Οι κορυφές της ζωής - Richard Powers

 

Ακόμα και τα καλύτερα επιχειρήματα στον κόσμο δεν αλλάζουν τη γνώμη κάποιου. Μόνο μια καλή ιστορία μπορεί να το πετύχει αυτό.

Από παιδιά, μια καλή ιστορία μάς έκανε ατρόμητους απέναντι στο σκοτάδι. Μεγαλώνοντας, το μόνο που άλλαξε είναι πως το σκοτάδι δεν φεύγει με το πάτημα ενός διακόπτη, ενίοτε ούτε με την ανατολή. Όταν τα πράγματα ζορίζουν, κάνω κάτι που ξέρω από παλιά, ανοίγω ένα βιβλίο. Όταν τα πράγματα ζορίζουν πολύ, τότε θυμάμαι κάτι ακόμα: μια καλή ιστορία μπορεί να σώσει την παρτίδα. Εκεί ποντάρω τις ελπίδες κόντρα στους φόβους μου. Σε κάποια παρουσίαση η Σ. μου μίλησε με ενθουσιασμό για τον Ρίτσαρντ Πάουερς. Το πρόσωπό της έλαμπε. Εγώ δεν τον είχα καν ακουστά. Η φωνή της αντήχησε όταν το δάκτυλο διέτρεξε τη ράχη του βιβλίου. Υπάκουσα και τράβηξα απ' το ράφι το τελευταίο του μυθιστόρημα: Οι κορυφές της ζωής. Ξεκινώντας να διαβάζω, δεν είχα συγκεκριμένες προσδοκίες. Τη στιγμή εκείνη έψαχνα ένα πολυσέλιδο βιβλίο για να βυθιστώ στον κόσμο του. Περισσότερες απαιτήσεις δεν είχα. Εκείνος που φοβάται, άλλωστε, δεν έχει ποτέ ιδιαίτερες απαιτήσεις.  Ίσως, μάλιστα, να είχα και περισσότερες επιφυλάξεις.

 

Ένας λοχίας στον πόλεμο του Βιετνάμ πέφτει απ' το φλεγόμενο μεταγωγικό του πάνω σε μια πελώρια συστάδα δέντρων και σώζεται. Ένας καλλιτέχνης κληρονομεί ένα πάκο φωτογραφίες που απεικονίζουν την ίδια αμερικανική καστανιά σε διάστημα εκατό χρόνων. Μια φοιτήτρια, που ξεσαλώνει, παθαίνει ηλεκτροπληξία και πεθαίνει, την επαναφέρουν όμως στη ζωή πλάσματα από αέρα και φωτιά. Μια επιστήμονας με διαταραχές ακοής και ομιλίας ανακαλύπτει ότι τα δέντρα επικοινωνούν μεταξύ τους. Ένας νεαρός με κινητικά προβλήματα θα σχεδιάσει ένα παιχνίδι για υπολογιστές, στο οποίο οι χρήστες δημιουργούν καινούριους κόσμους. Οι ιστορίες τους θα μπλεχτούν, όπως οι ρίζες των δέντρων, θα βρεθούν μαζί με άλλους αγνώστους να αγωνίζονται για τη διάσωση των τελευταίων στρεμμάτων παρθένου δάσους της χώρας.

 

Για να είμαι ειλικρινής, οι επιφυλάξεις μου απέναντι στο οπισθόφυλλο του βιβλίου εντοπίζονταν στο οικολογικό διακύβευμα της ιστορίας. Ξεκαθαρίζω: η οικολογία, η μάχη για έναν βιώσιμο πλανήτη, για τη ριζική αλλαγή του τρόπου ζωής, είναι υψίστης σημασίας. Η επιφύλαξη εμφανίζεται όταν η οικολογία μετατρέπεται σε Δούρειο Ίππο, όταν γίνεται της μόδας. Και όπως είχε πει και ο Όσκαρ Γουάιλντ, η μόδα είναι κάτι το τόσο φρικτό, που αναγκαζόμαστε να το αλλάζουμε κάθε έξι μήνες. Μόνο που τώρα πια, στην εποχή μας, μόδα δεν είναι οι καταστάσεις, αλλά η ενασχόληση με αυτές, τα προβλήματα μένουν και κακοφορμίζουν, παρότι εμείς παύουμε να τα κοιτάμε. Κάτι ακόμα που με έκανε επιφυλακτικό ήταν το ετερόκλητο αυτό μείγμα χαρακτήρων, αν θα μπορούσε κάτι τόσο φιλόδοξο να λειτουργήσει, αν οι χαρακτήρες θα είχαν βάθος και αλήθεια, ενώ και η μεταφυσική υπόνοια ενίσχυσε την καχυποψία μου. Είπαμε όμως, έπρεπε να ποντάρω τις ελπίδες κόντρα στους φόβους μου σε ένα πολυσέλιδο βιβλίο.         

Ο Πάουερς επιχειρεί κάτι φιλόδοξο και τα καταφέρνει περίφημα. Ξεκινάει αφηγούμενος οκτώ διαφορετικές ιστορίες με λεπτομέρειες, ιστορίες που θα μπορούσαν να σταθούν ανεξάρτητα και να αποτελέσουν τη βάση για ισάριθμα μυθιστορήματα, τα οποία όμως δεν θα είχαν λόγο ύπαρξης. Ξέρω πως ακούγεται κάπως αφοριστικό και απόλυτο αυτό που γράφω, όμως ισχύει. Εκεί έγκειται και η μαεστρία του δημιουργού, να μετατρέπει τις απλές ιστορίες σε μυθιστόρημα. Κι ενώ ξεκινάει με την κάθε μια ιστορία χωριστά, καθώς προχωρά από τις ρίζες στον κορμό, η εναλλαγή ανάμεσα σε αυτές γίνεται πιο γρήγορα, καθώς ο ρυθμός της αφήγησης επιταχύνεται, για να φτάσει στην κόμη του δέντρου, όπου η κάθε ιστορία είναι μέρος της άλλης, εκεί που το ζητούμενο είναι να πέσει δυνατός ο σπόρος σε γόνιμο έδαφος.

