Κάτι παραπάνω από δέκα χρόνια πριν, διάβασα για πρώτη φορά κάποιο βιβλίο του Γκράχαμ Σουίφτ, ακολουθώντας το νήμα που ο θαυμασμός μου για το λογοτεχνικό έργο της Άντζελας Δημητρακάκη δημιούργησε. Εκείνη είχε μεταφράσει το τότε καινούργιο βιβλίο του, Τελευταίος γύρος. Πέρα από τη δεδομένη αναγνωστική απόλαυση που βίωσα, ακόμα ένα συναίσθημα γεννήθηκε, ένα συναίσθημα με τα χρόνια ολοένα και πιο ακριβό, ο καθησυχασμός πως εκεί έξω υπάρχει ένας δημιουργός που το έργο του ξέρεις πως ανά πάσα στιγμή θα σου προσφέρει, όταν οι συνθήκες το απαιτήσουν, ένα ήσυχο καταφύγιο μακριά και πέρα από τον τριγύρω κόσμο, τη βουή και τον ζόφο του.
Μου είχαν πει (;), είχα διαβάσει (;), όπως και να 'χει είχα από νωρίς κυκλώσει την Υδάτινη χώρα ως ένα από τα βιβλία του που ήθελα κάποια στιγμή να διαβάσω. Ο εφησυχασμός πως ένα βιβλίο σε περιμένει στο ράφι του βιβλιοπωλείου αποδεικνύεται συχνά πυκνά παγίδα που φέρει τον τίτλο: εξαντλημένο από τον εκδοτικό οίκο· παγίδα που αποκαλύπτεται όταν εσύ περισσότερο από ό,τι άλλο έχεις ανάγκη το συγκεκριμένο βιβλίο, τι και αν εκατοντάδες άλλα είναι διαθέσιμα, εσύ εκείνο θες.
Ευτυχώς, χωρίς ιδιαίτερη προσπάθεια, και κυρίως χωρίς να απαιτηθεί ένα υψηλό κόστος, βρήκα την Υδάτινη χώρα, που στα ελληνικά, σε μετάφραση Ερρίκου Μπελιέ, κυκλοφόρησε το 1987 (!) από τις εκδόσεις Εστία. Άπαξ και το βιβλίο έφτασε ως εδώ, έμενε να περιμένω την κατάλληλη στιγμή.
Θα ήταν ψέμα να πω πως μόνο επαγγελματικοί λόγοι με ωθούν προς τις νέες κυκλοφορίες, είμαι, κι εγώ, ένα θύμα του μάρκετινγκ και του καταναλωτισμού, που ενώ βρίζω για το πόσα βιβλία κυκλοφορούν, δεν χάνω την ευκαιρία να ρωτήσω στον εκάστοτε εκδοτικό οίκο ποια βιβλία σκοπεύουν να κυκλοφορήσουν στο άμεσο μέλλον, σε μια διαρκή διευθέτηση και αναδιοργάνωση της στοίβας με τα προσεχώς και τις προσδοκίες. Δεν προλαβαίνουμε να διαβάσουμε τα βιβλία που θέλουμε να διαβάσουμε, πόσο μάλλον να διαβάσουμε βιβλία που κάποτε θελήσαμε, και δεν προλάβαμε, να διαβάσουμε, για να μη μιλήσω για εκείνα τα βιβλία που έχουμε την πρόθεση να διαβάσουμε ξανά κάποια στιγμή.
Ο Γκράχαμ Σουίφτ είναι ένας σημαντικός λογοτέχνης του καιρού μας, γεννημένος το 1949, που δεν είμαι σίγουρος για το πόσο χαίρει εκτίμησης στην πλατιά μάζα του εγχώριου αναγνωστικού κοινού. Κρίνοντας από τις αντιδράσεις στην ανάρτηση της φωτογραφίας της Υδάτινης χώρας στο πλαίσιο του Παρασκευή είναι όταν διαλέγεις το επόμενο βιβλίο, είναι περισσότερο γνωστός απ' όσο θα πίστευα, αλλά ίσως λιγότερο γνωστός απ' όσο οι αντιδράσεις του ψηφιακού μου μικρόκοσμου έδειξαν. Δεν έχει και τόση σημασία ίσως.
Εκείνο που σίγουρα έχει σημασία είναι το γεγονός της ανάγνωσης ενός βιβλίου όπως αυτό, τη στιγμή που τα κύματα της εκδοτικής τρέλας των Χριστουγέννων ήδη γλείφουν τις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Γιατί η ανάγνωση ενός βιβλίου εκτός εποχής προσφέρει, αν είναι καλό το βιβλίο, μια κάποιου είδους και πάντοτε καλοδεχούμενης αποκοπή από το υψηλής ταχύτητας παρόν.
Ένας ηλικιωμένος μεσήλικας καθηγητής ιστορίας στο τοπικό σχολείο βρίσκεται αντιμέτωπος με την αποπομπή, η αφορμή δόθηκε όταν η σύζυγός του έκλεψε ένα μωρό και το έφερε σπίτι δηλώνοντας πως της το χάρισε ο θεός. Ωστόσο, ο διευθυντής, εναρμονισμένος με το σύγχρονο πνεύμα της και καλά χρηστικής εκπαίδευσης, από καιρό σκεφτόταν να αφαιρέσει το μάθημα της ιστορίας από το πρόγραμμα σπουδών, ως κάτι που τίποτα δεν πρόσφερε, ίσως μόνο αποπροσανατολισμό από το επερχόμενο μέλλον το οποίο κάθε γενιά όταν αποφοιτούσε θα καλούταν να υπηρετήσει.
Το τι και το πώς είναι τα εργαλεία ενός ιστορικού, το μπέρδεμα εμφανίζεται όταν προκύπτει η ανάγκη για γιατί, όταν οι αναλογίες και οι αιτίες του παρόντος, μαζί με τον φόβο για το μέλλον, αναδύονται, τότε η πολιτική εμπλέκεται. Ο Σουίφτ έχει μια ιστορία να πει, την ιστορία του αφηγητή, ενός καθηγητή ιστορίας, που γεννήθηκε και έζησε σε ένα τοπίο υγρό και επίπεδο, ιστορία που, όπως κάθε ατομική ιστορία, πορεύεται χέρι με χέρι με τη μεγάλη, εκείνη που συχνά γράφεται με το γιώτα κεφαλαίο, ακόμα και αν τα υποκείμενα της ζωής δεν έχουν επίγνωση του τι συμβαίνει στον κόσμο την κάθε δεδομένη στιγμή που η δική τους ιστορία δοκιμαζόταν και ανατρεπόταν, ξανά και ξανά.
Είναι μια πρώτη διαφορά του τότε και του τώρα, τότε ήταν δύσκολο να ξέρεις, τώρα είναι δύσκολο να μην ξέρεις, τότε αργούσες να μάθεις τι συμβαίνει, τώρα γρήγορα το ξεχνάς αφού κάτι άλλο συμβαίνει. Ο φόβος αναζωπυρώνεται διαρκώς.
Με μια περίτεχνη δομή, που πότε μοιάζει με μονόλογο σκέψης, πότε με εντός της τάξης παράδοξη παράδοση μαθήματος και πότε με μια κατ' ιδίαν συνάντηση με έναν μαθητή που διαρκώς προκαλεί τον καθηγητή, ρωτώντας και ζητώντας να μάθει το γιατί πρέπει να διδάσκεται την ιστορία, ο Σουίφτ, με θαυμαστή αφηγηματική άνεση, χειρίζεται ένα ογκώδες υλικό, διερχόμενος από αλλεπάλληλες αναλήψεις από το παρελθόν, που αρχικά παιδεύουν αλλά σύντομα αρχίζουν να φανερώνουν τη σημασία τους στο μεγάλο και φιλόδοξο κάδρο, για να παραδώσει ένα σπουδαίο μυθιστόρημα με την πατίνα του κλασικού.
Και αυτό το βιβλίο είναι εξαντλημένο. Μάλιστα.
υγ. Της Υδάτινης χώρας είχαν προηγηθεί: ο Τελευταίος γύρος (εδώ), το Αύριο (εδώ) και το Κυριακή της Μητέρας (εδώ). Έχει περάσει καιρός από το τελευταίο βιβλίο της Δημητρακάκη (ΤΙΝΑ, εκδόσεις Βιβλιοπωλείο της Εστίας, περισσότερα εδώ), σε κάθε αφιέρωμα για βιβλία που αναμένεται να κυκλοφορήσουν με αδημονία γυρεύω το όνομά της. Για κείμενα σχετικά με τα βιβλία της, μια αρχή μπορεί να γίνει από εδώ.
