Το Παλάτι του Φεγγαριού - Πολ Όστερ

Πολυγραφότατος ο Πολ Όστερ και παρότι είναι από τους πλέον αγαπημένους μου συγγραφείς εντούτοις δεν έχω διαβάσει (ακόμα) το σύνολο του έργου του. Το Παλάτι του Φεγγαριού αποτέλεσε μια τεράστια αναγνωστική έκπληξη και με έφερε αντιμέτωπο με το ερώτημα: Ποιο είναι άραγε το αντιπροσωπευτικότερο έργο του Αμερικανού συγγραφέα;

Έως τώρα γνώριζα έναν μεταμοντέρνο συγγραφέα που με επίκεντρο το Εγώ και σκηνικό τη Νέα Υόρκη έγραφε νουβέλες ( ή μικρά μυθιστορήματα αν προτιμάτε) με έντονα αυτοβιογραφικά στοιχεία και συχνή διάθεση να προχωρήσει κάποια βήματα μπροστά την αστυνομική λογοτεχνία. Με μια ιδιαίτερη αυτοπεποίθηση στη γραφή, χωρίς όμως να ξεπερνά το λεπτό όριο της αλαζονείας, έλαβε γρήγορα περίοπτη θέση στο αχανές αμερικανικό λογοτεχνικό στερέωμα. Άμεσα αντιλήφθηκα την επιρροή που άσκησε σε νεότερους συγγραφείς αλλά είχα έντονες αμφιβολίες ως προς το χαρακτηρισμό του ως κλασικού πιστεύοντας πως κριτικοί και αναγνώστες θα έπρεπε να περιμένουν κάποια χρόνια ακόμα. Ύστερα διάβασα το Παλάτι του Φεγγαριού και κατάλαβα γιατί κάποιοι πρόσθεσαν τον όρο κλασικός δίπλα στο όνομά του.

Δεν ξέρω ποια θα μπορούσαν να είναι τα κίνητρα που τον ώθησαν στη συγγραφή του συγκεκριμένου μυθιστορήματος καθώς θα μπορούσε κάλλιστα να πρόκειται για τρία ξεχωριστά βιβλία, μία τριλογία. Φαινομενικά θα μου ταίριαζε περισσότερο στο στυλ του. Σκεφτόμουν πως η αρχική επιτυχία του Όστερ οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην καινοτομία. Έφερε κάτι φρέσκο και οι αναγνώστες το αγκάλιασαν σχεδόν άμεσα. Όμως, της αρχικής έκπληξης συνήθως έπεται ο προβληματισμός, η αμφιβολία για την ικανότητα του δημιουργού να συνεχίσει να εκπλήσσει. Δε θα μου έκανε εντύπωση αν το Παλάτι του Φεγγαριού αποτέλεσε για το συγγραφέα κάποιου είδους στοίχημα, μία απόπειρα να καταστήσει το όνομά του μέλος στο πάνθεον των σπουδαίων. Βέβαια, αυτό αποτελεί μία προσωπική εικασία που πιθανότατα δε φέρει κανένα ίχνος αλήθειας.

Ο Όστερ πατάει γερά στη μυθιστορηματική παράδοση εισάγοντας το σύνολο των χαρακτηριστικών της προσωπικής του γραφής και παραδίδει ένα αυθεντικό αμερικανικό μυθιστόρημα. Μία ιδιοφυής σύνθεση διαφορετικών σχολών που αποτυπώνει υπέροχα το πολιτισμικό και ιστορικό κράμα της σύγχρονης Αμερικής. Μυθιστόρημα το οποίο απευθύνεται σε όλα τα αναγνωστικά γούστα και διαθέτει την πλειοψηφία των λογοτεχνικών αρετών. Η παράδοση των Ινδιάνων, η επιρροή της Ευρώπης, η μεταφυσική μυσταγωγία της Άπω Ανατολής και ο μαγικός ρεαλισμός του νότιου αντίποδα. Η επιλογή των ονομάτων είναι ένα καλό παράδειγμα για να αποδείξει κάποιος τα παραπάνω. Ο Μάρκο Φογκ είναι ο κεντρικός ήρωας, με το μικρό του όνομα να παραπέμπει ευθέως στο Μάρκο Πόλο ενώ το επίθετό του, που αποτελεί σύντμηση του γερμανικού  Βογκελμαν, ταυτίζεται με τον ήρωα του Ιουλίου Βερν.

Έγραψα και παραπάνω πως το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, τρεις ιστορίες που εκτείνονται στο μεγαλύτερο μέρος του 20ου αιώνα. Ο Μάρκο Φογκ, χρόνια μετά, αποφασίζει να διηγηθεί την προσωπική του ιστορία που ξεκινά το καλοκαίρι του 1969 όταν ο Νιλ Άρμστρονγκ θα πατήσει το πόδι του στο φεγγάρι. Ο Μάρκο, τέσσερα χρόνια πριν, θα μετακομίσει στη Νέα Υόρκη για να σπουδάσει. Ορφανός από μητέρα σε μικρή ηλικία και δίχως το παραμικρό στοιχείο για την ταυτότητα του πατέρα του, θα ζήσει με τον θείο του. Εκείνος θα του χαρίσει το σύνολο της τεράστιας βιβλιοθήκης του στοιβαγμένο άναρχα σε χαρτοκιβώτια τα οποία και θα αποτελέσουν την επίπλωση του σπιτιού του. Το αρχικό κεφάλαιο που διέθετε για τις σπουδές εξανεμίζεται με γοργούς ρυθμούς και ο Μάρκο αρχίζει να απομονώνεται με σκοπό να κρύψει τη φτώχεια του από τα μάτια των φίλων. Η γνώριμη στο οστερικό σύμπαν προσωπική αποσύνθεση ξεκινά, ο ήρωας θα φτάσει στον πάτο πριν ξεκινήσει την επίπονη διαδρομή προς το φως, σε ένα οδοιπορικό χρονικό και γεωγραφικό.

Ο συγγραφέας δε διστάζει να μαρτυρήσει σε συμπυκνωμένη μορφή τα επεισόδια της ιστορίας που θα διηγηθεί. Έτσι από την πρώτη κιόλας παράγραφο θα μας αποκαλύψει το τέλος της περιπέτειας του Μάρκο. Γράφει : "Λίγο λίγο, είδα τα χρήματά μου να εκμηδενίζονται. Έχασα το διαμέρισμά μου. Κατέληξα να ζω στους δρόμους. Αν δεν ήταν ένα κορίτσι ονόματι Κίτι Γου, θα είχα πιθανότατα πεθάνει της πείνας. Την είχα συναντήσει κατά τύχη λίγο καιρό μόνο πριν, τελικά όμως έφτασα να θεωρήσω αυτή την τύχη μια μορφή ετοιμότητας, έναν τρόπο να σώσω τον εαυτό μου μέσα από τη σκέψη των άλλων. Αυτά κατ' αρχάς. Από 'κει και πέρα μου συνέβησαν παράξενα πράγματα. Πήρα τη δουλειά με το γέρο στην αναπηρική πολυθρόνα. Ανακάλυψα ποιος ήταν ο πατέρας μου. Διέσχισα την έρημα από τη Γιούτα ως την Καλιφόρνια." Και όμως, παρά τις αποκαλύψεις , ο Όστερ καταφέρνει να εκπλήξει, να συγκινήσει, να ιντριγκάρει. Συγγραφική μαγκιά.

  Δεν αναζητά την αληθοφάνεια, δεν τον ενδιαφέρει. Οι κατασκευασμένες συμπτώσεις φλερτάρουν με την κωμωδία καταστάσεων και το αστυνομικό μυθιστόρημα, στο οποίο ο δημιουργός κρατά το κλειδί για τη λύση του μυστηρίου. Όμως ο συγγραφέας με μαεστρία αποφεύγει το στείρο και επικεντρώνεται σε ότι ο ίδιος θεωρεί σημαντικό εισάγοντας, πέραν του προσωπικού, και το οικουμενικό στοιχείο. Σπάνια ένα τόσο πυκνογραμμένο κείμενο καταφέρνει να μη χαρακτηριστεί άνισο. Ο Όστερ απειθαρχεί με έντονη πειθαρχία κάποιες φορές για να προκαλέσει τον αφανισμό των βεβαιοτήτων πριν επαναφέρει την ιστορία του στο σύνθετο σύστημα από ράγες και σταθμούς. Σταθμοί από τους οποίους δε διστάζει να περάσει ξανά και ξανά. Σφιχτή πλοκή, τέλειοι χαρακτήρες, ιστορία με ανατροπές και τεράστιο ενδιαφέρον, ιστορικά και πολιτικά γεγονότα, δεκάδες αναφορές σε προγενέστερα έργα και συγγραφείς, εμφανείς πινελιές μινιμαλισμού στον καμβά των 400 σελίδων, το ευθύ πρωτοπρόσωπο της γραφής, μεταμοντερνισμός σε δομές κλασικές. Ένα μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα. Τέλος, όσο κοινότυπο και αν ακούγεται, το μυθιστόρημα επιδέχεται πολλών αναγνώσεων και ερμηνειών. Εξαιρετική η δουλειά της μεταφράστριας, Ρούλης Αγαπητού.

Αν και γεννημένος το 1947, ο Όστερ δίκαια θεωρείται ήδη κλασικός έχοντας καταφέρει να επηρεάσει γόνιμα την επόμενη απ' αυτόν συγγραφική γενιά. Λογοτεχνικό σήμα κατατεθέν της Νέας Υόρκης. Συχνά συναντάται η σύγκριση ανάμεσα στον Φίλιπ Ροθ και τον Πολ Όστερ και η αλήθεια είναι πως υπάρχουν ορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία καθιστούν βάσιμη την ανωτέρω σύγκριση. Η προβληματική πατριαρχική φιγούρα αποτελεί ίσως το χαρακτηριστικότερο όλων με δευτερεύουσα την εβραϊκή καταγωγή. Προσωπικά πιστεύω ότι λογοτεχνικά δεν υπάρχει σύγκριση, οι κουραστικές εμμονές του Ροθ με το εβραϊκό ζήτημα και ο ερωτισμός στα όρια της πορνογραφίας φαντάζουν τόσο αδύναμες συγκρινόμενες με τη δεινότητα με την οποία ο Όστερ ανατέμνει την ανθρώπινη ψυχή.

 Το τέλος της ανάγνωσης με άφησε με την επιθυμία να επιστρέψω άμεσα, αν και ακόμη αμφιταλαντεύομαι για τη σειρά την οποία πρέπει να ακολουθήσω. Από τη μία η διάθεση για χρονική ακολουθία και από την άλλη μια βιασύνη να διαβάσω κάποιο από τα τελευταία του έργα...


Μετάφραση Ρούλη Αγαπητού
Εκδόσεις Σ.Ι. Ζαχαρόπουλος


υ.γ Στην προτροπή του Ακάμα οφείλεται η ανάγνωση αυτή. Να τα λέμε αυτά, ε;