Η διαδικασία - Harry Mulisch

Η διαδικασία δεν ήταν το βιβλίο που ήθελα να διαβάσω εκείνη την ημέρα. Το βιβλίο που ήθελα να διαβάσω ήταν το Ταίναρον της Λέενα Κρουν. Ήμουν σίγουρος πως θα το βρω. Πήγα σε δύο μικρά βιβλιοπωλεία. Δεν το είχαν. Την επόμενη μέρα θα έφευγα, οπότε η προοπτική της παραγγελίας δεν ήταν εφικτή. Σε μεγάλο βιβλιοπωλείο δεν ήθελα να πάω. Κολλήματα. Απογοητευμένος βγήκα στον δρόμο. Έκανε κρύο κι εγώ είχα λίγο ακόμα χρόνο μέχρι να τους συναντήσω για να πάμε σε μια συναυλία. Βρήκα καταφύγιο σε ένα παλαιοβιβλιοπωλείο, από το οποίο ψώνιζα συχνά γύρω στο 2005. Εκεί βρήκα τη Διαδικασία. Την επόμενη μέρα στο τρένο ξεκίνησα να διαβάζω ακόμα ένα βιβλίο του Ολλανδού Χάρι Μούλις.

Ναι, φυσικά μπορώ να μπω κατευθείαν στο θέμα και ν' αρχίσω με μια πρόταση όπως: Χτύπησε το τηλέφωνο. Ποιος παίρνει ποιον; Γιατί; Πρέπει να είναι κάτι σημαντικό, αλλιώς δεν θ' άνοιγε μ' αυτό ο φάκελος. Αγωνία! Δράση! Αλλά αυτή τη φορά δεν μπορεί να γίνει έτσι. Απεναντίας. Πριν μπορέσει να ζωντανέψει κάτι εδώ, επιβάλλεται εμείς οι δύο να προετοιμαστούμε με περισυλλογή και προσευχή. Όποιος επιθυμεί να παρασυρθεί αμέσως, για να σκοτώσει τον καιρό του, καλύτερα να κλείσει αμέσως τούτο το βιβλίο, ν' ανοίξει την τηλεόραση και ν' αράξει στον καναπέ όπως σε μια μπανιέρα με ζεστό αφρόλουτρο. Προτού συνεχίσουμε λοιπόν τη γραφή και την ανάγνωση, θα νηστέψουμε πρώτα μια μέρα, στη συνέχεια θα πλυθούμε με δροσερό, καθαρό νερό κι έπειτα θα φορέσουμε ένα μανδύα από το πιο φίνο λευκό λινό.

Εξοικειωμένος με το στυλ του Μούλις, μεταμοντέρνο με αγάπη για την κεντικοευρωπαϊκή λογοτεχνία, με τον αναγνώστη συνεχώς παρόντα, δεν μου έκανε εντύπωση η απόπειρα αποθάρρυνσης μιας μερίδας αναγνωστών, ενέργεια που δεν έχει κάτι το ελιτίστικο, αλλά θέτει εξ αρχής τους κανόνες του γράφοντος, έτσι ώστε να απολαύσει ο ίδιος τη διαδικασία. Και όντως το πρώτο μέρος του βιβλίου, μέχρι δηλαδή να φτάσουμε στην κεντρική ιστορία με πρωταγωνιστή τον Βίκτορ Βέρκερ, την ιστορία ενός επιτυχημένου βιολόγου που κατόρθωσε να δημιουργήσει στο εργαστήριο έναν ζώντα οργανισμό από ανόργανη ύλη, που όμως δεν τα καταφέρνει στην καθημερινότητά του. Ακόμα ένας αποτυχημένος μεσήλικας ήρωας από εκείνους που τόσο αγαπώ στη λογοτεχνία. Στο πρώτο μέρος, λοιπόν, ο Μούλις πιάνει το νήμα από πιο πίσω, όταν ένας Εβραίος Ραβίνος θα αποπειραθεί να δώσει ζωή σε ένα Γκόλεμ. Και επιτυγχάνει αυτό που εξ αρχής δήλωσε, ένα κλίμα νηστείας και κάθαρσης για τον υπομονετικό αναγνώστη.

Αυτή η διάθεση του Μούλις για παιχνίδι -όπως το ορίζουν τα παιδιά, κάτι σοβαρό και σπουδαίο δηλαδή-, η διάθεσή του να αποπειράται διάφορα με αφορμή την κεντρική ιστορία, πότε να επιμένει στην αφήγησή της και πότε η ιστορία να μοιάζει απλώς η αιτία για να πει κάτι άλλο, κάτι που τον απασχολεί την εκάστοτε δεδομένη στιγμή, αδιαφορώντας για την πρόσκαιρη αίσθηση χάους, μια ικανότητα που παραπέμπει σε μουσικό σύνολο που ξαφνικά βρίσκεται να αυτοσχεδιάζει, μέχρι να επανέλθει, αργά και σταθερά, στην παρτιτούρα που έχει μπροστά του. Εγκεφαλικό και ιδιαίτερο. Μέσα από το μυθιστόρημά του ο Μούλις καταφέρνει να αποδώσει την κοινωνική αγκύλωση της εποχής μας, να θέσει σε παράλληλο προβληματισμό τα επιτεύγματα και τις επιδιώξεις της επιστήμης, τα ζητήματα ηθικής και θεολογίας που εκείνα γεννούν, με τον συναισθηματικό κόσμο των ανθρώπων που μοιάζει να συρρικνώνεται σε αντίθεση με τις ανάγκες που γιγαντώνει το αίσθημα της μοναξιάς και της ματαιότητας.

Τη μεθεπόμενη μέρα του ταξιδιού, ενώ η ανάγνωση της Διαδικασίας πλησίαζε στο τέλος της, βρήκα το μυθιστόρημα της Κρουν. Αυτό θα είναι το επόμενο βιβλίο. Όμως, έστω και από σπόντα, να που βρήκα ακόμα ένα βιβλίο του αγαπημένου μου, μαζί με τον Νόοτεμποομ, Ολλανδού συγγραφέα. Κάθε εμπόδιο για καλό, και άλλα τέτοια κλισέ.

Πριν από τρία χρόνια, με αφορμή Τα στοιχεία έγραφα τα εξής: Τα στοιχεία - Harry Mulisch

υγ. τελικά για το υπέροχο βιβλίο της Κρουν έγραψα νωρίτερα, μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο αυτό εδώ.


Μετάφραση Ινώ Βαν Ντάικ-Μπαλτά
Εκδόσεις Καστανιώτη