Οι σελίδες της ανθρώπινης ιστορίας, από τις απαρχές της έως και σήμερα, γράφονται -και θα συνεχίσουν να γράφονται- με τα ίχνη που αφήνουν πίσω τους οι άνθρωποι κατά τη μετακίνησή τους από τόπο σε τόπο, πέρα από οροσειρές και θάλασσες, ωθούμενοι από την προσδοκία για μια καλύτερη ζωή, συχνά κυνηγημένοι, άλλοτε κυνηγοί οι ίδιοι. Το Έλις Άιλαντ είναι ένας τόπος μνήμης της μετανάστευσης, εκείνος με τον μεγαλύτερο ίσως συμβολισμό, ίσως λόγω της σκιάς του αγάλματος της Ελευθερίας, ίσως εξαιτίας των προσδοκιών για τον Νέο Κόσμο.
Ήδη από το πρώτο μισό του 19ου αιώνα, μια εξαίσια ελπίδα δονεί την Ευρώπη: για όλους τους λαούς που ταπεινώθηκαν, καταπιέστηκαν, δυναστεύτηκαν, σκλαβώθηκαν, σφαγιάστηκαν, για όλες τις κοινωνικές τάξεις που τις εκμεταλλεύτηκαν, που τις αφάνισαν οι επιδημίες, που τις αποδεκάτισαν οι σιτοδείες και οι λιμοί, μια Γη της Επαγγελίας αρχίζει να διαφαίνεται: η Αμερική· μια γη παρθένα, πρόσφορη σε όλους, μια γη ελεύθερη και γενναιόδωρη όπου οι κολασμένοι της Γηραιάς Ηπείρου θα μπορέσουν να γίνουν πιονιέροι του Νέου Κόσμου, οι κτίστες μιας κοινωνίας χωρίς αδικία και χωρίς προκαταλήψεις. Για τους Ιρλανδούς αγρότες που τους ρήμαξαν τις σοδειές, για τους φιλελεύθερους Γερμανούς που διώχθηκαν μετά το 1848, για τους εθνικιστές Πολωνούς που συνετρίβησαν το 1830, για τους Αρμένιους, για τους Έλληνες, για τους Τούρκους, για όλους τους εβραίους της Ρωσίας και της Αυστροουγγαρίας, για τους Ιταλούς του νότου που πέθαιναν κατά εκατοντάδες απ' τη χολέρα και τις άθλιες συνθήκες, η Αμερική έγινε το σύμβολο της καινούριας ζωής, της ευκαιρίας που είχε επιτέλους δοθεί, και γι' αυτό, δεκάδες εκατομμύρια, οικογένειες ολόκληρες, χωριά ολόκληρα, ξεκίνησαν από το Αμβούργο ή τη Βρέμη, από τη Χάβρη, τη Νάπολη ή το Λίβερπουλ, αυτό το ταξίδι χωρίς επιστροφή.
Καθώς τα χρόνια περνούσαν και εκατομμύρια νέοι κάτοικοι αποβιβάζονταν στη Νέα Υόρκη, άρχισαν σιγά σιγά να υψώνονται φωνές για έλεγχο των ροών, και έτσι, λίγα μέτρα από την ακτή, στο Έλις Άιλαντ, άλλοτε ιδιωτικό έδαφος, δημιουργήθηκε ένα κέντρο υποδοχής και διαλογής, ξεσκαρταρίσματος. Εκεί έδεναν τα πλοία από την Ευρώπη, εκεί στοιβάζονταν οι ταξιδιώτες της δεύτερης και τρίτης θέσης, μετά από το πολυήμερο ταξίδι τους στα αμπάρια του πλοίου, την ώρα που οι ταξιδιώτες της πρώτης θέσης αποβιβάζονταν στη Νέα Υόρκη μετά από σύντομες -και μάλλον τυπικές- διαπιστώσεις. Εκεί έφτασε και ο πατέρας της γιαγιάς μου, έχοντας σαλπάρει από το λιμάνι της Πάτρας, έχοντας αφήσει στη Μεσσηνία τη γυναίκα του και τη γιαγιά μου βρέφος. Για εκείνον το ταξίδι είχε επιστροφή, γύρισε λίγα χρόνια ύστερα στο σπίτι του, ταλαιπωρημένος από τις κακουχίες της σκληρής ζωής, πέθανε νέος.
Το 1978, ένα χρόνο μετά την κυκλοφορία του Ζωή οδηγίες χρήσεως, ο Περέκ θα ταξιδέψει δύο φορές στη Νέα Υόρκη, την πρώτη για να κάνει επιτόπια έρευνα και τεκμηρίωση, ενώ τη δεύτερη για τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ γύρω από τη μετανάστευση στην Αμερική. Ο Περέκ, φτάνοντας στο Έλις Άιλαντ, το οποίο για χρόνια είχε εγκαταλειφθεί, και μόλις τα τελευταία χρόνια γινόταν μια απόπειρα για τη δημιουργία ενός μνημείου, εκεί όπου θα μπορούσε κανείς να αναζητήσει στους καταλόγους το όνομα κάποιου δικού του ανθρώπου, ακούει τον απόηχο των εκατοντάδων χιλιάδων φωνών να διηγούνται η κάθε μια τη δική της ιστορία, τους αγαπημένους τους που άφησαν πίσω, τους φόβους και τις ελπίδες τους, τα δάκρυά τους. Ο Περέκ, ένα μυαλό που συνεχώς γεννούσε ιστορίες, δεν μπορεί να μείνει ατάραχος στον απόηχο όλων αυτών των ιστοριών, κάτι το οποίο φαίνεται στο κείμενο αυτό, που ξεκινάει με μια διάθεση να παρουσιάσει τα γεγονότα, να μιλήσει με στοιχεία και ονόματα, να κάνει μια ιστορική αναδρομή του φαινομένου αυτού, χωρίς να καταφέρνει εξ αρχής να κρύψει το συναισθηματικό φορτίο, στη συνέχεια καταφεύγει σε μια πιο ποιητική καταγραφή, σε έναν ύμνο για την κάθε ελπίδα που γεννήθηκε στην ιδέα μιας γης πιο ανεκτικής, για να καταλήξει -αναπόφευκτα- να μιλάει για τη δική του διαδρομή μετανάστευσης, για τη δική του ιστορία, την εβραϊκότητά του, όλα εκείνα που τον έφεραν μέχρι το Παρίσι.
Κείμενο διαχρονικά επίκαιρο, από όποια πλευρά του φαινομένου και αν στέκεται κανείς, με την Ελλάδα τα τελευταία χρόνια να αποτελεί ένα μονοπάτι μετανάστευσης, ένα πέρασμα για ντόπιους και ξένους προς ένα καλύτερο αύριο, στην Ευρώπη κυρίως, εκεί που ελπίζουν να βρουν δουλειές και συνθήκες για μια πιο σταθερή ζωή. Δεν ξέρω ποιος θα μπορούσε να διαβάσει ένα κείμενο όπως αυτό και να μη συγκινηθεί, να μη νιώσει τις αγωνίες και τις ελπίδες όλων αυτών των ανθρώπων που εγκατέλειψαν, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, τις εστίες τους, τους φίλους και τις οικογένειές τους, φορτώθηκαν ό,τι μπορούσαν να κουβαλήσουν, πήραν μωρά παιδιά στην αγκαλιά και κίνησαν για έναν τόπο ξένο, να μην αναλογιστεί έναν δικό του άνθρωπο που βρίσκεται στα ξένα, να μην νιώσει στην πλάτη αυτό το ελαφρύ φύσημα του ανέμου, που σαν γίνει ριπή θα μας διώξει κι εμάς μια μέρα μακριά από αυτό που σήμερα θεωρούμε σπίτι μας.
υγ. Όσο και αν προσπάθησα δεν μπόρεσα να βρω με υπότιτλους το ομώνυμο ντοκιμαντέρ, οι γαλλομαθείς να το αναζητήσετε, οι υπόλοιποι ας είμαστε σε επιφυλακή σε περίπτωση προβολής του από τη δημόσια τηλεόραση.
υγ2. για το Ζωή οδηγίες χρήσεως, τη σπουδαιότερη αναγνωστική εμπειρία του 2019, μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Μετάφραση Αχιλλέας Κυριακίδης
Εκδόσεις Ύψιλον
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου