Πέμπτη 30 Μαρτίου 2023

Το γλυκό πεπρωμένο - Russell Banks

Δεν είναι λίγες οι φορές που με έχω ξεμπροστιάσει σχετικά με τις εκάστοτε και πολυποίκιλες προκαταλήψεις μου. Είναι ένας έμμεσος τρόπος αυτοβελτίωσης να νιώθεις ελαφρώς βλαξ εξωτερικεύοντας μια μύχια σκέψη· είναι ένα ξεβόλεμα, μια ρωγμή στην εξωτερική εικόνα, επίσης. Άλλη μια φορά: δεν θα διάβαζα το βιβλίο αυτό λόγω του εξωφύλλου του, παρότι στην είδηση του πρόσφατου θανάτου τού συγγραφέα με ιντρίγκαραν διάφορες σχετικές αναρτήσεις που πέρασαν από μπροστά μου. Θα διάβαζα ωστόσο το American Darling, σίγουρα θα το διάβαζα, η εμπιστοσύνη για την ξένη λογοτεχνία των εκδόσεων Πόλις είναι δεδομένη. Οι προκαταλήψεις δεν είναι πάντα αρνητικές. Ήταν όμως εξαντλημένο. Οι μέρες πέρασαν. Βρέθηκα με τον Κ. στο παζάρι βιβλίου της Κλαυθμώνος. Με ρώτησε αν έχω διαβάσει Μπανκς, είπα όχι και θέλησα να πω και τη σχετική ιστορία, δεν με άφησε να ολοκληρώσω και μου έβαλε το βιβλίο στα χέρια. Το πήρες, μου είπε. Ξάφνου, μια ακόμα ιστορία ανάγνωσης δημιουργήθηκε, μια ακόμα κατάρρευση προκαταλήψεων σημειώθηκε. Επιπλέον, η δεδομένη προκατάληψη εξαιτίας του εξωφύλλου ήρθε να προσδώσει περισσότερη ένταση στην απόλαυση που αντλώ όταν κάποιο άτομο μου προτείνει ένα βιβλίο με το βλέμμα να καίει από το πάθος της δικής του εμπειρίας.

Ένα τραγικό γεγονός θα συμβεί και θα ταράξει την καθημερινότητα σε μια μικρή επαρχιακή πόλη, βόρεια της Νέας Υόρκης, όταν το σχολικό λεωφορείο θα παρεκτραπεί της πορείας του με αποτέλεσμα αρκετοί μαθητές να βρουν τραγικό θάνατο ενώ κάποιοι άλλοι θα τραυματιστούν σοβαρά. Την επόμενη στιγμή, πριν ακόμα τα συνεργεία διάσωσης ολοκληρώσουν το έργο τους, η πόλη θα γεμίσει από δικηγόρους που μυρίστηκαν την ευκαιρία για μια αγωγή εκατομμυρίων. Τραγικό πρόσωπο του ατυχήματος η μέχρι πρότινος συμπαθής στην τοπική κοινωνία Ντολόρες Ντρίσκολ, που εκτελούσε για χρόνια χρέη σχολικού οδηγού, κάνοντας καθημερινά την ίδια διαδρομή. Η Ντολόρες είναι ανάμεσα στους διασωθέντες του ατυχήματος.

Ο Μπανκς δομεί έξυπνα την αφήγηση της ιστορίας, δίνοντας τον λόγο σε τέσσερα πρόσωπα του δράματος να πουν τη δική τους εκδοχή των γεγονότων. Η απουσία ενός παντογνώστη αφηγητή έρχεται να αναδείξει τον κυρίαρχο υποκειμενικό χαρακτήρα του ατυχήματος. Ο συγγραφέας στήνει με τρόπο αληθοφανή και δίνει ανθρώπινες διαστάσεις στα πρόσωπα, τα οποία και συστήνει ικανοποιητικά στον αναγνώστη μέσα από την αφήγηση της ιστορίας τού ατυχήματος και των όσων ακολούθησαν, μην αποφεύγοντας ωστόσο τις απαραίτητες αναλήψεις από το παρελθόν. Στον πυρήνα της αφήγησης υπάρχει ακριβώς αυτή η υποκειμενική διάσταση μιας τραγωδίας, πριν αυτή γίνει ένα ρεπορτάζ ή μια αγωγή κατά παντός υπευθύνου, όταν άνθρωποι με έμμεση, τυχαία και εγχρήματη σχέση με το γεγονός έρχονται και καταλαμβάνουν χώρο στο προσκήνιο παραμερίζοντας σε γωνιές αθέατες τους πραγματικούς συντελεστές, εκείνους τους επιζώντες των οποίων η ζωή ανατράπηκε από τη μια στιγμή στην άλλη και που τα τραύματά τους δεν θα θρέψουν εντελώς ποτέ.

Ο τίτλος αποτυπώνει ευφυώς την τραγικότητα της ιστορίας αυτής, η ειρωνική και δεικτική χρήση του επίθετου γλυκό, σε συνδυασμό με τις συνυποδηλώσεις που η λέξη πεπρωμένο φέρει. Η αναπόφευκτη αντίδραση όλων των μερών του δράματος, ακόμα και εκείνων που ενοχλούν περισσότερο, υπόκεινται στη δύναμη του πεπρωμένου, τα πρόσωπα, μοιάζει να λέει ο Μπανκς, δρουν με τον αναμενόμενο τρόπο, με τον τρόπο που η καθημερινή ζωή τα έχει προγραμματίσει, σίγουρα δεν είναι όλα τα πρόσωπα υποδουλωμένα πλήρως στο πεπρωμένο τους, χωρίς προσωπική βούληση και θεώρηση της κατάστασης, αλλά η πλειοψηφία, εκείνο που συνηθίζουμε να αποκαλούμε κοινή γνώμη, είναι δεσμευμένη στο πεπρωμένο της. Γι' αυτό μίλησα παραπάνω για την κομβική σημασία της επιλογής μιας πρωτοπρόσωπης αφήγησης. Μόνο έτσι, η κοινή γνώμη αποτυπωμένη στη μεγάλη πλειοψηφία των αναγνωστών δεν θα ενοχληθεί από τις αντιδράσεις των προσώπων, μόνο επειδή σέβεται το δράμα τους και η κοινωνική ευγένεια επιτάσσει την επίδειξη έστω και φαινομενικής ενσυναίσθησης κάτι το οποίο δεν θα συνέβαινε αν ένας παντογνώστης αφηγητής είχε αναλάβει την εκπροσώπησή τους. Επίσης, οι πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις εκτρέπουν και τα ρέματα συναισθηματικής καθοδήγησης τα οποία αναμενόμενα διασχίζουν την πλοκή, μην αφήνοντάς τα να λιμνάσουν, μιας και η πρωταρχική και άμεση απεύθυνσή τους είναι ο ίδιος τους ο εαυτός, αποτελώντας στην ουσία τους μονολόγους. Έτσι, η ιστορία δεν βαραίνει βιασμένα και από επίκτητους και λάθος λόγους. Άλλωστε, αρκετό δράμα εμπεριέχει το τραγικό αυτό συμβάν από μόνο του.

Το γλυκό πεπρωμένο είναι ένα συναισθηματικά δύσκολο βιβλίο. Εδώ δεν υπάρχουν, όχι τουλάχιστον με απόλυτες έννοιες, καλοί και κακοί, έτσι ώστε ο αναγνώστης να διαλέξει στρατόπεδο και να στραφεί εναντίον των κακών. Η αληθινή ζωή και οι τραγωδίες της είναι πολύ πιο σύνθετες και περίπλοκες από ό,τι συνήθως μοιάζουν από απόσταση ή υποταγμένες στη διαμεσολάβηση τρίτων μερών. Ο Μπανκς χειρίστηκε με άψογο τρόπο την ιδέα του. Καλογραμμένο και έξυπνα ρεαλιστικό, το βιβλίο αυτό ήταν μια τεράστια έκπληξη, πέρα από την προκατάληψη του ατυχούς εξωφύλλου της έκδοσης, που δικαιολόγησε τη φλόγα στα μάτια του Κ., την επιμονή του να το διαβάσω, επίσης. Τώρα μένει να βρω και τα άλλα τρία βιβλία του που κυκλοφόρησαν κάποτε στα ελληνικά και ίσως, μετά από κάποιο καιρό, να δοκιμάσω να δω και την ταινία του Ατόμ Εγκογιάν, όταν οι δικές μου εικόνες θα έχουν κάπως ξεθωριάσει.

Και επειδή η ανάγνωση είναι πράξη άκρως ενεργητική, η ιστορία αυτή ήρθε να μου ανασύρει μνήμες εικοσαετίας, όταν γνώρισα την Α. και έμαθα την ιστορία της. Το κείμενο αυτό είναι αφιερωμένο σε εκείνη.

Μετάφραση Γρηγόρης Κονδύλης
Εκδόσεις Floral

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου