Το μοναδικό βιβλίο του νομπελίστα συγγραφέα Τζ. Μ. Κουτσί που είχα ως τώρα διαβάσει ήταν το Μια γυναίκα στο νησί του Ροβινσώνα. Είχα συνδυάσει την ανάγνωση εκείνη με το βιβλίο του Τουρνιέ Παρασκευάς ή Στις μονές του Ειρηνικού, σε μια περίοδο που με απασχολούσε αρκετά το γεγονός πως ως ενήλικας δεν είχα επιχειρήσει (τολμήσει για την συναισθηματική ακρίβεια) ως τότε την αναγνωστική επιστροφή στον Ροβινσώνα Κρούσο, το αγαπημένο βιβλίο της παιδικής μου ηλικίας και θέλησα να επιστρέψω στο νησί εκείνο ακολουθώντας άλλα θαλασσινά ρεύματα, γυρεύοντας ίσως την έμπνευση που άσκησε το έργο αυτό στους δύο συγγραφείς, με τους οποίους από τότε έχω αφήσει ανοιχτούς αναγνωστικούς λογαριασμούς. Και αν με τον Τουρνιέ είναι καθαρά θέμα αναβλητικότητας από μεριάς μου, με τον Κουτσί υπήρχε μια παρεξήγηση, καθώς αυθαίρετα πίστευα πως τα μυθιστορήματά του αναλώνονται στο Απαρτχάιντ και την πολιτική της Νοτίου Αφρικής εν γένει, θέμα που εμένα δεν με συγκινεί λογοτεχνικά. Η βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2003 επέτεινε τον αρνητισμό μου, θεωρώντας πως ήταν μια ακόμα πολιτικής σκοπιμότητος βράβευση. Μοιάζει, το ξέρω, μάλλον αφελής ο συλλογισμός αυτός, αλλά κάπως έτσι χτίζονται τα στερεότυπα και οι αναγνωστικές εμμονές, ιδιαίτερα τη στιγμή που το πλήθος των βιβλίων που θέλει να διαβάσει κανείς τείνει στο άπειρο και κάθε φίλτρο απόρριψης καθίσταται ευπρόσδεκτο. Ναι, στο Βίος και πολιτεία του Μάικλ Κ η πολιτική κατάσταση στη Νότιο Αφρική είναι πανταχού παρούσα, όμως κάτι τέτοιο δεν με ενόχλησε, το αντίθετο θα έλεγα, ο τρόπος με τον οποίο ο Κουτσί κέντησε την ιστορία του Κ στον καμβά της κοινωνικοπολιτικής πραγματικότητας υπήρξε γοητευτικός και μου έφερε στον νου τον ευφυή τρόπο με τον οποίο η Τζέννυ Έρπενμπεκ γράφει πολιτική λογοτεχνία.
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.
Το πρώτο πράγμα που πρόσεξε η μαμή καθώς βοηθούσε τον Μάικλ Κ να βγει από τα σπλάχνα της μάνας του στον κόσμο ήταν το λαγώχειλο. Το χείλι ζάρωνε σαν το πόδι του σαλίγκαρου, το αριστερό ρουθούνι έχασκε. Μπαίνοντας στιγμιαία ανάμεσα στο μωρό και στη μάνα, η μαμή έχωσε το δάχτυλό της στο μπουμπούκι των χειλιών και διαπίστωσε με ανακούφιση πως η υπερώα ήταν ακέραιη.
Ο Κ πέρασε μεγάλο μέρος της παιδικής του ηλικίας σε ίδρυμα. Στα δεκαπέντε του άρχισε να δουλεύει στη συντήρηση των κήπων της πόλης. Ζούσε μόνος του. Η μάνα του δούλευε ως καθαρίστρια στο σπίτι μιας πλούσιας οικογένειας. Της είχαν παραχωρήσει ένα δωματιάκι στο κλιμακοστάσιο της πολυκατοικίας για να μένει. Μια μέρα, ενώ ήταν στη δουλειά, ο Κ έλαβε ένα μήνυμα, ήταν από τη μάνα του που του ζητούσε να πάει να την πάρει από το νοσοκομείο. Ο Κ υπάκουσε σε αυτό το κάλεσμα. Απ' όταν γύρισαν σπίτι περνούσε αρκετές ώρες στο πλάι της φροντίζοντάς την, επέστρεφε σπίτι του πριν την έναρξη της νυχτερινής απαγόρευσης κυκλοφορίας. Ένα τυχαίο γεγονός οδήγησε σε ταραχές στην πλούσια εκείνη γειτονιά. Οι εργοδότες της μάνας εγκατέλειψαν το κτίριο, ο Κ δεν επέστρεψε στο δικό του σπίτι. Οι δυο τους έμειναν κλεισμένοι εκεί κάνοντας απόλυτη ησυχία ώστε να αποφύγουν τυχόν μπλεξίματα. Η κατάσταση όμως της υγείας της ολοένα και χειροτέρευε. Η λαχτάρα με την οποία μιλούσε για την αγροικία στην οποία μεγάλωσε, πέρα μακριά από τη μεγάλη πόλη, οδήγησε τον Κ στην απόφαση να φτιάξει ένα καρότσι για να τη μεταφέρει εκεί. Πίστευε πως το κλίμα θα βοηθούσε στην ανάρρωσή της. Όμως το ταξίδι ως εκεί δεν ήταν μια απλή υπόθεση, έγγραφα από την αστυνομία ήταν απαραίτητα, έγγραφα που όμως δεν έφταναν στο κουτί του ταχυδρομείου. Αυτή είναι η ιστορία του Μάικλ Κ, όπως ήδη ο τίτλος του μυθιστορήματος δηλώνει, που γεννήθηκε με μια παραμόρφωση που τον έκανε πάντοτε να ξεχωρίζει. Ο αγώνας για την επιβίωση δεν ήταν ποτέ απλός για εκείνον, όπως και για τους περισσότερους άλλωστε. Το καθήκον του απέναντι στη μάνα του τον οδήγησε μακριά από την παλιά του ζωή, χωρίς χαρτιά, σ' ένα περιβάλλον επικίνδυνο, στη μέση ενός πολέμου σε εξέλιξη.
Ο Κ είναι ένας σημαντικός λογοτεχνικός ήρωας, βγαλμένος από τις σελίδες του Μπέκετ, θαρρείς, σ' ένα περιβάλλον δυστοπικό. Ο Κουτσί αφηγείται μαεστρικά την ιστορία του, και μέσω αυτής αποτυπώνει την επικρατούσα κατάσταση της χώρας τον καιρό εκείνο. Η ανάγκη του Κ, όπως σταδιακά αποκαλύπτεται, είναι να ζήσει στο περιθώριο, μακριά από τους ανθρώπους, δίπλα στη φύση, έχοντας για ακριβό του θησαυρό ένα σακούλι με σπόρους κολοκύθας, μην περιμένοντας τίποτα από κανέναν, αρνούμενος την ελεημοσύνη, βυθιζόμενος ολοένα και περισσότερο στη σιωπή, τη νηστεία και τον ύπνο, αδιαφορώντας να υπερασπιστεί τον ίδιο του τον εαυτό, αναζητώντας διαρκώς τη φυγή και την απομόνωση. Ο Κ λειτουργεί στον αντίποδα κατά κάποιον τρόπο του Ροβινσώνα. Επιλέγει συνειδητά να αφήσει πίσω του τον πολιτισμό, την ανθρώπινη παρουσία, αναζητά ένα ερημικό νησί, δεν νοσταλγεί, δεν λαχταρά ούτε την παρέα κάποιου Παρασκευά ούτε την άφιξη κάποιου πλοίου, σβήνει προσεχτικά τα σημάδια εκείνα που θα τον προδώσουν, που θα οδηγήσουν τις αρχές ή τους αντάρτες στο κατόπι του. Υπάρχουν αρκετές μελέτες για το έργο αυτό, που το προσεγγίζουν υπό ψυχαναλυτικό πρίσμα ή που το ερμηνεύουν ως μια παραβολή. Η υπαρξιακή αγωνία διατρέχει τις σελίδες του μυθιστορήματος αυτού, η πολιτική συνθήκη επίσης, όπως και η σχέση του Κ με τη μητέρα του, το σημάδι που φέρει στο πρόσωπο, η απουσία του ερωτικού στοιχείου, το παράλογο του πολέμου, η έννοια της ελεημοσύνης ή η συνείδηση του γιατρού. Ταυτόχρονα το μυθιστόρημα έχει και ένα υπόγειο οικολογικό διακύβευμα, που αναδύεται από την εμμονή του Κ με τη σπορά, τη σχέση του με τη γη και τις διατροφικές συνήθειες που αναπτύσσει. Η νοητική αναπηρία φέρνει τον Κ πιο κοντά στο ένστικτο, τον ωθεί να λειτουργεί με βάση το βίωμα. Αυτή η συγγραφική επιλογή είναι καθοριστικής σημασίας, τη στιγμή που το σημάδι που φέρει εκ γενετής αποκτά μια μεταφυσικού τύπου διάσταση ενώ οι σπόροι δηλώνουν την ανάγκη του ανθρώπου για ρίζες με τον τόπο που πατάει. Ο Κ αναζητά καταφύγιο στην απάθεια και τον αναχωρητισμό εκκινώντας από μια συνθήκη πλήρως αντίθετη με εκείνη του ήρωα του Περέκ στο Ένας άνθρωπος που κοιμάται. Η παράλληλη ανάγνωση των δύο αυτών έργων παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Οι δύο ήρωες έχουν την ίδια ηλικία, τη στιγμή που η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα μέσα στην οποία πασχίζουν να επιβιώσουν είναι εκρηκτική. Η σύγκριση των δύο κόσμων, οι ομοιότητες και οι διαφορές παραμερίζουν και οι αναλογίες αργά ή γρήγορα ξεπηδούν.
Ο Βίος και πολιτεία του Μάικλ Κ είναι ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα. Αργά ή γρήγορα θα ακολουθήσουν και τα υπόλοιπα βιβλία του Κουτσί.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου