Πρόσφατα, από τις εκδόσεις Gutenberg και σε νέα μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά, κυκλοφόρησε ξανά ο Ζυγός, ένα από τα σημαντικότερα μεγάλα μυθιστορήματα ενός σπουδαίου, σύγχρονου μα κιόλας κλασικού συγγραφέα, του Ντον ΝτεΛίλλο. Το μυθιστόρημα, που ανήκει στη μεσαία περίοδο του Αμερικανού συγγραφέα, περίοδος που κορυφώθηκε με ένα από τα σημαντικότερα βιβλία στην παγκόσμια γραμματεία, τον Υπόγειο κόσμο, πρωτοκυκλοφόρησε το 1988, και στο επίκεντρο της πλοκής βρίσκεται η προετοιμασία και η δολοφονία του Τζον Κένεντι από το όπλο του Λι Χάρβει Όσβαλντ, τον Νοέμβριο του 1963 στο Ντάλας των Ηνωμένων Πολιτειών.
Διόλου σπάνια για τη λογοτεχνία δεν είναι η αφορμή ενός ιστορικού συμβάντος. Ωστόσο, αναμενόμενα, ο ίδιος ο συγγραφέας διευκρινίζει πως τα πραγματικά γεγονότα έχουν διακλαδωθεί με μυθοπλαστικό νήμα, αυτό εδώ, δηλώνει, είναι πάνω και πέρα από οτιδήποτε άλλο ένα μυθιστόρημα. Πραγματικός άξονας περιστροφής δεν είναι τόσο η δολοφονία αυτή καθαυτή αλλά οι θεωρίες συνωμοσίας που αναπτύχθηκαν έκτοτε και ακόμα βρίσκουν πρόσφορο έδαφος, εξήντα χρόνια μετά.
Είναι αυτές οι θεωρίες συνωμοσίας από τις οποίες είναι γεμάτη η πρόσληψη και η επεξεργασία της πραγματικότητας, που καθιστούν διαχρονικό το βιβλίο αυτό, επιτρέποντάς του να υπερκεράσει την αναπόφευκτη συλλογική λήθη ενός σοκαριστικού πλην όμως παλαιού και μεμονωμένου στιγμιότυπου, που το ιστορικό ποτάμι το έχει παρασύρει για τα καλά. Οι πρόσφατες αμερικανικές εκλογές, κυρίως η περίοδος που προηγήθηκε αποτελούν ένα καλό παράδειγμα αντιστοίχισης.
Παρότι ο Ζυγός θα λέγαμε πως ανήκει στο ευρύ σώμα της κατασκοπευτικής λογοτεχνίας, στα χέρια ενός σπουδαίου συγγραφέα όπως ο ΝτεΛίλλο καταφέρνει να υπερκεράσει τους όποιους ειδολογικούς περιορισμούς και κυρίως εκείνον της εγγενούς λογοτεχνικής αξίας. Με μαεστρία ο ΝτεΛίλλο κειμενοποιεί το πολύβουο χάος της πολυπρισματικής προσέγγισης της δολοφονίας του Κένεντι, κατασκευάζει και χειρίζεται με μαστοριά δεκάδες νήματα που συνθέτουν το τελικό υφαντό.
Πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο σκοπευτής, γύρω από εκείνον, άλλωστε, την ταυτότητά του, τη ζωή του και, κυρίως, το ερώτημα αν έδρασε ως μοναχικός λύκος ή αν ήταν η αιχμή του δόρατος μιας καλοσχεδιασμένης αποστολής, περιστρέφεται το μεγαλύτερο μέρος των διάφορων θεωριών. Η Αμερική βρίσκεται εν μέσω ψυχροπολεμικού κλίματος, η Κούβα αποτελεί τον πλέον πρόσφατο κρίκο στην αλυσίδα της αντιπαράθεσης των δύο κόσμων, η κριτική στον Κένεντι γίνεται τόσο από τα αριστερά όσο και από τα δεξιά, αρκετοί θα μπορούσαν να επιθυμούν τη δολοφονία του. Οι θεωρίες συνωμοσίας θυμίζουν παγόβουνο, ένα ελάχιστο μέρος τους είναι φανερό, εκείνο που αποτέλεσε την κορύφωση, το μεγαλύτερο ωστόσο μέρος τους παραμένει αόρατο και άρα πρόσφορο έδαφος για τη φαντασία.
Από τα διάφορα πρόσωπα της πλοκής ξεχωρίζουν δύο, όχι τυχαία, γυναικείες μορφές, εκείνη της μητέρας του Όσβαλντ και της Ρωσίδας συζύγου του με την οποία είχαν δύο παιδιά. Βρίσκονται στο περιθώριο για χρόνια, σέρνονται εν τέλει στο επίκεντρο, ιδιαίτερα μετά τη δολοφονία του Όσβαλντ. Η ταυτότητα του τριτοπρόσωπου αφηγητή, που δεν είναι παντογνώστης, αλλά είναι, όπως και ο συγγραφέας, διατεθειμένος να γυρέψει κομμάτια διάσπαρτα και να συνθέσει το μεγάλο κάδρο, να απαντήσει αλλά και να θέσει ερωτήματα, αποτελεί, επίσης, ένα σημαντικό εύρημα με το οποίο από κάποια στιγμή και ύστερα ο ΝτεΛίλλο όλο και εντονότερα παίζει, επιτείνοντας τη συσκότιση του ερευνητή/συγγραφέα γυρεύοντας να φωτίσει τα γεγονότα, με τρόπο αντιστικτικό και μεγαλειώδη, ακολουθώντας τη συνωμοσιολογική σκυταλοδρομία.
Το κεντρικό ερώτημα που απασχόλησε την κοινή γνώμη, αν δηλαδή ο Όσβαλντ έδρασε μόνος του ή όχι, σύντομα αφήνεται στην άκρη. Ανεξάρτητα από το τι πραγματικά συνέβη, αν όντως έτσι συνέβη ή αν μπορεί να απομονωθεί σε μια μονοσήμαντη αιτιοκρατική σχέση, ο Όσβαλντ είναι ένα θύμα του καιρού του, μιας πολιτικής που στέλνει νεαρά παιδιά να πολεμήσουν στην άλλη πλευρά της γης, που καλλιεργεί το μίσος τόσο μέσω της ρητορικής περί εχθρών της ελευθερίας αλλά και μέσα από την κοινωνική και οικονομική καταπίεση μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Και αυτό δεν είναι κάποια θεωρία συνωμοσίας, ούτε κάτι που έχει πάψει να συμβαίνει και τα αποτελέσματα είναι ορατά και εντεινόμενα.
Επιστρέφοντας στη διαχρονικότητα, προσθέτοντας και την οικουμενικότητα, ιδιότητες που οφείλει να έχει ένα σπουδαίο λογοτεχνικό έργο, πέρα από το περιεχόμενο και την πολιτικοκοινωνική θεωρία, ο Ζυγός όχι μόνο δεν έχει απολέσει τη φρεσκάδα τού ύφους, της πρόζας και της συνολικής κατασκευής, αλλά καταφέρνει να εντυπωσιάζει αναγνωστικά ακόμα και σχεδόν σαράντα χρόνια μετά, να δραπετεύει από τη συγχρονία της σημαντικότητας και να βασιλεύει στη διαχρονικότητα και τον επίκαιρο χαρακτήρα ως σύνολο και όχι ως μερικό άθροισμα κάποιων μεμονωμένων αρετών.
Μια σημαντική κυκλοφορία, προπομπός ακόμα περισσότερων έργων του ΝτεΛίλλο που αναμένεται να κυκλοφορήσουν ξανά ή για πρώτη φορά στα ελληνικά τα επόμενα χρόνια.
(το παρόν κείμενο πρωτοδημοσιεύτηκε στη Εφημερίδα των Συντακτών)
υγ. Για τις υπόλοιπες αναγνώσεις του σπουδαίου αυτού συγγραφέα: Υπόγειος κόσμος (εδώ), Η σιωπή (εδώ), Zero K (εδώ), Οι χρόνοι του σώματος (εδώ), Σημείο ωμέγα (εδώ), Λευκός θόρυβος (εδώ).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου