στη συμπεριφορά, ένα πρώτο στάδιο πριν λάβουν την έγκριση να εφαρμοστούν σε ευρύτερο επίπεδο οι επιστημονικές μελέτες. Επίσης, τα Ημερολόγια, τα οποία ο αφηγητής αποφασίζει να συντάξει με σκοπό να ενημερώσει τις επόμενες γενιές για τα παρελθόντα, πλαίσιο το οποίο επιτρέπει στον συγγραφέα να μας περιγράψει την μετεξέλιξη της αμερικανικής κοινωνίας, που -ω τι έκπληξη!- παρά τις τεχνολογικές καινοτομίες διατηρεί αναλλοίωτα τα χαρακτηριστικά του σημερινού κόσμου, του αμερικάνικου ονείρου.

Η δεκάτη δεκεμβρίου είναι μια συλλογή διηγημάτων που με ενθουσίασε και μου δημιούργησε μια διάθεση παραμονής στη μικρή φόρμα.

(πρωτοδημοσιεύτηκε στα Χανιώτικα Νέα)

Μετάφραση Γ.Ι. Μπαμπασάκης
Εκδόσεις Ίκαρος