Και να που στο τέλος του '24, ανάμεσα σε δεκάδες τίτλους βιβλίων, εμφανίστηκαν και οι νεοσύστατες εκδόσεις Ωκυτόκια με βιβλίο άφιξης και γνωριμίας το μυθιστόρημα του Ρίτσαρντ Ράιτ, Ο άνθρωπος που έζησε υπογείως.
Ο Ράιτ (1908-1960), Αφροαμερικανός συγγραφέας, δεν είναι άγνωστος στο ελληνικό κοινό, αφού τα δύο μέχρι πρότινος σημαντικότερα έργα του, το Γέννημα θρέμμα (1940) και το Μαύρο αγόρι (1945), κυκλοφορούν. Ο άνθρωπος που έζησε υπογείως, παρότι γράφτηκε κάπου ανάμεσα στα δύο παραπάνω δημοφιλή έργα του, δεν δημοσιεύτηκε παρά το 2021, εξήντα χρόνια μετά τον θάνατο του δημιουργού, όταν η κληρονόμος του έργου του, Τζούλια Ράιτ, θα ανακαλύψει το χειρόγραφο, που ο εκδοτικός οίκος με τον οποίο ο Ράιτ διατηρούσε συνεργασία είχε απορρίψει την έκδοσή του και μόνο μια εκδοχή του αρχικού μυθιστορήματος, σε μορφή εκτεταμένου διηγήματος, κυκλοφόρησε λίγο αργότερα.
Ο Φρεντ Ντάνιελς, ο άνθρωπος που έζησε υπογείως, θα συλληφθεί φεύγοντας από το σπίτι των πλούσιων λευκών για τους οποίους δούλευε, στον δρόμο για το σπίτι του και την ετοιμόγεννη σύζυγό του. Μια διπλή δολοφονία θα του καταλογιστεί, παρότι εκείνος αρνείται πεισματικά την όποια εμπλοκή του, παρά τα βασανιστήρια και τις πολύωρες ανακρίσεις. Σε μια στιγμή αδράνειας θα κατορθώσει να δραπετεύσει και να κατέλθει στο σύστημα υπονόμων της πόλης.
Ο Ράιτ εμπνεύστηκε την ιστορία του από ένα αληθινό γεγονός που είχε διαβάσει στον τύπο της εποχής. Παρότι και το πρότερο έργο του είχε στο επίκεντρο τον ρατσισμό που αντιμετώπιζε η μαύρη κοινότητα, παρά την όποια πρόοδο είχε με τα χρόνια συντελεστεί, είναι εύκολο να πιθανολογήσει κανείς τους λόγους για τους οποίους ο εκδοτικός οίκος αρνήθηκε την κυκλοφορία του μυθιστορήματος.
Εξήντα χρόνια μετά, παρότι σίγουρα κάποιος δρόμος προς την ισότητα και την ισονομία έχει διανυθεί, το έργο του Ράιτ διόλου παρωχημένο δεν μοιάζει, δυστυχώς, όπως συχνά πυκνά το αστυνομικό ρεπορτάζ μας υπενθυμίζει, και η φράση «δεν μπορώ να αναπνεύσω» έχει χρησιμοποιηθεί από πάνω από εβδομήντα ανθρώπους που σκοτώθηκαν από την αστυνομία, στην πλειοψηφία τους μαύροι. Άλλωστε, το 2020, έναν χρόνο πριν τελικώς κυκλοφορήσει Ο άνθρωπος που έζησε υπογείως, ο Τζορτζ Φλόιντ θα δολοφονηθεί από αστυνομική μπότα και το κίνημα Black Lives Matter θα δημιουργηθεί.
Προφητικό, πόσο σιχαίνομαι αυτόν τον χαρακτηρισμό, εδώ δεν είναι μια μελλούμενη απειλή για την ανθρωπότητα, αλλά η κραυγή πως χωρίς δικαιοσύνη δεν μπορεί να υπάρξει ειρήνη, η οξυδέρκεια πως θέλει μεγάλο αγώνα για να αλλάξουν τα πράγματα και όχι απλώς και θεωρητικά μόνο να βελτιωθούν.
Η κοινωνικοπολιτική διάσταση του μυθιστορήματος είναι έντονη, όμως το Ο άνθρωπος που έζησε υπογείως δεν εξαντλείται σε αυτή. Ο Ράιτ δεν αναλώνεται στην απλή καταγραφή της ανισότητας και του ρατσισμού που βιώνουν οι Αφροαμερικανοί, πρωτίστως επιθυμεί να γράψει λογοτεχνία, σίγουρα όχι αναχωρητική, σίγουρα πολιτική, αλλά όχι στρατευμένη και στεγνή, όχι ένα ρεπορτάζ εφημερίδας. Ο τρόπος με τον οποίο ο Ράιτ διαχειρίζεται το υλικό της έμπνευσης, ο τρόπος με τον οποίο κατασκευάζει εν τέλει το μυθιστόρημά του, εκτός από τη δεδομένη ικανότητα στην πρόζα και την εν γένει λογοτεχνική σκευή, αναδεικνύει, κατά τη γνώμη μου, και το (λευκό) προνόμιο (μας) όπως αυτό πυροδοτείται από την ανάγνωση μιας ιστορίας όπως αυτή, αυτή η πτώση από τα σύννεφα, η απόπειρα να στρέψουμε τη σκέψη μας προς μια εξαίρεση του κανόνα ισονομίας εξαιτίας του οποίου καταφέρνουμε και κοιμόμαστε το βράδυ και τελικά να σταθούμε σκεπτικοί απέναντι στην κάθε ανάφλεξη οργής λέγοντας: εντάξει, αυτό που έγινε ήταν λάθος, δεν πρέπει όμως να γίνονται επεισόδια, ο ένοχος θα τιμωρηθεί (ποτέ δεν τιμωρείται), η δικαιοσύνη (ποια δικαιοσύνη) θα επιληφθεί, όλα θα διορθωθούν, και πέφτουμε ξανά για ύπνο, σίγουροι για την φιλελευθερία μας και πεπεισμένοι πως εμείς ρατσιστές δεν είμαστε.
Ένας μαύρος, σκέφτομαι από την απόσταση της λευκότητάς μου, δεν νιώθει αυτή τη συνθήκη εξαίρεσης, αλλά αισθάνεται βαθιά στο πετσί του αναπόσπαστο μέρος του κανόνα που λέει πως ανά πάσα στιγμή για όποια αφορμή μπορεί να βρεθεί κάτω από την αστυνομική σόλα γυρίζοντας σπίτι στην ετοιμόγεννη γυναίκα του, όπως συνέβη στον Άνθρωπο που έζησε υπογείως. Ας μη γελιόμαστε. Το γεγονός πως το 2021 κυκλοφόρησε το βιβλίο αυτό δεν είμαι σίγουρος τι ακριβώς σημαίνει. Είναι όντως μια πρόοδος ή είναι μια ελάχιστη παραχώρηση απλά και μόνο για να στηριχτεί το επιχείρημα περί προόδου, ένα ιδιότυπο διαφημιστικό φυλλάδιο κοινωνικής ειρήνης;
Η ιστορία καθόδου στον υπόνομο μπορεί να διαβαστεί και ως αντιστροφή της πλατωνικής σπηλιάς. Η περιδιάβαση ανάμεσα στα λύματα και το σκοτάδι που κυριαρχεί κάτω από την επιφάνεια είναι ένα μέρος στο οποίο ο Φρεντ Ντάνιελς μπορεί να αναπνεύσει και να νιώσει την ελευθερία, κάτι αδύνατο στην οργανωμένη κοινωνία. Η ενσυναίσθηση εδώ δεν είναι, δεν πρέπει να είναι, προσωποκεντρική, αφού στο πρόσωπο του Ντάνιελς αντανακλάται το σύνολο του φυλετικού ρατσισμού, υπήρξαν πολλοί Φρέντ πριν και μετά, εξακολουθούν να υπάρχουν πολλοί Φρεντ. Κάτι ακόμα: διαβάζοντας το βιβλίο αυτό δεν ένιωσα καμία έκπληξη, τίποτα δεν μου φάνηκε τραβηγμένο, τίποτα δεν θεώρησα λογοτεχνική υπερβολή για χάρη κάποιας σύμβασης. Ταυτόχρονα όμως ο ρεαλισμός δεν επικράτησε, η ιστορία δεν παρέμεινε στις επικράτειες του ντοκουμέντου. Και αυτό το αντιστικτικό συναίσθημα, να διαβάζεις αχόρταγα, εξαιτίας της λογοτεχνικής ομορφιάς, κάτι τόσο φρικιαστικά γνώριμο, είναι ένα συναίσθημα καθηλωτικό, αν και πάντοτε από την ασφάλεια και την απόσταση του προνομίου.
Η έκδοση είναι κάτι παραπάνω από πλήρης. Το σημείωμα του μεταφραστή Γιάννη Πεδιώτη, λειτουργεί εισαγωγικά, δίνοντας το πλαίσιο πίσω από τη (μη) έκδοση του βιβλίου. Η έκδοση περιλαμβάνει επίσης και ένα θεωρητικό κείμενο του ίδιου του Ράιτ σχετικά με το σύλληψη και την εκτέλεση της αρχικής ιδέας, κείμενο που παρουσιάζει τεράστιο ενδιαφέρον όχι μόνο σχετικά με το μυθιστόρημα καθαυτό αλλά και την εν γένει σχέση του Ράιτ με τη λογοτεχνία και έναν εμπνευσμένο συσχετισμό με το παράλογο και τη τζαζ μουσική. Σίγουρα το βασικότερο ζητούμενο για κάθε εκδοτικό οίκο είναι η επιλογή των βιβλίων, όμως επίσης σημαντική είναι και η ευρύτερη προσέγγιση, και εδώ οι εκδόσεις Ωκυτόκια κάνουν μια ξεκάθαρη δήλωση προθέσεων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου