σωματίδια - Ματίνα Αποστόλου

Τα σωματίδια, το λογοτεχνικό ντεμπούτο της Ματίνας Αποστόλου (aka intellectual thighs), κυκλοφόρησαν σχεδόν μέσα στις γιορτές, στις καθυστερήσεις της χριστουγεννιάτικης εκδοτικής παραγωγής, με αποτέλεσμα να μην μπουν παρά σε ελάχιστες λίστες αγαπημένων, επιλεγμένων ή ό,τι άλλων βιβλίων του '22. Η αναγγελία της έκδοσης, νωρίτερα μέσα στη χρονιά, είχε προκαλέσει αρκετές, όχι αποκλειστικά λογοτεχνικές, συζητήσεις στην κόψη του κουτσομπολιού, με ρητορικά ως επί το πλείστον ερωτήματα που περισσότερο είχαν να κάνουν με την ενδεχόμενη έξοδο από την ντουλάπα της ψευδώνυμης και άνευ προσώπου παρουσίας της στο ίνσταγκραμ, παρά με τις ενδεχόμενες ή μη αρετές της γραφής της. Και το βιβλίο, όπως είπα, κυκλοφόρησε σχετικά αργά για να προλάβει το έλκηθρο με τα δώρα, κατάφερε ωστόσο να σηκώσει ένα ενθουσιαστικό κύμα, όχι τόσο συζητήσεων όσο φωτογραφιών στην επικράτεια του ίνσταγκραμ, εκεί που η Μπούτια και Διανόηση διαθέτει έναν αξιοσέβαστο (δηλαδή τεράστιο για τα δεδομένα της ελληνικής αγοράς βιβλίου) αριθμό ακολούθων.

Δεν είναι εύκολο να διαφύγει των προκαταλήψεών του κανείς. Συχνά, δε, παραμένει αιχμάλωτός τους δια βίου. Δεν κρύβω πως είχα αρκετές επιφυλάξεις, οι οποίες στηρίζονταν αποκλειστικά και μόνο στην ευκολία που θεωρούσα πως θα είχε μια διαδικτυακή διασημότητα να βρει εκδοτικό οίκο για το πόνημά της. Υπάρχουν άλλωστε αρκετά παραδείγματα που δικαίωσαν αυτή την προκατάληψη, δυνατοί λογαριασμοί που συγγραφικά αποδείχτηκαν τουλάχιστον αδύναμοι. Είχα όμως και μια περιέργεια που ίσως να έχει τις ρίζες της στο ακαδημαϊκό παρελθόν μου στα οικονομικά, σε αυτή την ψευδοεπιστήμη υποθέσεων και μοντέλων, μια περιέργεια να δω αν αυτή η οδός έλευσης ενός βιβλίου θα μπορούσε να του εξασφαλίσει μια εμπορική επιτυχία ή θα ακολουθούσε την αποτυχημένη μοίρα αντίστοιχων πονημάτων που δεν κατάφεραν να κεφαλαιοποιήσουν το δίκτυο ψηφιακής επιρροής που διέθεταν, παρά το σπαμάρισμα και τον βομβαρδισμό στον οποίο ανάλωσαν περισσότερο της συγγραφής χρόνο και κόπο· άλλωστε, κάθε τι, λένε οι Ισπανοί, υποχωρεί τελικά από το ίδιο του το βάρος. Τις προάλλες διάβασα πως επίκειται δεύτερη έκδοση, ενώ ήδη δειλά δειλά το βιβλίο κάνει την εμφάνισή του σε κάποιες λίστες με ευπώλητα. Είμαι σίγουρος πως όσο και αν ισχύει πως κάθε τι που λέγεται για ένα βιβλίο, θετικό ή αρνητικό, συμβάλλει στην καριέρα του εκεί έξω, η Αποστόλου ίσως να μην είναι ικανοποιημένη βλέποντας τις, ως τώρα λίγες, παρουσιάσεις του βιβλίου της να ξοδεύουν μεγαλύτερο εμβαδό στα παραφερνάλια παρά στο ίδιο το βιβλίο ως μορφή και ως περιεχόμενο.

