Είναι η στιγμή του χρόνου, λίγο εκεί γύρω στην αλλαγή του, όταν, εκτός από σχέδια και στόχους που μάλλον, ας μη γελιόμαστε, θα μείνουν απλώς γραμμένα στο χαρτί, το βλέμμα γυρίζει προς τα πίσω να αντικρίσει τα πεπραγμένα, να κάνει ένα ιδιότυπο ταμείο, να κλείσουν οι λογαριασμοί, να δαμαστεί ο χρόνος, που τόσο ορμητικά καλπάζει. Ίσως, άλλη ευκαιρία να μη γυρεύουμε παρά εκείνη που θα μας δώσει την αφορμή για τη σύνταξη μιας ακόμα λίστας και ας ξέρουμε τον σισύφιο χαρακτήρα της, την επόμενη στιγμή, μια άλλη λίστα θα σχηματιζόταν, αναπόφευκτα. Για μένα είναι ένας τρόπος αποτύπωσης των περασμένων ανατρέχοντας σε όσα διάβασα και μου άρεσαν πολύ, ένα ακόμα φίλτρο, όταν κοιτάζω τις αναγνώσεις από απόσταση, να επιβεβαιωθεί ή να διαψευστεί το βάρος τους, το όποιο βάρος τους, να αποτυπωθεί η εξέλιξη, η όποια εξέλιξη.
Αρχική πρόθεση, πριν διατρέξω την αναγνωστική στοίβα με τα διαβασμένα της χρονιάς, ήταν να συμπεριλάβω πέντε ελληνικά βιβλία που ξεχώρισα τη χρονιά που πέρασε. Φιλόδοξη πρόθεση, που γρήγορα κατέπεσε, εξέλιξη που, μάλλον, υπογραμμίζει πως τελικά διάβασα περισσότερα καλά ελληνικά βιβλία απ' όσα διαισθητικά πίστευα. Με χρονολογική σειρά, από το παλιότερο στο πλέον πρόσφατο, ιδού η λίστα:
1. Όλες μας - Λύο Καλοβυρνάς (εκδόσεις Gutenberg). Στο Όλες μας, ο Λύο Καλοβυρνάς παίζει ένα διπλό χαρτί, αρκετά φιλόδοξο η αλήθεια είναι, τόσο ως προς τη μορφή όσο και ως προς το περιεχόμενο της ιστορίας του, επιστρατεύοντας δύο ευρήματα σχετικά πρωτότυπα. Η αφήγηση είναι κυρίως πρωτοπρόσωπη και εναλλάσσεται ανάμεσα στα βασικά πρόσωπα της πλοκής, γεγονός που συμβάλει στον πλουραλισμό των οπτικών γωνιών θέασης. Τον λόγο, και εδώ εντοπίζεται το αφηγηματικό εύρημα, παίρνει και ο ίδιος ο συγγραφέας σε μια μάλλον μεταμοντέρνα απόφαση, μέσω της οποίας επιχειρεί να ξεναγήσει τον αναγνώστη στα παρασκήνια της γραφής αυτού του μυθιστορήματος. Στο κείμενο παρεμβάλλονται ονόματα γυναικών-θυμάτων της αντρικής βίας, ως μεσότιτλοι, σαν άλλα εκκλησάκια στην άκρη του δρόμου, μια υποχρέωση στη μνήμη. (Περισσότερα για το βιβλίο διαβάζετε εδώ)
2. Άδειος τόπος - Γιάννης Νικολούδης (εκδόσεις Πατάκη). Με μια υποδειγματική αρχή, αντιπροσωπευτική του ύφους και του στυλ αφήγησης, αλλά και εισαγωγική στην πλοκή, ο ανώνυμος δεσμοφύλακας από τις φυλακές Νέας Αλικαρνασσού καταθέτει την ψυχολογία τού κρατούμενου που αποφυλακίζεται. Ο Άδειος τόπος είναι η ιστορία ενός ανώνυμου πρώην κρατούμενου που επιχειρεί να κάνει μια νέα αρχή εξερχόμενος στην κοινωνία, με τη στάμπα της φυλακής να τον συνοδεύει, τόσο γραφειοκρατικά όσο και εμφανισιακά, όντας κάτι που αναβλύζει από τη συνολική παρουσία του, ένα κυρίαρχο και εμφανές πια συστατικό του χαρακτήρα και της στάσης του σώματος, που αδυνατεί να κρύψει. Η αφήγηση σπάει στα τρία. Τις πρωτοπρόσωπες μαρτυρίες διαδέχεται η, και αυτή σε πρώτο πρόσωπο, αφήγηση του ίδιου του αντιήρωα, ενώ, ανά διαστήματα, ο αφηγητής-ερευνητής συμμετέχει στο άκρως λειτουργικό γαϊτανάκι φωνών που συνθέτει το βιβλίο. (Περισσότερα για το βιβλίο διαβάζετε εδώ)
3. Ω! Τι υπέροχη εκδρομή - Άρης Μαραγκόπουλος (εκδόσεις Τόπος). Από το 1982, όταν κυκλοφόρησε το Όλτσμομπιλ, ο Άρης Μαραγκόπουλος έχει μια σταθερή και πολυσχιδή παρουσία στα εκδοτικά πράγματα, πετυχαίνοντας να δημιουργήσει ένα προσωπικό σύμπαν με έντονο το πολιτικό και αισθητικό στοιχείο. Στο Ω! Τι υπέροχη εκδρομή! συναντάμε τους ήρωες από το προηγούμενο μυθιστόρημά του, το φλλσστ, φλλσστ, φλλλσσστ. Η πολιτική αναμετράται σε μια πίστα απαιτητική όπως αυτή της συγχρονίας. Η ιστορία διαδραματίζεται στο ελληνικό παρόν, γεγονός που αναγκάζει τον αφηγητή να πάρει ξεκάθαρη θέση απέναντι στα πράγματα, να επιλέξει να αναδείξει εκείνα που θεωρεί καθοριστικά και σημαντικά. Το πετυχαίνει χωρίς η στράτευση να παρασιτεί εις βάρος της λογοτεχνικής αξίας του μυθιστορήματος. Σε μια περίοδο που η αριστερή ταυτότητα μοιάζει σύμφυτη με την απολογία και την ενοχή, αφηγήσεις όπως αυτή επανατοποθετούν το τρένο στις ράγες, δίνοντας του μια στέρεη και δυναμική πορεία προς τα εμπρός χωρίς ωραιοποιήσεις και μεγάλα λόγια, το Κι ας μην νικήσουμε ποτέ, θα πολεμάμε πάντα, αρκεί ως καύσιμη ύλη. (Περισσότερα για το βιβλίο διαβάζετε εδώ)
4. Διακοπές στην Αβησσυνία - Ελίζα Παναγιωτάτου (εκδόσεις αντίποδες). Δύο χρόνια μετά το Αεροδρόμιο, η Ελίζα Παναγιωτάτου επιστρέφει, για πρώτη φορά μ' ένα μυθιστόρημα. Η ως τώρα πορεία της ανήκε στη μικρή φόρμα, μια γραφή αρκετά προσωπική, θραυσματική και αφαιρετική. Το Διακοπές στην Αβησσυνία είναι ένα βήμα πιο φιλόδοξο. Πρωταγωνίστρια είναι η Τέσση, γεννημένη στα μέσα της δεκαετίας του '80, που δουλεύει σ' ένα τηλεφωνικό κέντρο εξυπηρέτησης πελατών, παλεύοντας να επιβιώσει στην καθημερινότητα τόσο πρακτικά όσο και συναισθηματικά. Της αρέσουν κυρίως οι γυναίκες, αλλά όχι αποκλειστικά. Ο ξαφνικός θάνατος του πατέρα της ανατρέπει την όποια ομαλότητα. Σκαλίζοντας τα διάφορα χαρτιά ανακαλύπτει άγνωστες πτυχές της ζωής του, τον γνωρίζει λίγο καλύτερα, τα κομμάτια ενός ακατανόητου παζλ μπαίνουν σιγά σιγά στη θέση τους. Το Διακοπές στην Αβησσυνία, χαμηλόφωνο και σύγχρονο, ανήκει στο σώμα μιας διακριτής ελληνόφωνης γυναικείας λογοτεχνίας, γεγονός που το καθιστά, εκτός από αναγνωστικά απολαυστικό, αναγκαίο, έτσι όπως αποτυπώνει τον χωροχρόνο και τις κινήσεις των (θηλυκών) υποκειμένων εντός του. (Περισσότερα για το βιβλίο διαβάζετε εδώ)
5. Φελιτσιτά - Μάρω Δούκα (εκδόσεις Πατάκη). Η αφήγηση ξεκινάει όταν ο Κωνσταντίνος Καβουράκης έχει ήδη εγκαταλείψει το σπίτι του στα Σεπόλια και μένει στον δρόμο, σε μια εσοχή της οδού Αιόλου. Ένας ακόμα τσακωμός με τη γυναίκα του διαδραματιζόταν, όταν κάποια στιγμή εκείνος την άρπαξε από τα μαλλιά και ο γιος δεν συγκράτησε την οργή του, χειροδίκησε εναντίον του, να σηκωθείς να φύγεις του είπε και εκείνος έφυγε. Το σημείο μηδέν, ο τσακωμός και η παρεπόμενη φυγή του Καβουράκη από το σπίτι, φέρνει επιτέλους στο λογοτεχνικό προσκήνιο το αδύνατο της επιστροφής σε ένα πρότερο σημείο της οικογενειακής ζωής, ένα ξεκάθαρο πριν και μετά αναδύεται από τα χαλάσματα της μάχης. Οι κουβέντες που ανταλλάχτηκαν και οι ψιλές που έπεσαν, συνέχεια και συνέπεια όσων μέσα στα χρόνια μεσολάβησαν, δεν μπορούν απλώς να ξεχαστούν και τα πρόσωπα να σφυρίξουν αδιάφορα. Σφιχτοδεμένο και χωρίς περιττές κουβέντες, το Φελιτσιτά είναι ένα υπέροχο και γοητευτικό μυθιστόρημα, βαθιά ανθρώπινο, που δείχνει την οξυδερκή και ζωηρή ματιά τής, γεννημένης το 1947, Δούκα στα πράγματα. (Περισσότερα για το βιβλίο διαβάζετε εδώ)
6. Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ - Μιχάλης Μαλανδράκης (εκδόσεις Πόλις). Τρία χρόνια πριν, είχε προηγηθεί η νουβέλα Patriot. Η τότε σύνοψη της ανάγνωσης περιελάμβανε την παρουσία προσδοκιών για το μέλλον και ειδικότερα για το δεύτερο, πάντοτε κρίσιμο, βήμα του Χανιώτη συγγραφέα. Αυτή είναι η ιστορία του Χάρη Αλεξιάδη, που τον χειμώνα του 1972, παιδί ακόμα, υπήρξε μάρτυρας της σύλληψης ενός γείτονα δημοσιογράφου. Τότε μπήκε μέσα του ο σπόρος της δημοσιογραφίας, μ' ένα περίβλημα εξόχως ιδεολογικό. Ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία δημιουργεί την ανάγκη για πολεμικούς ανταποκριτές στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Ο Χάρης θα επισκεφθεί ξανά και ξανά τα ματωμένα εκείνα χώματα. Ο Μαλανδράκης χειρίζεται άψογα το υλικό του και το εμπλουτίζει με πραγματολογικά στοιχεία έρευνας, καθιστώντας οικείο και γνώριμο το μυθοπλαστικό πρόσωπο του Χάρη. Η αποσπασματικότητα στην αφήγηση, η οικονομία στα μέσα και ο σταθερός ρυθμός που τα χρονικά μπρος πίσω επιβάλλουν επιτρέπουν στο Δυναμώστε τη μουσική, παρακαλώ να αποκτήσει μια ευδιάκριτη αφηγηματική ταυτότητα, λειτουργική και γοητευτική.
7. Λίγα λόγια για μένα - Καλλιρρόη Παρούση (εκδόσεις Τόπος). Ο Χάρης αυτοκτόνησε. Οι αρχές ζητούν τα κείμενά του από την υπεύθυνη του εργαστηρίου δημιουργικής γραφής. Εκείνη είναι αναγκασμένη να τα παραδώσει. Ο Χάρης ξεκίνησε να παρακολουθεί αυτά τα μαθήματα ύστερα από ισχυρή σύσταση της ψυχοθεραπεύτριάς του, μήπως και αφήσει στο χαρτί εκείνα που τον ταλάνιζαν. Το Λίγα λόγια για μένα αποτελεί την εναλλαγή των κειμένων της μαθητείας τού Χάρη, που θέλησε να κειμενοποιηθεί, και των σημειώσεων της ανώνυμης υπεύθυνης, που στα κείμενα αυτά βρήκε τον χώρο να πει λίγα λόγια για εκείνη, χωρίς να προδώσει, χωρίς να προβεί σε ερμηνεία του κειμενοποιημένου Χάρη. Στο μεταμοντέρνο εγχείρημα της Καλλιρρόης Παρούση οι επαναλαμβανόμενες φράσεις, ο απαραίτητος ζωτικός χώρος για τα πρόσωπα, τις ιδέες και την περιρρέουσα πραγματικότητα, το νήμα της πλοκής ευδιάκριτο παρότι μπερδεμένο, το φλερτάρισμα με διάφορα λογοτεχνικά υποείδη, η αγάπη για τη λογοτεχνία, η απόπειρα να διαλευκανθεί η ανάγκη της, το γιατί γράφουμε και το γιατί διαβάζουμε σ' έναν κόσμο ολοένα και πιο αφόρητα παράλογο και επιβιωτικά αγωνιώδη, τον τρόπο με τον οποίο η γραφή του άλλου εισβάλλει στην επικράτειά μας, η καθησυχαστική ή ανήσυχη αίσθηση πως (και) για εμάς γράφει το αφηγηματικό υποκείμενο, πως η ανάγνωση, και όχι μόνο η γραφή, είναι μια διαδικασία κειμενοποίησης, οι εκδοχές της ζωής που δεν κυριάρχησαν αλλά αυτό διόλου δεν σημαίνει πως ξεχάστηκαν, είναι μερικά από τα συστατικά της κατασκευής. (Περισσότερα για το βιβλίο διαβάζετε εδώ)
8. Ραδιοκασετόφωνο - Ιάκωβος Ανυφαντάκης (εκδόσεις Πατάκη). Ο Ηλίας έχει σχεδόν τα πάντα στη ζωή του. Έναν γιο, μία πρώην γυναίκα, μία πρώην ερωμένη που ίσως ξαναγίνει νυν, ένα πανάκριβο αυτοκίνητο, τρία μαγαζιά, αρκετά σπίτια και πάρα πολλά χρήματα. Εδώ και λίγες ώρες, όμως, δεν έχει πατέρα. Ο παντογνώστης αφηγητής πιάνει το νήμα όταν ο πατέρας και ο ανήλικος γιος βρίσκονται στο αυτοκίνητο πηγαίνοντας προς το χωριό του νεκρού για την κηδεία. Ο Ανυφαντάκης δεν επιλέγει να αφηγηθεί μια εξόχως πρωτότυπη ιστορία, όμως το κάνει με τον δικό του τρόπο, που χαρακτηρίζεται από μια ήπια και σκωπτική αφήγηση. Δεν επιλέγει πρωταγωνιστές συμπαθείς ή που να δοκιμάζονται από την σκληρότητα της ζωής, δεν διαλέγει την ευκολία του συναισθηματικού εκβιασμού. Ο Ηλίας δεν είναι συμπαθής, είναι ωστόσο μια φιγούρα γνώριμη και οικεία, για την κοινή γνώμη πετυχημένος που έχει πιάσει την καλή, για τον ίδιο, ωστόσο, η φαινομενικά ισχυρή αυτοπεποίθηση που νιώθει έχει σαφέστατα δομικά ζητήματα. Ο συγγραφέας ελέγχει το υλικό, τη φιλοδοξία και τις επιδιώξεις του, δεν δείχνει να παρασύρεται από το δέλεαρ μιας πολυσέλιδης εκδοχής, αν και δεν ξέρουμε ποιες υπήρξαν οι προηγηθείσες εκφάνσεις της ιστορίας αυτής, όπως και να έχει, το τελικό αποτέλεσμα είναι αυτό που τίθεται υπό κρίση και αυτή η κρίση είναι κάτι παραπάνω από θετική.
9. Ρετούς - Μιχάλης Φακίνος (εκδόσεις Καστανιώτη). Γεννημένος το 1940, ο Μιχάλης Φακίνος, δημιουργικά ανήσυχος, συνεχίζει, συχνά πυκνά, τις λογοτεχνικές του εμφανίσεις. Πολυγραφότατος και ακάματος, μάλλον παραγνωρισμένος από το ευρύ κοινό, ακολουθεί έναν προσωπικό μονοπάτι μέσα στο χρόνια, που, σε αντίστιξη ίσως με την ηλικία του, τον οδηγεί σε ολοένα και πιο μεταμοντέρνα, κρυπτικά μα όχι απροσπέλαστα, κατασκευάσματα, εκεί που το παράλογο συγκατοικεί με την πραγματικότητα, η υπαρξιακή αγωνία με την παιγνιώδη διάθεση. Η Ρετούς στα χρόνια της πανδημίας, αυτός θα μπορούσε να είναι ένας πιο επεξηγηματικός τίτλος. Η απομόνωση, τα ασφυκτικά μέτρα, τα νεκρικά διαγγέλματα, ο φόβος για την εγγύτητα, η ατομική ευθύνη. Παρότι κοινά για τους περισσότερους, δεν υπήρξαν το ίδιο επιδραστικά, κάποιοι δεν κατάφεραν να εξέλθουν αλώβητοι απ' όλο αυτό. Όμως, το Ρετούς είναι πολλά περισσότερα από μια απλή και ίσως πρώιμη ματιά στα χρόνια εκείνα, οι διακλαδώσεις στα μονοπάτια της σκέψης της Ρετούς είναι ικανά να οδηγήσουν σε διαφορετικά μέρη τον κάθε αναγνώστη.
Και του χρόνου, καλά να είμαστε, ωραία βιβλία να έχουμε διαβάσει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου