Σκοτεινά σαν τον τάφο που ο φίλος μου κείται - Malcolm Lowry

Η κυκλοφορία του Σκοτεινά σαν τον τάφο που ο φίλος μου κείται ήταν η μεγαλύτερη, μέχρι την επόμενη ελπίζω, εκδοτική έκπληξη της χρονιάς. Πρώτον, γιατί τίποτα σχετικό δεν είχα ακούσει και γιατί κρίνοντας απ' όσα έμαθα εκ των υστέρων, ακόμα και για τον μεταφραστή Παναγιώτη Χαχή και για τις εκδόσεις Sestina ήταν επίσης μια μεγάλη ανακούφιση, το ευτυχές τέλος ενός δύσκολου εγχειρήματος. Δεύτερον, γιατί εκεί κάπου στην αλλαγή του χρόνου, παίζοντας το παιχνίδι στόχων για την χρονιά που πλησίαζε, αποφάσισα πως θα ήθελα να διαβάσω ξανά το Κάτω από το ηφαίστειο, ένα από τα βιβλία εκείνα που τους αξίζει η χρήση του ρήματος στοιχειώνω. Μόλις έπιασα το βιβλίο στα χέρια μου, ήξερα πως θα ήταν αδύνατο να μείνω πιστός στο αναγνωστικό πρόγραμμα που είχα καταστρώσει. Παραδόθηκα στον σκοτεινό κόσμο του Λόουρυ, με πλήρη επίγνωση του συναισθηματικού ρίσκου που έπαιρνα με την απόφαση αυτή.

Λένε, και συμφωνώ, πως οι σπουδαίοι δημιουργοί δουλεύουν συνεχώς και αδιαλλείπτως ένα και μόνο έργο, και η περίπτωση του Λόουρυ είναι από τις πλέον αντιπροσωπευτικές αυτής της άποψης, ίσως γιατί υπήρξε ένας από τους ελάχιστους που λειτουργούσαν καλλιτεχνικά έχοντας ως στόχο ένα συνολικό έργο, και παρά τις διαφορετικές μορφές που δοκίμασε, δούλευε παράλληλα ιδέες νέες, διόρθωνε κείμενα παλιά και αναθεωρούσε τελικές εκδοχές. Στη βάση αυτού του σύμπαντος βρίσκεται το Κάτω από το ηφαίστειο. Ο πρόωρος χαμός του Λόουρυ, αρκετά μυθιστορηματικός όπως κι ένα μεγάλο μέρος της ζωής του άλλωστε, άφησε ανολοκλήρωτο εν τέλει το συνολικό εγχείρημα, αφήνοντας για κληρονομιά σπαράγματα μεγαλύτερης ή μικρότερης έκτασης, όπως για παράδειγμα το Σκοτεινά σαν τον τάφο που ο φίλος μου κείται, που πέραν της δεδομένης λογοτεχνικής τους αξίας, παρουσιάζουν το επιπρόσθετο ενδιαφέρον της δυνατότητας να μελετήσει κανείς τον τρόπο με τον οποίο δούλευε ο Λόουρυ.

Η αίσθηση της ταχύτητας, μιας γιγαντιαίας μετάβασης, να πηγαίνεις νότια, να κατεβαίνεις πάνω από τρεις χώρες, οι τρομερές οροσειρές, η αιφνίδια αίσθηση της καθόδου, της τρομερής οπισθοδρόμησης και της κίνησης, της ακινησίας, αλλά με έναν τρόπο, να πέφτεις κατευθείαν πάνω στον κόσμο, κατευθείαν πάνω στο χάρτη, σαν κάτι σπουδαίο να επικρέμαται, εκπληκτικό, κι ωστόσο η κινούμενη σκιά του αεροπλάνου από κάτω τους, ο αιώνιος μετακινούμενος σταυρός, λιγότερο φευγαλέος και περισσότερο απτός από τη θαμπή σκιά της σημασίας τού τι πραγματικά έκαναν, που ο Σίγκμπορν είχε στο μυαλό του: κι ωστόσο το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να επικεντρώνεται σ΄εκείνη τη σκιά κι αυτό μονάχα για μικρά διαστήματα.

Ο Σίγκμπορν, συγγραφέας του βιβλίου Κάτω από το ηφαίστειο, βιβλίου που αναζητούσε εκδότη, γνωρίζοντας απορρίψεις και από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, επιστρέφει με τη νέα του σύντροφο στο Μεξικό, εκεί που λίγα χρόνια πριν έλαβαν χώρα οι περιπέτειες του πρόξενου, με μια απροσδιόριστη επιθυμία αναζήτησης και αναβίωσης του παρελθόντος, αποτελούμενου από μέρη και πρόσωπα που συμπλήρωναν ή και επέτειναν την κατάσταση μέθης, της μποντλερικής μέθης ενάντια στην ύπαρξη, του συγγραφέα και του μυθιστορηματικού άλτερ έγκο του. Αντικατοπτρισμός στον αντικατοπτρισμό των χαρακτήρων μέσω των οποίων υπήρχε στα βιβλία του ο Λόουρυ, ο τόπος στον οποίο ο ρεαλισμός της αυτοβιογραφίας συναντά την μυθιστορία της φαντασίας, των εμμονών και των παθών. Ο τρόπος με τον οποίο ο ημερολογιακός χαρακτήρας των καθημερινών σημειώσεων μετατρέπεται σε μυθιστόρημα εν είδει κρυψώνας.

Ο αναγνώστης που θα τολμήσει να διαβεί το κατώφλι του λογοτεχνικού σύμπαντος του Λόουρυ, αυτού του καταραμένου συγγραφέα, οφείλει να γνωρίζει, και καλό είναι να προειδοποιηθεί γι' αυτό, πως το ταξίδι αυτό θα έχει ως κύριο πρωταγωνιστή τον ίδιο, και πως ο Σίγκμπορν ή ο πρόξενος δεν θα είναι παρά δικές του αντανακλάσεις, πως οι μέρες ανάμεσα στις σελίδες δεν θα μοιάζουν σε τίποτα με το πριν, καθώς θα βρεθεί να βαδίζει σε μέρη σκοτεινά της ψυχής ή της ύπαρξης.

Ένα κείμενο πηχτό. Έτσι χαρακτήρισα χωρίς πολλή σκέψη και γλωσσική φροντίδα το βιβλίο όταν ένας φίλος με ρώτησε πώς μου φαίνεται. Δεν θα άλλαζα, συνειδητοποιώ, τη διατύπωση αυτή· είναι ακριβής και συμπυκνώνει -εσκεμμένη χρήση ρήματος- τον συναισθηματικό πυρήνα της εμπειρίας μου ανάμεσα στις σελίδες του Λόουρυ. Ένα κείμενο πηχτό, λοιπόν, υψηλής περιεκτικότητας, όπου η κάθε λεπτομέρεια, θαρρείς και, είναι απαραίτητη, παρότι, διάολε, μιλάμε για ένα ανολοκλήρωτο έργο. Η καταβύθιση που γίνεται σταδιακά, οι μορφές που αναδύονται από το παρελθόν, η αμφιβολία που κατατρώει τις αρχικές προθέσεις του ταξιδιού, η αναζήτηση μιας ισορροπίας που έχει από καιρό χαθεί, οι εμμονές που ξαφνικά θεριεύουν, η αγάπη που ποτέ δεν είναι αρκετή, η εξάρτηση που συνεχώς μεταμορφώνεται, το μεξικανικό τοπίο που πάντα είναι παρόν, οι μέρες που κυλούν αργά, το φορτίο του ξένου σε έναν τόπο που μοιάζει ανεξήγητα οικείος, το αλκοόλ.

Στην περίπτωση του Λόουρυ ο διαχωρισμός ανάμεσα σε ψυχαγωγία και διασκέδαση μοιάζει αφελής και παιδιάστικος, παρότι αποτελεί συνήθως ένα καλό εύρημα διαχωρισμού για την επίδραση της τέχνης. Εδώ έχουμε κάτι διαφορετικό, δυσκολότερα εξηγήσιμο και διαχειρίσιμο. Αναλογίζομαι την εβδομάδα ανάγνωσης, και αντικρίζω ένα κενό. Πρόκειται όμως για κενό με τη συνηθισμένη χρήση της λέξης; Δεν είμαι σίγουρος. Μοιάζει περισσότερο με το κενό της περιόδου ενός σοκ, με ένα κενό καθοριστικό, άμυνα και αδυναμία εκείνου που το υπόκειται. Το σώμα, τότε, βρίσκεται σε πλήρη δράση, από τον εγκέφαλο μέχρι τις άκρες των δακτύλων, ο όγκος των πεπραγμένων είναι τέτοιος που η αίσθηση μοιάζει με ένα τεράστιο κύμα που σε παρασέρνει και, ενώ αδυνατείς να κρατήσεις το κεφάλι πάνω από την επιφάνεια του νερού, μετά σε αγκαλιάζει και σε στροβιλίζει, για να σε ξεβράσει, λίγο αργότερα στην ακτή, αν είσαι τυχερός, με την ανάσα κομμένη. Νομίζεις ότι υπερβάλλω; Δοκίμασε.


Μετάφραση Παναγιώτης Χαχής
Εκδόσεις Sestina