Τα σωματίδια είναι ένα βιβλίο για το τραύμα, που με δυσκολία επουλώνεται, που μέχρι τότε ματώνει ξανά και ξανά, εκεί που δεν το περιμένεις πια, εκεί που μοιάζει να ανήκει σε ένα μακρινό παρελθόν, ένα βιβλίο για το τραύμα που συχνά επιφέρουμε εμείς στον ίδιο μας τον εαυτό, καταφεύγοντας στον αυτοτραυματισμό ως ένα υπόμνημα, για το κοινό τραύμα που μας δένει με άγνωστους ανθρώπους, ένα βιβλίο που άμεσα ή έμμεσα, αφήνοντας τον απαραίτητο χώρο, μιλά για το τραύμα της μνήμης, του φύλου, της γενιάς, της τάξης, της οικογένειας, της βιολογικής ρώμης, αλλά και για τα αντίστοιχα προνόμια. Ήδη από την αρχή, η Αλίκη, πιθανό άλτερ έγκο της συγγραφέως και πρωτοπρόσωπη αφηγήτρια μέρους του βιβλίου, λέει: Το σώμα μου έχει μνήμη. Την πρωτοπρόσωπη αφήγηση της Αλίκης διαδέχεται η τριτοπρόσωπη ενός παντογνώστη αφηγητή, ενώ σε αγκύλες στην αρχή κάθε κεφαλαίου δίνονται τα πρόσωπα της επί μέρους πλοκής· η μητέρα της, που η Αλίκη επιμένει να αποκαλεί Ρένα· ο σύντροφός της, ο Κώστας, που προσπαθεί να δηλώνει παρών· φίλοι από τα παλιά, η οικογένεια που θα θέλαμε να έχουμε· μητέρες στη στάση του σχολικού, με τις οποίες η Αλίκη θα μπορούσε ίσως να πιει έναν καφέ· μια ανύπαντρη θεία που διάβαζε πολύ και πέθανε νέα.

Παρέα με τις επιφυλάξεις και την περιέργεια είχα και προσδοκίες. Βεβαίως και είχα. Πιο εύκολα ξεφορτώνεται κανείς τις προκαταλήψεις, παρά τις προσδοκίες του για τα πράγματα. Έτσι, λοιπόν, ανέμενα ένα βιβλίο σχετικό με την αναγνωστική παρουσία της Αποστόλου στο διαδίκτυο, ένα βιβλιοφιλικό βιβλίο, με ιστορίες από τα παρασκήνια της ανάγνωσης, με το ταξίδι της ανάγνωσης, με την εμπειρία της ανάγνωσης, ένα βιβλίο για την ανάγνωση δηλαδή, και πιο συγκεκριμένα για τη γυναικεία ανάγνωση, ένα φεμινιστικό αυτομυθοπλαστικό βιβλιοφιλικό βιβλίο δηλαδή για να συνοψίσω την προσδοκία που είχα. Προφανής προσδοκία, χωρίς κάποια έκπληξη, το παραδέχομαι, προσδοκία δε, υποβοηθούμενη αρκετά από την πρώτη παράγραφο.

Έχασα την παρθενιά μου στα 17. Πήρα το λεωφορείο για την πόλη που σπούδαζε το πρώτο μου αγόρι, αποφασισμένη να του προσφέρω την τιμή διάρρηξης ενός υμένα, ενώ συγχρόνως θα έχανα τη δική μου. Στην επιστροφή, πίεζα δυνατά τα πόδια μεταξύ τους, για να θυμίσω στο κορμί μου αυτό που είχε συμβεί. Με τη λεκάνη μου πιασμένη, ένωνα τους μηρούς με δύναμη μέχρι να νιώσω τρέμουλο, έκλεινα τα μάτια και το εσώρουχό μου είχε μουσκέψει, γιατί το σώμα μου είχε μνήμη.

Το σώμα μου έχει μνήμη.

Στη συνέχεια ωστόσο, ο αρχικός αναγνωστικός ορίζοντας κατέπεσε με πάταγο, τα μότο από βιβλία στην αρχή κάθε κεφαλαίου δεν ήταν αρκετά για την υποστύλωσή του, η αυτομυθοπλασία παρέμεινε κάπως στο περιθώριο της γραφής. Εκείνο που έμεινε ήταν η Αλίκη, μια γυναίκα στον σύγχρονο κόσμο, μια γυναίκα που διαθέτει χαρακτηριστικά γνώριμα, που θα ήθελε η Ελίζαμπεθ Στράουτ να γράψει ένα βιβλίο για εκείνη. Άλλωστε, στο κεφάλαιο (Το αίμα) με την Αλίκη στο κρεβάτι του νοσοκομείου και τη μητέρα της στο πλευρό της θυμίζει έντονα την αντίστοιχη σκηνή στο Το όνομά μου είναι Λούσυ Μπάρτον.

Θραυσματικό, χωρισμένο σε ολιγοσέλιδα κεφάλαια, το μυθιστόρημα της Αποστόλου διαθέτει έντονο εμβαδό στο σήμερα. Ο κόσμος που περιγράφει στο κενό της πλοκής είναι οικείος, τα πρόσωπα παρότι δοσμένα αδρά καθίστανται γνώριμα. Ωστόσο, δεν ξέρω αν έγινε σκόπιμα, συμφωνία του επιμελητή που δεν αναφέρεται στην ταυτότητα του βιβλίου, αλλά ιδιαίτερα στα πρώτα κεφάλαια υπάρχει μια συσκότιση, κάτι που μοιάζει να ζητάει ξεδιάλυμα από πλευράς αναγνώστη, που κάνει την ανάγνωση να κολλάει λίγο παραπάνω από το αναμενόμενο και το ταιριαστό. Ίσως να είναι η αμηχανία του πρωτόλειου, η ανάγκη να ειπωθούν πολλά, η λευκή σελίδα που ζητά την τροφή της, η επιτήδευση ως συγγραφική άποψη. Ίσως να μην έμενα στο σημείο αυτό αν έτσι ήταν γραμμένο το βιβλίο από άκρη σε άκρη, ίσως τότε και να λειτουργούσε διαφορετικά, όμως, με το πέρας των σελίδων, αυτή η συσκότιση υποχωρούσε, η επιτήδευση παραμέριζε και έδειχνε να δίνει τον χώρο σε εκείνο που έμοιαζε να είναι η φωνή της Αλίκης, η συγγραφική φωνή, και τότε όλα πήραν τη θέση τους και οι επιφυλάξεις τρύπωσαν στο υπόγειο, η συγκίνηση έκανε την εμφάνισή της αβίαστα, οι αρετές της γυναικείας γραφής βροντοφώναξαν παρούσες, οι επιρροές φανερώθηκαν. Και η γεύση στο στόμα ήταν γλυκιά, αφού τα σωματίδια αποδείχτηκαν τελικά ένα τίμιο μυθιστόρημα ως προς τις προθέσεις του που κατάφερνε να κερδίσει τον αναγνώστη για όλους τους σωστούς λόγους στον αντίποδα της αρχής, στον αντίποδα της αμήχανης επιτήδευσης.

Τα σωματίδια της Ματίνας Αποστόλου είναι ένα μυθιστόρημα που τελικά καταφέρνει να ξεπεράσει το βάρος της αναγνωρισιμότητας της συγγραφέως του και αυτό είναι αρκετά σημαντικό, γεγονός που πιθανότατα δεν θα συνέβαινε αν ήταν πιο έντονα αυτομυθοπλαστικό ή αν είχε περιστραφεί μονόπατα γύρω από την καθημερινότητα της ανάγνωσης, αν δηλαδή ήταν πιο σύμφωνο με τον ορίζοντα προσδοκιών που είχα προτρέξει να σκιαγραφήσω αυθαίρετα.

Εκδόσεις Ποταμός