Το Cloud Atlas, πιθανώς το πλέον διάσημο βιβλίο του Ντέιβιντ Μίτσελ, συμπληρώνει φέτος είκοσι χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του. Στα ελληνικά εκδόθηκε λίγο μετά, το 2007, από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα σε μετάφραση Άρτεμις Λόη, όμως το κλείσιμο του εκδοτικού οίκου το έθεσε σύντομα εκτός κυκλοφορίας, γεγονός που, παράλληλα με τη λαμπρή πορεία του βιβλίου στο εξωτερικό αλλά και την κινηματογραφική του μεταφορά, δημιούργησε έναν θρύλο γύρω από το μυθιστόρημα, το οποίο έφτασε να πωλείται σε δυσθεώρητες τιμές στην αγορά των μεταχειρισμένων βιβλίων. Πρόσφατα, οι εκδόσεις Μεταίχμιο, με τη μεταφραστική αρωγή της Μαρίας Ξυλούρη, ήρθαν να καλύψουν το κενό αυτό και να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό να έρθει σε επαφή με το, θεωρούμενο ήδη κλασικό, Cloud Atlas.
Μιλώντας για φιλοδοξία, και δη συγγραφική, το όνομα του Μίτσελ θα έπρεπε να είναι ένα από τα πρώτα αποτελέσματα της σχετικής αναζήτησης. Στο ιδιαιτέρως διαφωτιστικό και όμορφο επίμετρο, ορθά τοποθετημένο στο τέλος της έκδοσης, ο συγγραφέας αναλύει το μονοπάτι μέσω του οποίου έφτασε στη σύνθετη αυτή κατασκευή, έχοντας κατά νου να δοκιμάσει να κάνει κάτι που κανείς άλλος ως τότε, εξ όσων εκείνος τουλάχιστον γνώριζε, δεν είχε καταφέρει να υλοποιήσει. Αυτό ήταν ένα μυθιστόρημα με τη μορφή ματριόσκας, που θα αποτελείτο από έξι ιστορίες με την εξής δομή: Α1, Β1, Γ1, Δ1, Ε1, Ζ, Ε2, Δ2, Γ2, Β2, Α2. Μία από τις βασικές επιρροές του υπήρξε το θρυλικό Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης του Ίταλο Καλβίνο, βιβλίο που τον σημάδεψε ως αναγνώστη. Αφού, λοιπόν, πρώτα σχεδίασε τη μορφή, ακολούθως έπρεπε να βρει το κατάλληλο περιεχόμενο. Οι έξι αυτές ιστορίες (ένα θαλασσινό ημερολόγιο, μια δέσμη γράμματα, ένα θρίλερ αεροδρομίου, κάποιες σελίδες από απομνημονεύματα, μια συνέντευξη στο μακρινό μέλλον και μια ιστορία γύρω από τη φωτιά) διαδραματίζονται κάθε μία σε διαφορετικό τόπο και χρόνο, διαθέτουν διαφορετικό ύφος και γλώσσα, διαφορετικούς αφηγητές και ήρωες. Κάποιοι συγγραφείς νιώθουν άνετα στο παρελθόν, κάποιοι αναμετρώνται με το παρόν και κάποιοι οραματίζονται το μέλλον. Ο Μίτσελ ανήκει και στις τρεις κατηγορίες.
Εδώ κάπου προκύπτει αναπόφευκτα το ερώτημα: λειτουργεί η κατασκευή αυτή ως μυθιστόρημα; Η απάντηση είναι αδιαμφισβήτητα θετική. Λειτουργεί και μάλιστα άψογα. Παρότι έντονα εγκεφαλική ως προς το σχεδιάγραμμα, η οξύνοια αλλά και η πλούσια φαντασία του Μίτσελ καθιστούν το Cloud Atlas ένα σύγχρονο και ιδιότυπο παραμύθι, μια πολυσέλιδη αφήγηση που θέτει τον πήχη ιδιαιτέρως ψηλά προς τέρψη του αναγνώστη. Ένα ακόμα ερώτημα που αναδύεται αφορά την ύπαρξη ή μη σύνδεσης μεταξύ των έξι αυτών ιστοριών, η συγκολλητική εκείνη ουσία που προσδίδει ενότητα στη μυθιστορηματική αυτή κατασκευή. Και εδώ η απάντηση είναι θετική, όμως, και οφείλω να το διευκρινίσω, ο Μίτσελ δεν θέτει όρια και περιορισμούς στη φαντασία του αναγνώστη, δεν κάνει πρόδηλη και μονοδιάστατη τη σύνδεση αυτή, παρότι στο κείμενο υπάρχουν διάσπαρτα μικρά σημάδια και μοτίβα, η συνολική ερμηνεία και υποδοχή αποτελεί ξεκάθαρα υποκειμενική υπόθεση. Αυτό δεν γίνεται εξαιτίας κάποιας συγγραφικής αδυναμίας ή από τυχαιότητα, αλλά σκόπιμα και στοχευμένα. Όπως ο ίδιος λέει, σε μια από τις πιο όμορφες και ακριβείς απαντήσεις στο ερώτημα τι είναι ένα μυθιστόρημα: Τα μυθιστορήματα είναι διακοπές από τον Εαυτό. Και εδώ οι διακοπές είναι πολυήμερες και περιλαμβάνουν διάφορα ευφάνταστα μέρη.
Τίποτα απ' όλα αυτά ωστόσο δεν θα ήταν φανερό και απολαυστικό αν η γλωσσική διαμεσολάβηση δεν ήταν ανάλογου ύψους με το συγγραφικό έργο. Η Μαρία Ξυλούρη, που τα τελευταία χρόνια έχει υπογράψει κάποιες πολύ σημαντικές μεταφράσεις, παραδίδει εδώ ένα έργο ζωής που την τοποθετεί, άπαξ και δια παντός, στην εγχώρια μεταφραστική ελίτ, εκεί που η μετάφραση είναι υψηλής στάθμης δημιουργία και όχι απλή και διεκπεραιωτική διαμεσολάβηση. Εκτός των δεδομένων δυσκολιών κάθε μεταφράσματος, η Ξυλούρη κλήθηκε να μεταφέρει στα ελληνικά μια μελλοντική εκδοχή της αγγλικής γλώσσας γεμάτη από νεολογισμούς, αλλά και να ελιχθεί ανάμεσα σε ετερόκλητα λογοτεχνικά είδη, τόσο ως προς τη γλώσσα, όσο και ως προς το ύφος, σ' ένα μυθιστόρημα που η κάθε λεπτομέρειά του είναι μελετημένη. Το Cloud Atlas έλαβε τη μεταφραστική φροντίδα που του έπρεπε.
Εκείνο που ζητά το βιβλίο από τον αναγνώστη σε αντάλλαγμα της απόλαυσης και του ταξιδιού είναι η αφοσίωσή του, όχι γιατί παρουσιάζει δυσκολίες ή αποτελείται από κακοτράχαλα μονοπάτια, αλλά γιατί χρειάζεται τον απαραίτητο προσωπικό μας χωροχρόνο ώστε να λειτουργήσει και να ανταποδώσει αυτές τις πολυπόθητες διακοπές από τον εαυτό. Το Cloud Atlas είναι και πάλι στα ράφια των βιβλιοπωλείων, γιορτή!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου