Il conformista (1970)

Ο Μαρσέλο Κλέριτσι (Jean-Luis Trintignant), σε μια αξέχαστη εισαγωγική σεκάνς, και ενώ οι τίτλοι αρχής πέφτουν, ανακάθεται ντυμένος στο κρεβάτι, μη μπορώντας να ησυχάσει, ενώ το ερυθρό φως μιας επιγραφής έξω από το παράθυρο αναβοσβήνει και διαχέεται στο σκοτεινό δωμάτιο, πετάγεται από το κουδούνισμα του τηλεφώνου, βιάζεται να το αρπάξει, σαν αυτό να ήταν κάτι που περίμενε ή φοβόταν πως θα συμβεί, και η φωνή, στην άλλη άκρη της γραμμής, τον ενημερώνει πως εκείνη έφυγε, ο Κλέριτσι του ζητά να 'ρθει αμέσως, σηκώνεται και ανοίγει ένα μικρό βαλιτσάκι για να πάρει το όπλο του, σκεπάζει τη γυμνή γυναίκα που κοιμάται δίπλα του και κατεβαίνει στον δρόμο. Έτσι υποδειγματικά ξεκινάει αυτή η ταινία αναφοράς του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, η οποία βασίζεται στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Αλμπέρτο Μοράβια. Φέτος συμπληρώνονται πενήντα χρόνια από την πρώτη προβολή της.

Αρχικά η ταινία είχε μονταριστεί γραμμικά, ώσπου εμφανίστηκε ο σπουδαίος Franco Arcalli για να προτείνει μια διαφορετική εκδοχή, πρόταση η οποία ενθουσίασε τον Μπερτολούτσι, παρότι άλλαξε δομικά όλη την αφήγηση. Με διαρκής αναλήψεις στο παρελθόν του Κλέριτσι τα κομμάτια της ιστορίας συμπληρώνονται, και είναι στην περίπτωση αυτή το μοντάζ που, παρότι πρόκειται για μια πασίγνωστη και κλασική πια ταινία, με "υποχρεώνει" να θεωρήσω ως σπόιλερ την όποια περαιτέρω αναφορά στην υπόθεση, καθώς όλο αυτό το μυστήριο αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ταινίας. Είναι μια από τις περιπτώσεις εκείνες που ο μοντέρ λειτουργεί κατ' αντιστοιχία με τον καλό επιμελητή και προσφέρει στον σκηνοθέτη την προοπτική ενός διαφορετικού ανακατέματος των φύλλων, αλλάζοντας άρδην το τελικό αποτέλεσμα, επεμβαίνοντας δυναμικά στο αρχικό σκηνοθετικό όραμα. Θα είχε ενδιαφέρον να γίνει κάποια στιγμή μια προβολή της ταινίας με γραμμικό μοντάζ, έτσι όπως ήταν η αρχική εκδοχή της. Και αφού καταπιαστήκαμε με τα τεχνικά -όπως συνήθως αποκαλούνται- μέρη της ταινίας, και πριν περάσουμε στον σκηνοθέτη, αξίζει να αναφερθεί το όνομα του διευθυντή φωτογραφίας Vittorio Storaro, ο οποίος πέτυχε να εικονοποιήσει εκπληκτικά τη δεκαετία του '30, στην οποία λαμβάνει χώρα η υπόθεση, με τις ευθείς αναφορές στον κινηματογραφικό Εξπρεσιονισμό, με τους τεράστιους χώρους και τη χρήση του φωτός, αλλά και το Παρίσι με τα πάρκα και τα μεγάλα διαμερίσματα.

Δεν είναι εύκολο να κατατάξει κανείς την ταινία αυτή αποκλειστικά σε κάποιο κινηματογραφικό είδος, κάτι το οποίο αποτελεί εύσημο για την ανάγνωση του Μπερτολούτσι στο μυθιστόρημα του Μοράβια, αφού πετυχαίνει μια θαυμαστή ισορροπία. Ο Μπερτολούτσι σκηνοθετεί μαεστρικά και αυτό είναι κάτι που φαίνεται παρά την καθοριστική επίδραση του εναλλακτικού μοντάζ στο τελικό αποτέλεσμα, και μάλιστα σε ένα εγχείρημα σκηνοθετικά απαιτητικό λόγω των πολλαπλά διαφορετικών απαιτήσεων της ταινίας ακόμα και από σκηνή σε σκηνή. Σκηνοθετεί με άνεση τόσο σκηνές στις οποίες η κάμερα παραμένει σταθερή, όπως η σεκάνς με τον χορό, όσο και σκηνές στις οποίες η κάμερα κινείται με ταχύτητα, όπως τα πλάνα καταδίωξης μέσα στο δάσος, θέτει και κινεί τους ηθοποιούς και το πλήθος επί σκηνής με έναν τρόπο θεατρικό. Πετυχαίνει, πάνω απ' όλα, να παραδώσει μια αισθητικά άψογη ταινία που ταυτόχρονα απευθύνεται σ' ένα ευρύ κοινό. Ο κονφορμίστας  είναι μια ταινία με πλούσια εξωτερική δράση και ταυτόχρονα έντονη την εσωτερική δράση του ήρωα, που αναβιώνει το κλίμα της εποχής, μια ταινία βαθιά πολιτική, από την οποία δεν λείπει ο σχολιασμός των οικογενειακών σχέσεων και του γάμου ως κοινωνικού φαινομένου, και δεν εξαιρείται η ανθρώπινη αδυναμία στη λαγνεία και τον έρωτα. 

Ο Κλέριτσι προσπαθεί σαν τον χαμαιλέοντα να πάρει την απόχρωση της εποχής, παρότι έχει τα φόντα για να είναι ξεχωριστός, εκείνο που αυτός επιθυμεί είναι να είναι ένας από τη μάζα, να υπηρετήσει την εκάστοτε εξουσία ασπαζόμενος την ιδεολογία της. Είναι ο τρόπος κάποιων ανθρώπων να επιβιώνουν αυτός, το άφημα στη φορά του κυματισμού της εποχής, με αυξημένα τα αντανακλαστικά αντίληψης και της πλέον ελάχιστης μεταβολής της κατεύθυνσης του ανέμου. Ο Κλέριτσι μπορεί να μπλέκει σε καταστάσεις ιδιαίτερες, όμως κάτι τέτοιο συμβαίνει λόγω της συγκυρίας, κατά τα λοιπά μάς είναι ιδιαιτέρως γνώριμος. Για κάποιους μια τέτοιου είδους συμπεριφορά είναι αποδεκτή, καθώς μοιάζει να αποτελεί μονόδρομο για την επιβίωση. Για κάποιους άλλους είναι αποκρουστική. Ο Κλέριτσι, με την υποδειγματική ερμηνεία του Jean-Luis Trintignant -επί τη ευκαιρία δείτε, αν δεν έχετε δει και το Amour του Χάνεκε-, είναι ένας αξέχαστος αντιήρωας, ένας από τους αρκετούς που το ιταλικό σινεμά διαθέτει.

(Ξανά)δείτε αυτή την ταινία!

 

 υγ περισσότερα για το Amour του Χάνεκε μπορείτε να διαβάσετε εδώ.