 

Κάπως έτσι ο Πάουερς παραδίδει ένα μυθιστόρημα μαγικό, ρεαλιστικό, πολιτικό, παραμυθένιο, συγκινητικό, επαναστατικό. Ο Πάουερς ελέγχει πλήρως το τεράστιο υλικό του, ξέρει ανά πάσα στιγμή πού βρίσκεται ο κάθε ήρωάς του, από πού έρχεται και πού θα πάει. Τίποτα δεν είναι τοποθετημένο χωρίς λόγο, δεν υπάρχει ούτε μια περιττή γραμμή σε όλα το βιβλίο -υπό τη σύμβαση πάντοτε πως πρόκειται για μυθιστόρημα. Η ευρυμάθεια του συγγραφέα είναι συγκλονιστική, η πειστικότητα με την οποία περνά από τη σχεδίαση λογισμικού στη μικροβιολογία του εδάφους και από την ιστορία των δέντρων της Αμερικής στην ολοένα και πιο αυστηρή νομοθεσία για τον ακτιβισμό και από εκεί στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου χαρίζει στο μυθιστόρημα την απαραίτητη αληθοφάνεια. Αληθοφάνεια απαραίτητη για να ακουστεί ευκρινώς η κραυγή αγωνίας. Και είναι η ευρυμάθεια αυτό που ολοένα και εκλείπει στην εποχή αυτή της εξειδίκευσης, η έλλειψη της οποίας αντανακλάται αναπόφευκτα και στη λογοτεχνία. Θυμήθηκα πόσο με είχε εντυπωσιάσει αυτό όταν διάβαζα πριν δυο δεκαετίες το Άρωμα, εκεί που ο Ζίσκιντ έμοιαζε να ξέρει τόσα πολλά για τα αρώματα, και αυτό από μόνο του έμοιαζε να είναι αρκετό για τη μαγεία.

Πλησιάζει για να παρατηρήσει τα σημάδια από τα εργαλεία. Τι είδους γλύπτης θα έβαζε τόση τέχνη και προσπάθεια για να φτιάξει κάτι τόσο απομονωμένο που μπορεί να μην το ανακάλυπτε ποτέ κανείς; Αυτό όμως δεν είναι γλυπτό. Δεν υπάρχει κανένα ίχνος από γυαλόχαρτο ή σμίλη. Μόνο τα σχήματα του δέντρου. Οι άντρες φωνάζουν γρήγορες, καυτές λέξεις σε τρεις γλώσσες. Ένας από τους δενδρολόγους ισχυρίζεται, με πάρα πολλές χειρονομίες, ότι το ξύλο έχει με κάποιον τρόπο κλαδευτεί για να μοιάζει με γυναίκα. Οι συλλέκτες καουτσούκ χασκογελάνε. Είναι η Παναγία, που κοιτάζει με φρίκη τον κόσμο που αργοπεθαίνει. Παρειδωλία, λέει η Πατρίσια. Ο μεταφραστής δεν γνωρίζει τη λέξη. Η Πατρίσια εξηγεί: η προσαρμογή που κάνει τους ανθρώπους να βλέπουν ανθρώπους σε όλα τα πράγματα. Η τάση να βλέπεις ένα πρόσωπο σε δυο ρόζους και μια σχισμή. 

Η ανάγνωση του μυθιστορήματος αναγκάζει και τον πλέον καχύποπτο να παραδεχθεί πως τα κίνητρα του συγγραφέα δεν είναι καιροσκοπικά αλλά ειλικρινή. Ο Πάουερς εκτός από ευρυμαθής είναι και καλός παραμυθάς, ένα μυαλό που γεννά διαρκώς ιστορίες. Και ο καλός παραμυθάς δεν υποτιμά ποτέ την ιστορία του, γιατί χωρίς εκείνη είναι χαμένος, η ανάγκη ενός παραμυθά να αφηγηθεί την ιστορία του είναι ανάλογη της δικής μας να την ακούσουμε. Η αγωνία του για το μέλλον του πλανήτη δεν τον τυφλώνει, δεν τον μετατρέπει σε φωνακλά. Η πίστη του στον άνθρωπο δεν τον αφήνει να εφησυχάσει, δεν τον ακινητοποιεί. Στο κατώφλι της απελπισίας και του φόβου διηγείται τις ιστορίες αυτές, ιστορίες ανθρώπων που δεν είχαν σκεφτεί ποτέ την αξία ενός δέντρου, και αυτό γιατί δεν είχαν ποτέ διακρίνει την ομορφιά του, γιατί ποτέ δεν είχαν θαυμάσει την ευφυΐα του. Στιγμές στιγμές αναλογιζόμουν τον Θορώ και τη λίμνη του, το ημερολόγιο αυτό που θεωρείται το πρώτο οικολογικό μανιφέστο, εκείνες τις μαγικές σελίδες όπου άφηνε στην άκρη τους υπολογισμούς για τη σπορά της πατάτας για να πέσει στη λίμνη και επέπλεε κοιτάζοντας τον γαλάζιο ουρανό.   

  

Μακάρι αυτό το κείμενο να αποτελέσει αφορμή να διαβάσετε αυτό το βιβλίο, μακάρι. 

 

(Καρλόβασι 17.3.2020, πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό Yusra)

Μετάφραση Βασιλική Πολίτη
Εκδόσεις Διάπλαση