Η νόσος του Μοντάνο - Enrique Vila-Matas

Η αγάπη για τη λογοτεχνία, η ικανότητα ένταξής της σε ένα μυθιστορηματικό πλαίσιο, το πλήθος των αναφορών, η κρυψώνα του προσωπικού και η διάθεση για παιχνίδι. Έτσι θα συνόψιζα το έργο του Βίλα-Μάτας. Αυτοί, επίσης, είναι οι λόγοι που τόσο απολαμβάνω, μαγεύομαι και εμπνέομαι από τα βιβλία του. Η εμμονή με το τέλος της λογοτεχνίας, φόβος διάχυτος σε κάθε έναν από εμάς, τους πιστούς της, και το αντίδοτο, το μοναδικό αντίδοτο: μια ακόμα ιστορία, ένας ακόμα φόρος τιμής σε όλους εκείνους τους σπουδαίους που, χωρίς να μας γνωρίζουν προσωπικά, μας έσωσαν τη ζωή κάποια δεδομένη στιγμή.

Και να που τώρα βρίσκομαι εδώ, σε χειρότερη κατάσταση απ' ό,τι ήμουν όταν έφυγα από τη Βαρκελόνη, πιο άρρωστος μετά την εμπειρία της πνιγηρής συνάντησης ενός πατέρα και ενός γιου, που είναι λαβωμένοι κι οι δυο από την καταραμένη τη λογοτεχνία, αλλά με διαφορετικές ουλές ο καθένας: ο ένας (ο Μοντάνο) θέλει ασυζητητί να επιστρέψει στη λογοτεχνία· και ο άλλος θέλει να την ξεχάσει, τουλάχιστον για μερικές μέρες, αλλά μέχρι στιγμής δεν το έχει καταφέρει και, σαν να μην έφτανε αυτό, έχει κολλήσει στην αρχή μιας λογοτεχνικής τρόπον τινά αφήγησης, την οποία μάλιστα γράφει στο ημερολόγιό του.

Πόσο παράλογο φαίνεται αλήθεια να προσπαθεί κάποιος να διαφύγει από τη λογοτεχνία, να πάψει πια να σκέφτεται τα πάντα λογοτεχνικά, να βρίσκει καταφύγιο σε ένα ημερολόγιο, εξιστορώντας αυτόμ ακριβώς τον αγώνα διαφυγής από τη λογοτεχνία, αποφασίζοντας να γίνει ο ίδιος η ενσάρκωση της λογοτεχνίας και να πολεμήσει μέχρι τελικής πτώσης τους εχθρούς της λογοτεχνίας.

Η ευχέρεια στην αφήγηση και το καθαρό μυαλό επιτρέπουν στον Βίλα-Μάτας ένα διαρκές παιχνίδι δημιουργίας και αφανισμού αναγνωστικών προσδοκιών, η αλήθεια καταρρίπτεται, το ψέμα ομολογείται, ο μύθος χτίζεται, η αφήγηση συνεχίζεται, τα λογοτεχνικά είδη εναλλάσσονται διαδοχικά και αβίαστα το ένα το άλλο, η κάθε αφήγηση προσεγγίζεται από την επόμενη, η οποία την περιλαμβάνει, οι λογοτεχνικοί και επινοημένοι ήρωες αποκτούν ζωή. Ο αναγνώστης παρασύρεται σε αυτό το παιχνίδι, απομένοντας μαγεμένος να παρακολουθεί τη σκέψη και τις ευφάνταστες εναλλαγές πορείας μιας αφήγησης οργιαστικής, εκεί που η μόνη αλήθεια είναι η επίδραση της λογοτεχνίας στον ανθρώπινο εγκέφαλο, η δεδομένη διάκρισή της από τον στείρο ρεαλισμό.

Πώς αλλιώς θα μπορούσε, άλλωστε, ένας δεδομένος λάτρης της λογοτεχνίας, να διηγηθεί μια οποιαδήποτε ιστορία, ειδικότερα σε πρώτο πρόσωπο μέσω ενός εναλλακτικού εαυτού, αν όχι κάνοντας εκτεταμένη χρήση της ίδιας της λογοτεχνίας;

Και εκτός από τη δεδομένη αναγνωστική απόλαυση, τα έργα του Βίλα-Μάτας ενισχύουν την αγάπη για τη λογοτεχνία, δημιουργώντας επιπλέον ανάγκη για καταβύθιση σε αυτόν τον χωρίς όρια κόσμο. Όμως δεν είναι μόνο αυτό, είναι και η έμπνευση που αντλεί ο αναγνώστης, η επιθυμία που του δημιουργείται να προσλαμβάνει τον κόσμο μέσω της λογοτεχνίας, να εξιστορεί το προσωπικό με έναν τρόπο λογοτεχνικό, να εκφράζεται διαφορετικά. Ένας εργάτης της λογοτεχνίας είναι ο Βίλα-Μάτας, υπενθυμίζοντας διαρκώς την επίδραση και τη σημασία της, απομακρύνοντάς την από τα περίκλειστα και αποστειρωμένα μέρη, όπου ζει συχνά φυλακισμένη, αφήνοντάς την ελεύθερη στην καθημερινότητα και τον καθαρό αέρα, στο απροσδόκητο της πραγματικής ζωής. Και όλα αυτά χωρίς να κάνει απλή επίδειξη γνώσεων αλλά προτάσσοντας την ανάγκη και την επιθυμία να διηγηθεί μια ακόμα ιστορία.

Μετάφραση Γεωργία Ζακοπούλου
Εκδόσεις Καστανιώτη