Συνασπισμός ηλιθίων - John Kennedy Toole

Έχω μια φίλη Ισπανίδα που λέει: δεν μου αρέσουν οι ιστορίες αγάπης, δεν τις αντέχω, με κάνουν νευρική και μου προκαλούν αναγούλα· και όλα τα βιβλία είναι γεμάτα απ' αυτές, αδύνατο να γλιτώσει κανείς. Σκέφτομαι πόσο δίκιο έχει, όλα τα βιβλία είναι γεμάτα από ιστορίες αγάπης, αν και για μένα πάντα υπάρχει χώρος για ακόμα μία. Δεν είναι απλό να διαλέξει κανείς ένα βιβλίο, συνεχίζει, πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεχτικός. Φαντάζομαι τον διάλογο στο βιβλιοπωλείο: γεια σας, θα ήθελα ένα μυθιστόρημα που να μην περιέχει κάποια ιστορία αγάπης. Εκείνη, βέβαια, ποτέ δεν ρωτάει, ψάχνει μόνη της. Και ποιο είναι το αγαπημένο σου βιβλίο; τη ρώτησα κάποτε. Ο Συνασπισμός ηλιθίων, μου είπε, αλλά προφανώς θα το έχεις διαβάσει, είναι κλασικό. Όταν της είπα πως ούτε καν το γνώριζα, σχεδόν σοκαρίστηκε· με την πρώτη ευκαιρία μου το έκανε δώρο στα ισπανικά. Δεν το τόλμησα τότε, έψαξα όμως και βρήκα την ελληνική έκδοση. Άφησα το βιβλίο στο ράφι με τα προσεχώς και περίμενα να φτάσει η κατάλληλη στιγμή.

Η ιστορία γύρω από την έκδοση του βιβλίου είναι εξίσου εξόχως μυθιστορηματική με το ίδιο το βιβλίο. Ο Τουλ γράφει τον Συνασπισμό ηλιθίων στις αρχές της δεκαετίας του '60. Όσο όμως και αν προσπαθεί δεν καταφέρνει να βρει εκδότη. Το 1969 αυτοκτονεί. Τη σκυτάλη για την έκδοση του μυθιστορήματος παίρνει η μητέρα του. Κάπως έτσι ο Ιγνάτιος Τζέη Ράιλυ πέρασε στο πάνθεο των μυθιστορηματικών ηρώων, δικαίως και ευτυχώς.

Πρόκειται, λοιπόν, για την ιστορία του Ιγνάτιου, ενός πελώριου τύπου που ντύνεται με παράταιρα ρούχα, καθώς αρνείται να αποδεχτεί την ασχήμια της σύγχρονης μόδας, μένει με την μητέρα του στη Νέα Ορλεάνη, έχοντας επιστρέψει από χρόνια σπουδών, παίζει το λαγούτο του, προκαλώντας νευρικούς κλονισμούς στη γειτόνισσα, και αναγκάζεται, παρά τη θέλησή του, να αναζητήσει δουλειά μετά από τις ασφυκτικές πιέσεις της μητέρας του για να τη βοηθήσει στην αποπληρωμή μιας αποζημίωσης. Απέναντί του συνασπίζονται ένα σωρό ηλίθιοι: η μητέρα του, που αποφάσισε να γλεντήσει τη ζωή της, ένας αστυφύλακας, που δεν έχει ούτε μια επιτυχία στο βιογραφικό του, μια ιδιοκτήτρια μπαρ, που δεν τον θέλει μες στα πόδια της, τα αφεντικά και οι προϊστάμενοί του, μια παλιά συμφοιτήτριά του, που επιμένει πως το σεξ είναι η μόνη λύση για κάθε του πρόβλημα.

Μία λέξη που θα χαρακτήριζε το μυθιστόρημα αυτό; Εξωφρενικό, έτσι θα απαντούσα.

Ο Τουλ γράφει ένα μυθιστόρημα που όμοιό του δεν υπάρχει, όσο και αν αυτό αρχικά φαίνεται παράξενο όταν διαβάζει κανείς την υπόθεση. Επινοεί έναν ήρωα -ή μήπως ένα άλτερ έγκο του- μοναδικό, τον πελώριο Ιγνάτιο με τον πράσινο κυνηγετικό σκούφο, που απέχει πολύ από το να αποτελέσει πρόσωπο ταύτισης με τον αναγνώστη, έναν ήρωα που ξενίζει με τις ιδιαιτερότητες και τις μανίες του, ένα άθροισμα αντιθέσεων με τον έξω μέσο κόσμο. Τον Τουλ δεν τον νοιάζει καθόλου να καταστήσει συμπαθή τον ήρωά του, ούτε καν να εξυψώσει ως μνημείο την ιδιαιτερότητα του Ιγνάτιου, εκείνο που τον απασχολεί -και έπεται της επιθυμίας του να διηγηθεί την ιστορία αυτή- είναι να περιδιαβεί τον κόσμο μέσα από το σώμα του ήρωά του, να τονίσει τις αντιθέσεις, να φλερτάρει με την υπερβολή, να αναδείξει τον τρόμο του ατόμου απέναντι στον μεγάλο κόσμο, να μην αφήσει ταμπού για ταμπού εκτός βολής. Ο Ιγνάτιος αποτελεί, παρά τη διαφορετικότητά του, ένα αναπόσπαστο μέρος του κόσμου τον οποίο ακριβώς μάχεται, και εκεί βρίσκεται η οξυδέρκεια της έμπνευσης του Τουλ, καθώς ο Ιγνάτιος συνδυάζει ένα τεράστιο Εγώ με μια ανθρωπιστική ματιά, συνδυασμός προβληματικός εν τέλει, συνδυασμός παρών σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

Μυθιστόρημα απολαυστικό, που αφήνει μια γλυκόπικρη αίσθηση. Αδύνατον να γελάσει κανείς χωρίς να ζοριστεί ταυτόχρονα συναισθηματικά, με έναν ήρωα που παραμένει ξένος λόγω της ιδιαιτερότητάς του, ένας χαρακτήρας που δύσκολα γίνεται κατανοητός, ο Ιγνάτιος είναι κάποιος που από απόσταση και μόνο μοιάζει συμπαθής αλλά δύσκολα θα τον άντεχε κανείς στην καθημερινότητά του. Ο Τουλ μοιάζει να λέει: κοιτάξτε πώς είναι ο κόσμος, κοιτάξτε και πώς είναι κάποιος διαφορετικός από τον κόσμο, διαφορετικός όμως όπως εκείνος είναι και όχι όπως εσύ, αναγνώστη, τον φαντάζεσαι. Η ανοχή στη διαφορετικότητα είναι μία κουβέντα εύκολη για πολλούς.


Μετάφραση Ρένα Χατχούτ
Εκδόσεις Καστανιώτη