Δευτέρα 12 Νοεμβρίου 2012

Ο νεκρός που μας χρειάζεται - Χόρχε Σεμπρούν









Ο Χόρχε Σεμπρούν μαζί με τον Πρίμο Λέβι είναι οι επιφανέστεροι εκπρόσωποι της «στρατοπεδικής λογοτεχνίας», όρος ο οποίος επικράτησε κατά τις τελευταίες δεκαετίες και περιλαμβάνει μαρτυρίες επιζώντων από στρατόπεδα συγκέντρωσης καθώς και λογοτεχνικά έργα που περιστρέφονται γύρω από αυτήν τη θεματική. Αν και η μαρτυρία αποτελεί το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της στρατοπεδικής λογοτεχνίας, εντούτοις πλείστα είναι τα παραδείγματα εκείνων των έργων που διαθέτουν λογοτεχνικές αρετές.

Πρώτο καταφύγιο για τον συγγραφέα, μετά το τέλος της κράτησής του, στάθηκε η σιωπή. Πέρασαν δεκαοχτώ χρόνια μέχρι να αποφασίσει να καταγράψει την εμπειρία του. Αποτέλεσμα αυτής της καταγραφής υπήρξε το Μεγάλο ταξίδι, πρώτο μέρος μιας τετραλογίας, που ολοκληρώθηκε το 2001 με το Νεκρό που μας χρειάζεται, βασικός πυρήνας της οποίας υπήρξε η εμπειρία του Σεμπρούν στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ.

Ο Σεμπρούν υπήρξε ενεργό μέλος της γαλλικής αντίστασης ενάντια στη ναζιστική κατοχή. Στάθηκε τυχερός καθώς οδηγήθηκε στο στρατόπεδο σε μία περίοδο που οι συνθήκες ήταν χαλαρότερες σε σχέση με το παρελθόν. Οι κρατούμενοι έχουν οργανωθεί με πρωτεύοντα στόχο το σαμποτάζ στην παρασκευή όπλων. Επακόλουθο της οργάνωσης, η ύπαρξη ιεραρχίας που όμως προκαλεί ανισότητες στην καθημερινότητα των κρατουμένων.

Αφορμή για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα στάθηκε (όπως φανερώνει άλλωστε και ο τίτλος) ένα ιδιαίτερο περιστατικό. Ένα παράξενο σήμα των ναζιστικών μυστικών υπηρεσιών, που αναφέρεται στον Σεμπρούν, θέτει σε συναγερμό την οργάνωση, καθώς ο συγγραφέας θεωρείται σημαντικό μέλος αυτής. Οι σύντροφοί του θα αναζητήσουν και θα βρουν έναν κρατούμενο ο οποίος έχει κοινά χαρακτηριστικά με τον Σεμπρούν και είναι ετοιμοθάνατος στο ιατρείο του στρατοπέδου με σκοπό να δανείσει το όνομά του στον Ζεράρ. Έτσι ο Σεμπρούν θα θεωρείται νεκρός και άρα ελεύθερος να ζήσει.

Το παραπάνω περιστατικό αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία ο συγγραφέας επιχειρεί να παρουσιάσει την καθημερινότητα και τις συνθήκες διαβίωσης των φυλακισμένων. Η πίστη στο όραμα του κομμουνισμού δίνει σε αρκετούς την απαραίτητη δύναμη για να αντέξουν ενώ η αγωνία για την έκβαση του πολέμου είναι διάχυτη. Ανθρώπινες στιγμές χρωματίζουν τη ζοφερή πραγματικότητα. Παρά τις αντιξοότητες, η ανάγκη για ομορφιά θα οδηγήσει στη διοργάνωση μουσικοθεατρικών παραστάσεων, η αλληλεγγύη μεταξύ αγνώστων θα γεννήσει την ελπίδα για ένα καλύτερο αύριο. Υπάρχει όμως και η σκοτεινή πλευρά. Η προνομιακή μεταχείριση ορισμένων, τα προνόμια της ηγεσίας, η γεμάτη ελιτισμό συμπεριφορά, οι διακρίσεις λόγω καταγωγής. Μια μικρογραφία της κοινωνίας.

Ο Σεμπρούν θα αναφερθεί επίσης, τόσο στο πριν, όσο και στο μετά της ζωής στο στρατόπεδο. Με νοσταλγία θα περιγράψει τη σχέση του με μια γυναίκα μεγαλύτερη, μέλος και εκείνη της γαλλικής αντίστασης, τις συναντήσεις τους, τις λογοτεχνικές τους συζητήσεις. Θα προσθέσει κάποια δόση πίκρας και θα μας πληροφορήσει για το άδοξο τέλος ορισμένων συντρόφων στις «σοσιαλιστικές» πατρίδες τους.

Ιστορικό και πολιτικό μα πάνω απ’ όλα ανθρώπινο το μυθιστόρημα του Ισπανού δημιουργού. Η σημασία της μαρτυρίας στη διαμόρφωση της ιστορικής μνήμης είναι αδιαμφισβήτητη, ειδικά σε περιόδους όπως η σημερινή.



Μετάφραση Οντέτ Βαρών-Βασάρ
Εκδόσεις Εξάντας

3 σχόλια:

  1. Πολύ ενδιαφέρον. Θα μου επιτρέψεις να συμπληρώσω τον Jean Amery.Είχε αντίστοιχη μοίρα με τον Πρίμο Λέβι, επιζών από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά με τραύματα κι αυτός αθεράπευτα τελικά. Διάβασα τελευταία το "Πέρα από την ενοχή και την εξιλέωση", είναι συγκλονιστικό. Δεν θα το έλεγα λογοτεχνία βέβαια, όμως νομίζω αξίζει να μνημονευτεί.

    ΑπάντησηΔιαγραφή