Trans-Europ-Express (1966)

Το 1961 ο Αλέν Ρενέ σκηνοθετεί το Πέρυσι στο Μαριένμπαντ. Βλέποντας ξανά, μετά από χρόνια το αριστούργημα αυτό, αναζήτησα το όνομα του σεναριογράφου, για να συναντήσω εκεί τον Αλέν Ρομπ-Γκριγιέ, τον οποίο γνώριζα ως συγγραφέα, μην έχοντας ωστόσο διαβάσει κάποιο βιβλίο του, και αγνοώντας τη σχέση του με τον κινηματογράφο. Λίγα κλικ αργότερα έπεσα πάνω σε αυτή την ταινία, της οποίας ο Ρομπ-Γκριγιέ υπογράφει τόσο το σενάριο όσο και τη σκηνοθεσία, και που η υπόθεσή της έμοιαζε αρκετά δελεαστική και πολλά υποσχόμενη. Ένας σκηνοθέτης, ένας κινηματογραφικός παραγωγός και μία βοηθός παίρνουν το τρένο από το Παρίσι με κατεύθυνση την Αμβέρσα. Η επιλογή του τρένου δεν έχει γίνει τυχαία καθώς σ' ένα αντίστοιχο τρένο οραματίζεται ο σκηνοθέτης να πραγματοποιηθούν κάποια από τα γυρίσματα της μελλοντικής ταινίας του. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, οι τρεις τους συζητούν σχετικά με την πλοκή της εν λόγω ταινίας, ανταλλάσσοντας ιδέες, εκφράζοντας ενστάσεις και αναζητώντας τις καλύτερες δυνατές λύσεις. Παράλληλα με τη συζήτηση αυτή στο κουπέ του εν κινήσει τρένου, συζήτηση που καταγράφεται σε μαγνητόφωνο από τη γραμματέα, η ταινία διαδραματίζεται, με τον πρωταγωνιστή να περνάει ένα δοκιμαστικό τεστ από τη ναρκομαφία για το αν θα καταφέρει να περάσει στη βαλίτσα του ναρκωτικά -ή διαμάντια, κάτι που μένει να ξεκαθαριστεί στο σενάριο- με το τρένο από το Παρίσι με προορισμό την Αμβέρσα, μια ιστορία δράσης στον υπόκοσμο των δύο χώρων, με αδίστακτους εγκληματίες και μοιραίες γυναίκες, ανατροπές και παγίδες, και παρότι, μερικές σκηνές δεν θα χρησιμοποιηθούν τελικά ή θα γυριστούν με διαφορετικό τρόπο, η περιπέτειά του πρωταγωνιστή διασταυρώνεται με τη συζήτηση των τριών συντελεστών της ταινίας, αποκαλύπτοντας έτσι σεναριακά κενά και ασάφειες, σχηματοποιώντας το σκηνοθετικό όραμα και κατευνάζοντας το άγχος του παραγωγού.

Τα βιβλία του Ζορζ Σιμενόν, πριν αναγνωριστεί λογοτεχνικά, ανήκαν στα αναγνώσματα του τρένου, βιβλία φτηνά που αγόραζε κανείς στον σταθμό αναχώρησης και ξεφορτωνόταν στον σταθμό προορισμού, αφού το βιβλίο είχε εκπληρώσει το καθήκον της διάρρηξης της πλήξης κατά τις νεκρές ώρες του ταξιδιού. Σε αντιστοιχία λοιπόν με τα βιβλία εκείνα, ο Ρομπ-Γκριγιέ σκηνοθετεί την ιστορία της δημιουργίας της πλοκής μιας ταινίας κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού με το τρένο, μέσα από τη συζήτηση των τριών. Ταινία μέσα στη ταινία, εύρημα πάντοτε θελκτικό και παιχνιδιάρικο. Εύρημα του οποίου η λειτουργικότητα στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ακριβώς αυτό το παιχνίδισμα, η δημιουργία αρκετών παράλληλων αφηγηματικών πραγματικοτήτων, η κατάρρευση οποιασδήποτε βεβαιότητας εκ μέρους του θεατή. Η ταινία στηρίζεται στην χρονική ανακολουθία ή, αν προτιμάτε, στη συρραφή διαφορετικών χρονικών στιγμιοτύπων από τη δημιουργία της ταινίας που γυρίζεται μέσα στην ταινία. Εκείνο που απουσιάζει εντελώς είναι η οποιαδήποτε σοβαροφάνεια, η οποιαδήποτε υπόνοια πως εδώ έχει να κάνει κανείς μ' ένα δυσερμήνευτο γρίφο που προορίζεται για κάποια δύσβατη και αποστειρωμένη κορυφή λίγων εκλεκτών. Σενάριο το οποίο αποτυπώνει και σατιρίζει εν μέρει και την κινηματογραφική κοινότητα, απομυθοποιώντας τη δημιουργική διαδικασία, κατεβάζοντας από τον όποιο θρόνο τους σκηνοθέτες και παραγωγούς, αναδεικνύοντας την αξία της βοηθού στη διατήρηση μιας συνέχειας, τον συνδετικό εκείνο κρίκο ανάμεσα στον ονειροπόλο δημιουργό και τον επιχειρηματία με το τεφτέρι.
   

Σε μια δεκαετία που στη Γαλλία ο κινηματογράφος έδινε μερικές από τις κορυφαίες ταινίες όλων των εποχών, όταν όλα έδειχναν να πηγαίνουν, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, προς τον Μάη, όσο ψάχνει κανείς τόσο θα βρίσκει ενδιαφέρουσες ταινίες όπως αυτή. Τώρα εννοείται πως θέλω να διαβάσω και κάποιο από τα βιβλία τού Ρομπ-Γκριγιέ που κυκλοφορούν -όσα τέλος πάντως κυκλοφορούν ακόμα- στα ελληνικά, ενώ με την πρώτη ευκαιρία θα επιδιώξω να δω ακόμα κάποια δική του ταινία. Ο τρόπος με τον οποίο έφτασα μέχρι την ταινία αυτή, η ακολουθία των νημάτων δηλαδή, είναι ο αγαπημένος μου, παρ' όλο που δεν συμβαίνει συχνά να είναι τόσο ευδιάκριτο το μονοπάτι.