Σκύβαλα - Jenny Erpenbeck

Σκύβαλα, σκύβαλα/ Είν' ό,τι φτιάχνει τ' ανθρώπινο το χέρι

Ψευδαισθήσεις κυριαρχίας ενάντια στη φθορά, μνημεία εφήμερα που καταρρέουν με περισσή μεγαλοπρέπεια, εφάμιλλη -αν όχι ανώτερη- της τελετής των εγκαινίων, όρη από χαλάσματα με τη σημαία της αλαζονείας να ανεμίζει, κουρέλι περήφανο. Άνθρωποι τσακισμένοι, κάποτε στητοί, πια όχι, τσακισμένοι από την Ιστορία, τον έρωτα, την ύπαρξη, μοναδικό καταφύγιο το παρελθόν και η οικογένεια, κατάντια και απελπισία.

Τρεις είναι οι θεματικοί άξονες που διέπουν τα διηγήματα της συλλογής:

i) Η Ιστορία.
ii) η κάθετη δομή της οικογένειας.
iii) Τα ερωτικά τρίγωνα. 

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το διήγημα Σιβηρία, από τις πρώτες κιόλας γραμμές:

Ο πατέρας μου λέει σέρνοντάς την απ' τα μαλλιά την έβγαλε τότε η μάνα του την αντίζηλό της απ' το σπίτι. Την άρπαξε απ' τα μαύρα μαλλιά, τη στροβίλισε μια-δυο φορές σ' όλο το χωλ και τελικά την πέταξε έξω απ' το σπίτι. Ευκαιρία ο πατέρας του, ο παππούς μου, δεν είχε τότε. Κι επίσης η φιλενάδα του πατέρα του δεν ήτανε ούτε τόσο δα εντυπωσιακή σαν τη γυναίκα που ήταν μαζί της παντρεμένος ο πατέρας του. Υπέροχη, λέει ο πατέρας μου, ήταν η μάνα του. Αυτό να φανταστώ μονάχα, λέει, ότι εκείνη βγήκε ζωντανή από τη Σιβηρία. Τη Σιβηρία!

i) Η Ιστορία, μέρος αναπόσπαστο του λογοτεχνικού σύμπαντος της Γερμανίδας δημιουργού, όπως κυρίως δείχτηκε μέσα από τα υπέροχα μυθιστορήματά της, Ιστορία του γερασμένου παιδιού και Παιχνίδι με τις λέξεις, παρούσα και εδώ, σε ένα ρόλο υπαινικτικό· το ιστορικό γεγονός, δίχως να κατονομάζεται, ρίχνει τη σκιά του βαριά, χωρίς τις λεπτομέρειες που θα το καθιστούσαν ιδιαίτερο και ανεπανάληπτο, σε μια γενική θεώρηση της Ιστορίας, με την τρομαχτική τάση της επανάληψης και της ανατριχιαστικής αντιστοιχίας. Οικουμενική διαχρονικότητα.

ii) Η κάθετη δομή της οικογένειας, το βάρος της προηγούμενης γενιάς στις πλάτες εκείνης που αναγκαστικά ακολουθεί, τα βιώματα και οι αρχές, το ταξίδι ενηλικίωσης και αυτογνωσίας, το τραύμα που χρόνια μετά παραμένει διαμπερές στις ορέξεις της μοίρας. Ταυτόχρονα όμως και καταφύγιο, και ας είναι μονόδρομος ο δρόμος που οδηγεί εκεί, είναι εκείνη η αίσθηση οικειότητας που ηρεμεί και αναστατώνει, ταυτόχρονα, είναι εκείνη η φράση της δημιουργίας, κατ' εικόνα και καθ' ομοίωση, που σου κόβει τα πόδια και ρίχνει νερό στον τροχό.

iii) Τα ερωτικά τρίγωνα, με θεμέλια σαθρά, σπάνια φέρουν πλευρές ισότιμα αναγνωρίσιμες, τείνουν να διατηρούν μυστικά, όχι και τόσο καλά κρυμμένα. Βασικά τους χαρακτηριστικά, και γνωρίσματα που η Έρπενμπεκ εξερευνά ενδελεχώς, αποτελούν η ευκολία της έξωθεν κριτικής, η προφανής έξοδος, τα τελεσίγραφα οριστικής επιλογής, και η πραγματικότητα· ο εγκλωβισμός, η ρουτίνα, η εξαίρεση που έγινε κανόνας.

Σε όλα τα παραπάνω ας προστεθεί η φθορά παρακαλώ.

Συλλογή διηγημάτων, η οποία δύσκολα θα έστεκε μόνη της ως αντιπροσωπευτικό και ανεξάρτητο δείγμα δουλειάς της Έρπενμπεκ, έργο πρώιμο και, παρά τις κοινές θεματικές και την ευδιάκριτη αφηγηματική φωνή, αποσπασματικό, δίχως την ορατή εκείνη σύνδεση μεταξύ των διηγημάτων που δικαιώνει την απόφαση για την έκδοση μιας συλλογής. Όμως ταυτόχρονα σημαντικό, όχι μόνο για εκείνα τα δείγματα υψηλής και στοιχειωτικής λογοτεχνίας (Σιβηρία, Άτροπος Μπελαντόνα, Γη του πάγου), αλλά και για την περαιτέρω γνωριμία με μια δημιουργό που βαδίζει με άνεση το μονοπάτι της κεντροευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

υ.γ Μία και μοναδική σημείωση κράτησα κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης: Συγκινητική τραχύτητα. 

Μετάφραση Αλέξανδρος Κυπριώτης

Εκδόσεις Ίνδικτος