(Το βιβλίο τού γεννημένου στη Σεβίλη Ισαάκ Ρόσα δεν το γνώριζα. Αφορμή για να το αναζητήσω στάθηκε η συζήτηση με έναν άνθρωπο της λογοτεχνίας που εκτιμώ πολύ. Αφορμή για τη συζήτηση οι ενστάσεις του για ένα βιβλίο που εμένα μου άρεσε πολύ, τον Απατεώνα του Χαβιέρ Θέρκας.)
Σε κάθε χώρα υπάρχει μία δεξαμενή ιστορικών θεμάτων από την οποία αντλεί έμπνευση μεγάλο μέρος των λογοτεχνών. Στα καθ' ημάς το τρίπτυχο Μικρασιατική καταστροφή-Εμφύλιος-Δικτατορία διατηρεί την πρωτοκαθεδρία. Στην Ισπανία ο Εμφύλιος και ο Φρανκισμός. Μυθιστόρημα βασισμένο σε πραγματικά γεγονότα, η λογοτεχνία ως δεκανίκι ή υποκατάστατο της Ιστορίας. Ο Ρόσα προειδοποιεί: Προσοχή: ορισμένες συμπεριφορές, ρόλοι ή απλές ιστορίες που περιγράφουν ένα συγκεκριμένο φαινόμενο ή μια ιστορική περίοδο, όταν επαναλαμβάνονται μηχανικά στην πεζογραφία, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, καταντούν κοινοτοπίες. Αυτά τα λιγότερο ή περισσότερο επιτυχημένα κλισέ, όταν χρησιμοποιούνται σε αφηγήματα που περιορίζονται στην εικονογράφηση τοπίων ή εθίμων (στο πλαίσιο μιας ανώδυνης περιπλάνησης μέσα από συμβατικά είδη), μπορεί να ενοχλούν τον ανήσυχο αναγνώστη, αλλά καθησυχάζουν τον οκνηρό συνάδελφό του. Αυτός βολεύεται με σχήματα που δεν απαιτούν μεγάλη διανοητική προσπάθεια και με πρόσωπα που η μόνη τους έγνοια είναι να συντηρούν τα στερεότυπα. Αντιθέτως, ο ανήσυχος αναγνώστης, αηδιασμένος, γυρίζει την πλάτη στη χιλιοστή -και μάλιστα ανεπαίσθητη- παραλλαγή ενός παμπάλαιου θέματος, που θυμίζει βαρετή παράσταση της commedia dell' arte στην οποία έχουμε μετατρέψει τον τελευταίο αιώνα της ιστορίας μας.
Οι επιφυλάξεις του Ρόσα δεν περιορίζονται στην ισπανική λογοτεχνία, αντίστοιχη αντιμετώπιση της ιστορίας υπάρχει και στη δική μας λογοτεχνία, γεμάτη από στερεότυπα και ευκολίες, συγγραφικές και αναγνωστικές, περιβεβλημένη με τον μανδύα της έρευνας, γεμάτη από αμπούλες ανακούφισης της συλλογικής μνήμης. Και δεν αναφέρομαι καν στην κακοπροαίρετα στρατευμένη λογοτεχνία.
Όμως ο Ρόσα επιθυμεί να γράψει ένα μεταμοντέρνο μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στην περίοδο του φρανκισμού, ενσωματώνοντας τους προβληματισμούς και τις ενστάσεις του, εγκιβωτίζοντας τη διαδικασία συγγραφής σε αυτό, επιτυγχάνοντας κάτι σπουδαίο τελικά. Αναζητά και εντοπίζει τον ήρωά του στο πρόσωπο του καθηγητή Χούλιο Ντένις, για τον οποίο μόλις μία καταχώριση υπάρχει στα βιβλία της ιστορίας, σχετικά με την παύση του από το πανεπιστήμιο της Μαδρίτης, τον Φεβρουάριο του 1965. Άπαξ και έγινε η επιλογή του ήρωα, του τόπου και του χρόνου, απαλλαγμένος από την ευθύνη της ιστορικής αλήθειας, μακριά από κάθε ακρίβεια και μεθοδικότητα, με εφόδιο την αληθοφάνεια της ιστορίας και τη δέσμευση του συγγραφέα να της εξασφαλίσει ένα ηθικό περιεχόμενο, εκείνος, ο συγγραφέας, είναι έτοιμος να προχωρήσει σ' ένα προσχέδιο του ήρωά του, μία πρώτη εισαγωγή στη βιογραφία του, που θα κινήσει την ιστορία. Στην εξέλιξη της ιστορίας αναγκαστικά θα κάνουν την εμφάνισή τους και άλλα πρόσωπα, χρονικά μπρος-πίσω και χωρικές μετακινήσεις, θα εμφανιστούν μάρτυρες από κάθε πλευρά, άρθρα εφημερίδων εντός και εκτός Ισπανίας, εκθέσεις της αστυνομίας και έξαλλοι αναγνώστες.
Ο Ρόσα δεν παύει στιγμή να πειραματίζεται, να διερωτάται φωναχτά, να θέτει ερωτήματα, να υπονομεύει ακόμα ακόμα και την ίδια του την αφήγηση, σε μία προκλητική και φιλόδοξη σύνθεση με επίκεντρο την ιστορική μνήμη, βάλλοντας ταυτόχρονα και προς τις δύο πλευρές, τόσο των υπέρμαχων του δικτατορικού καθεστώτος, που επιχειρούν, ειδικά όσο τα χρόνια περνούν, μία αναθεώρηση του τι πραγματικά έγινε, μία απόρριψη των κατηγοριών με σημαία την εξασφάλιση ομόνοιας και εθνικής συνοχής, στάση που περιορίζεται στη φράση "ό,τι έγινε, έγινε", όσο και στην αντίθετη πλευρά, εκείνης που γεννάει διαρκώς και μαζικά ήρωες, ανθρώπους που κεφαλαιοποιούν ένα αμφιλεγόμενο αντιφρανκικό παρελθόν για να χτίσουν καριέρες και προσωπικές μυθολογίες.
Το τελικό αποτέλεσμα δικαιώνει τις προθέσεις του συγγραφέα, παρότι φέρνει σε άβολη θέση τον αναγνώστη αφαιρώντας του το προνόμιο της ιδεολογικής ταύτισης λόγω της απουσίας ενός στερεοτυπικού μοντέλου με ευδιάκριτους καλούς και κακούς ή της παρουσίας ενός υπερήρωα, εντούτοις του προσφέρει απλόχερα λογοτεχνική ικανοποίηση.
Μία αναπάντεχη αναγνωστική έκπληξη.
Μετάφραση Κυριάκος Φιλιππίδης
Εκδόσεις Πόλις
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου