Η Καρδερίνα - Donna Tart

Όσο ήμουν ακόμα στο Άμστερνταμ, είδα στον ύπνο μου τη μητέρα μου για πρώτη φορά ύστερα από χρόνια. Ήμουν κλεισμένος στο ξενοδοχείο μου πάνω από μία βδομάδα, υπερβολικά φοβισμένος για να ξεμυτίσω ή να τηλεφωνήσω σε οποιονδήποτε. Η καρδιά μου έτρεμε και σφιγγόταν με τους πιο αθώους θορύβους: Το κουδούνισμα του ανελκυστήρα, το κροτάλισμα του τρόλεϊ με τα μπουκαλάκια για τον ανεφοδιασμό των μίνι-μπαρ, ως και αυτά ακόμα τα μελωδικά καμπανίσματα των ρολογιών που σήμαιναν την ώρα από τα κωδωνοστάσια της Βεστερκερκ και της Κρέιτμπερχ είχαν μια σκοτεινή αιχμή στην κλαγγή τους, μια υποβόσκουσα αίσθηση καταδίκης βγαλμένη από σκοτεινό παραμύθι. Περνούσα τη μέρα μου καθισμένος στα πόδια του κρεβατιού, προσπαθώντας απεγνωσμένα να βγάλω κάποιο νόημα από τα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων (πράγμα εντελώς μάταιο, αφού δεν ήξερα λέξη ολλανδικά), κι όταν τελικά τα παρατούσα, στηνόμουν μπροστά στο παράθυρο και χάζευα πέρα στο κανάλι, με το χαμηλό παλτό μου ριγμένο πάνω μου, αφού, έχοντας φύγει εσπευσμένα από τη Νέα Υόρκη, δεν είχα πάρει μαζί μου ρούχα αρκετά ζεστά ούτε καν για εσωτερικό χώρο.

Ο Θίο Ντέκερ ξεκινά την αφήγηση της ιστορίας του από το δωμάτιο ενός ξενοδοχείου στο Άμστερνταμ, όπου βρίσκεται φοβισμένος και ελαφρά ντυμένος, για να το εγκαταλείψει ή για να επικοινωνήσει με κάποιον γνωστό ή φίλο, δημιουργώντας στον αναγνώστη εξ αρχής ένα πλήθος ερωτημάτων (ανάμεσα σε άλλα: πώς και κάτω από ποιες συνθήκες βρέθηκε εκεί, πού βρίσκεται τώρα που γράφει αυτές τις γραμμές) και ένα κλίμα αγωνίας. Και θέλοντας να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά, και να δικαιολογήσει τον τρόμο αλλά και την ανάγκη να διηγηθεί αυτή την ιστορία, πρώτιστα στον εαυτό του, ο Θίο θα πιάσει το νήμα από την αρχή, από την ημέρα εκείνη που η ζωή του άλλαξε για πάντα, όταν, πηγαίνοντας με τη μητέρα του στο σχολείο για ένα ραντεβού με τον διευθυντή, εξαιτίας ενός παραπτώματος συνηθισμένου, όπως το κάπνισμα εντός των σχολικών εγκαταστάσεων, θα αποφασίσουν, έχοντας χρόνο μπροστά τους, αντί να φάνε πρωινό, όπως θα προτιμούσε εκείνος, να μπουν στο μουσείο και να περπατήσουν ανάμεσα σε αίθουσες γεμάτες ζωγραφικούς πίνακες της παγκόσμιας κληρονομιάς. Κάποια στιγμή που η μητέρα του έχει πάει μέχρι το κατάστημα με τα αναμνηστικά, ενώ εκείνος, μαγνητισμένος από ένα κορίτσι στην ηλικία του, που το συνοδεύει ένας ηλικιωμένος κύριος, στέκεται μπροστά στον πίνακα του Carel Fabritius, Η Καρδερίνα, αναζητώντας την ελάχιστη αφορμή για να μιλήσει στο κορίτσι, μια έκρηξη θα σπείρει τον πανικό. Λίγες στιγμές μετά, αφού ανακτήσει τις αισθήσεις του ο Θίο, θα επιχειρήσει να εγκαταλείψει το κτίριο, αναζητώντας τη μητέρα του και παίρνοντας μαζί του τον μικρό πίνακα. Το όνομα της μητέρας του βρίσκεται στη λίστα των θυμάτων του χτυπήματος.

Η Ντόνα Ταρτ επιτυγχάνει, ήδη από την αρχή, δύο στόχους πράγματι σπουδαίους και σημαντικούς, απόδειξη του ταλέντου, της έμπνευσης και του μόχθου κατά τη συγγραφή. Ο πρώτος, να εξάψει την περιέργεια του αναγνώστη, να τον εμπλέξει στην ανάγνωση του πολυσέλιδου μυθιστορήματός της. Και ο δεύτερος, να δικαιολογήσει, τόσο την έκταση, όσο και την ένταση της αφήγησης. Βέβαια, το αρχικό αυτό βήμα δεν θα ήταν αρκετό, αν δεν συνοδευόταν από μια ιστορία δυνατή και το σταδιακό χτίσιμο ενός χαρακτήρα, αντιφατικού μα στέρεου, όπως αυτού του Θίο, με ένα πλήθος άλλων, δευτερευόντων χαρακτήρων να τον συνοδεύουν και να εμφανίζονται στη σκηνή κατά την εξέλιξη της ιστορίας, ακόμα και ως ανάμνηση, όπως η μητέρα του ήρωα για παράδειγμα, μιας ιστορίας διάχυτης από ευρήματα και ανατροπές, με την ομαλή και συνειδητή πορεία προς την ολοκλήρωση του κύκλου, την επαναφορά του Θίο στο δωμάτιο του ξενοδοχείου, και την έξοδο, το (προσωρινό) τέλος της ιστορίας. Η εκ των υστέρων καταγραφή της ιστορίας επιτρέπει και δικαιολογεί την ενιαία αφηγηματική φωνή, το φιλτράρισμα της ιστορίας, την παράκαμψη κάποιον γεγονότων και χρονικών περιόδων, και την επιμονή στη λεπτομερή καταγραφή άλλων. Η Ταρτ, αν και προφανώς ελέγχει την ιστορία της στο σύνολό της, αφήνει εντούτοις να φανούν κάποιες ραφές στη σύνθεσή της, κάποιες κρίσιμες στιγμές, στις οποίες αποφασίζει να ακολουθήσει μια κατεύθυνση αντί για μια άλλη, αίσθηση που συγγενεύει με τα αδιέξοδα που βασανίζουν τον αφηγητή.

Αν και σίγουρα δεν πρόκειται για δοκίμιο, ούτε καν για μυθιστόρημα δοκιμιακού χαρακτήρα, εντούτοις η Καρδερίνα διαθέτει ενδιαφέροντες προβληματισμούς γύρω από την τέχνη, την αυθεντικότητά της, τη χρηματική αποτίμησή της, τους διαφορετικούς τρόπους πρόσληψής της και τη χρησιμότητά της. Κάποια στιγμή ο Θίο, θα βρει καταφύγιο στο εργαστήριο του Χόμπι, που βρίσκεται στο υπόγειο της γκαλερί που διατηρεί, εκεί, στην ησυχία και την προσήλωση που απαιτούνται για τη συντήρηση και την ανακατασκευή, θα δει έναν καινούριο κόσμο να ανοίγεται μπροστά του, έναν κόσμο ταυτόχρονα γόνιμο και γήινο, πνευματικό και χειρωνακτικό, εκλεπτυσμένο μα και γεμάτο ευκαιρίες εξαπάτησης νεόπλουτων πελατών. Οι σκηνές από το εργαστήριο του Χόμπι ξεχωρίζουν σε ένα μυθιστόρημα ξεχωριστό στο σύνολό του.

Υποψιάζομαι πως η επιλογή της συγγραφέως να απλώσει την ιστορία της ανάμεσα σε τρεις πόλεις, το Άμστερνταμ, τη Νέα Υόρκη και το Λας Βέγκας, δεν είναι καθόλου τυχαία, εφόσον η τέχνη αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες του μυθιστορήματος. Μοιάζει να τοποθετεί τρία σημεία κομβικά στην εξέλιξη του πολιτισμού, την Βορειοκεντρική Ευρώπη, την ανατολική ακτή και τη δυτική ακτή των Ηνωμένων Πολιτειών. Η γέννηση, η συντήρηση και η παρακμή.

Η κατοχή του πίνακα, η απώλεια της μητέρας και η αναζήτηση της ταυτότητας, σε μια πορεία δίχως πυξίδα, σε ένα μυθιστόρημα με έντονη την υπαρξιακή αγωνία, με μια επίφαση αστυνομικής πλοκής, ευκολοδιάβαστο μα ταυτόχρονα πολυεπίπεδο. Παρά τις ενστάσεις αρκετών σχετικά με το μέγεθός του, προσωπικά δεν θα αφαιρούσα ούτε μία σελίδα, ίσως, δε, να πρόσθετα κάποιες, καθώς το βύθισμα στην ιστορία του Θίο υπήρξε μια εμπειρία γοητευτική, μια πολυήμερη παραμονή, που μοίρασε την καθημερινότητά μου στα δύο. Η στιγμή που θα αναζητήσω το πρώτο μυθιστόρημα της Ταρτ, τη Μυστική Ιστορία, κατά γενική ομολογία το καλύτερό της, δεν θα αργήσει.  

(πρωτοδημοσιεύτηκε στα Χανιώτικα Νέα)

Μετάφραση Χριστιάννα Ελ. Σακελλαροπούλου
Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη