Δευτέρα 3 Δεκεμβρίου 2012

Ξανά στο μετρό - Marc Augé







Τόπος κοινός των μεγαλουπόλεων, ο υπόγειος κόσμος με τις σήραγγες και τους εκατοντάδες χιλιάδες επιβάτες που χρησιμοποιούν καθημερινά το μέσο. Ίσως ο τελευταίος δημόσιος χώρος με ακέραια τα χαρακτηριστικά. Είκοσι χρόνια μετά το έργο του  Ένας εθνολόγος στο μετρό, ο Μαρκ Οζέ επιστρέφει ξανά στο παρισινό μετρό σε μια προσπάθεια ανασκόπησης. Η αλλαγή την οποία δεν αντιληφθήκαμε αλλά επιβλήθηκε τόσο φυσιολογικά. Η μεταμόρφωση του μετρό ακολούθησε τη μεταμόρφωση της πόλης και των ανθρώπων της. Ο Οζέ "επισκέπτεται" ξανά το μετρό για να διακρίνει στο ανώνυμο πλήθος ποιοι είναι οι σύγχρονοί του και μας καλεί να ακολουθήσουμε το παράδειγμά του με μια βόλτα παρατήρησης στα υπόγεια της πόλης μας.

 Η αυτοματοποίηση του μέσου. Τα μηχανήματα έκδοσης εισιτηρίων, οι μπάρες εισόδου και τα καινούρια τρένα με τον αυτόματο πιλότο. Η επαιτεία και η αποτύπωση της οικονομικής κρίσης που γίνεται αντιληπτή στα ρούχα των επιβατών. Τα διαρκή μηνύματα για την ασφάλεια. Οι κεραίες κινητής τηλεφωνίας που πλέον επιτρέπουν τις συνομιλίες εκατοντάδες μέτρα κάτω από τη γη. Οι νέοι με τα ακουστικά στα αυτιά και οι αναγνώστες (όπως πρώτος ο Πέρεκ είχε παρατηρήσει). Η κόπωση και η αναζήτηση της κυλιόμενης σκάλας ή του ανελκυστήρα. Οι ώρες αιχμής.

Το βιβλίο του Γάλλου ανθρωπολόγου απευθύνεται κυρίως στους συστηματικούς χρήστες του μετρό, όχι ότι οι υπόλοιποι δε θα μπορέσουν να ακολουθήσουν το υπόγειο ταξίδι του αλλά θεωρώ πιθανή τη μη ταύτιση. Με γλώσσα απλή αλλά όχι απλοϊκή, ο Οζέ περιδιαβαίνει τους διαδρόμους, επιβιβάζεται και αποβιβάζεται για να κάνει μια ανταπόκριση με κάποια άλλη γραμμή του μετρό ή του προαστιακού, παρατηρεί τον κόσμο από κοντά, βιώνει την ένταση που προκαλεί η κόπωση και η πολυκοσμία. Στο ρόλο του παρατηρητή, με οξύνοια υπογραμμίζει όσα η βιασύνη δεν επιτρέπει στους υπόλοιπους επιβάτες.

Μεγάλο μέρος, του μικρού σε έκταση βιβλίου, το διάβασα μέσα στο μετρό. Ανταποκρινόμενος στο κάλεσμα του συγγραφέα παρατήρησα την ένταση που μεγαλώνει ολοένα καθώς περνά ο καιρός, άνθρωποι σφιγμένοι που δείχνουν έτοιμοι να ξεσπάσουν ακόμα και αν η αφορμή φαντάζει ασήμαντη. Ακόμα περισσότερες ήταν οι προσωπικές παρατηρήσεις, όπως για παράδειγμα τον τρόμο που μου προκαλεί το γεγονός πως σε μεγάλη πλειοψηφία των σταθμών κινούμαι χωρίς σκέψη. Αυτόματα ακολουθώ το δρόμο προς την κατάλληλη έξοδο ή στέκομαι στο σημείο εκείνο από το οποίο πλησιέστερα θα οδηγηθώ στην ποθητή ανταπόκριση. Τη νευρικότητα που μου προκαλεί το επαναλαμβανόμενο ηχητικό μήνυμα που με καλεί να προσέχω τους επίδοξους πορτοφολάδες. Την ακατανόητη τάση πολλών συνεπιβατών που επιχειρούν να εισέλθουν δίχως να επιτρέπουν την έξοδο. Παρατήρησα όμως και την καθαριότητα των χώρων, να τα λέμε αυτά και να μην τα θεωρούμε δεδομένα.

Πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, δίνει μια ανθρωπολογική οπτική σε κάτι που η πλειοψηφία θεωρεί δεδομένο μέρος της καθημερινότητας, χρόνο νεκρό ανάμεσα σε δύο σταθμούς. Ο Μαρκ Οζέ ασχολήθηκε αρχικά με τις αφρικανικές αντιλήψεις περί προφητειών ενώ στη συνέχεια μετατόπισε το ενδιαφέρον του στην ανθρωπολογική προσέγγιση της καθημερινότητας. Εισήγαγε την έννοια του μη τόπου που αποτέλεσε κομβικό σημείο της αρχιτεκτονικής ανθρωπολογίας.


Μετάφραση Γιάννης Καυκιάς.
Εκδόσεις Νόβολι.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου