Κόρσακοφ - Éric Fottorino

Είναι το βιβλίο για το οποίο πέρυσι, λίγο μετά την έκδοσή του, διάβασα τις περισσότερες αποκαλύψεις πλοκής (βλ. spoilers), και έτσι, η αρχική διάθεση για ανάγνωση υποχώρησε και το βιβλίο στριμώχτηκε στη βιβλιοθήκη. Δεν ξέρω πώς συνέβη αυτό, πάντα είμαι προσεκτικός με τις επίφοβες παρουσιάσεις που φανερώνουν πολλά και ρέπουν στην απομάγευση. Ας είναι. Ένα χρόνο μετά, και με σύμμαχο την ασθενή μου μνήμη, στην οποία όλο και συχνότερα αναφέρομαι τον τελευταίο καιρό, κάτι το οποίο δεν ξέρω αν αποτελεί αυτογνωσία, παράπονο ή δικαιολογία προς πάντα ενδιαφερόμενο, ερώτημα που δεν είναι της παρούσης μάλλον να απαντηθεί, με σύμμαχο λοιπόν το ελάττωμα αυτό -ή μήπως πλεονέκτημα;- αποφάσισα να διαβάσω το πολυπαινεμένο μυθιστόρημα του Φοτορινό, γνωστού επίσης και για τα Κινηματογραφικά Φιλιά, που επίσης κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πόλις.

Αφορμή στάθηκε η ανασκόπηση στα διαβάσματα της προηγούμενης χρονιάς και η σκέψη πως μάλλον το πλέον αδικημένο και παραγνωρισμένο μυθιστόρημα ήταν οι Σκιές του Μπρούκλιν, του Τζόναθαν Λέθεμ. Ο ήρωας-αφηγητής του Λέθεμ πάσχει από το σύνδρομο Τουρέτ, γεγονός το οποίο απογειώνει το μυθιστόρημα και το ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα τέκνα της αστυνομικής λογοτεχνίας. Κάπως έτσι κατέβασα το Κόρσακοφ από το ράφι· βλέπετε, ο ήρωας του Γάλλου συγγραφέα, διακεκριμένος νευρολόγος, πάσχει από το σύνδρομο Κόρσακοφ.

Ξεφυλλίζοντας την Πραγματεία των παθήσεων, πριν από λίγο, στάθηκα στο κεφάλαιο που αναφέρεται στο σύνδρομο Κόρσακοφ. Ο ασθενής επινοεί εκ νέου τη ζωή του συμπληρώνοντας τα κενά της μνήμης του με φανταστικές περιπέτειες. Μπορεί επίσης να επιλέξει ένα υποκατάστατο βιογραφίας, μιας φυσιογνωμίας που επηρέασε τα εύπλαστα ακόμα κύτταρα των νευρώνων της παιδικής του ηλικίας. 

Η μνήμη, λοιπόν! Και η πραγματικότητα. Η νευρολογική πάθηση Κόρσακοφ ως αντικαταστάτρια της μυθοπλασίας, ή μήπως ως ενίσχυση αυτής; Στην περίπτωση του Φοτορινό αποτελεί ένα εύρημα για να δώσει άναρχη μορφή σε μια ιστορία, αλλιώτικα μάλλον αδιάφορη και πολλάκις ειπωμένη, εδώ με χρονικές παρεκβάσεις και εναλλαγές αναμνήσεων και επινοημένων συμβάντων. Συνεχής αμφιβολία για τον αναγνώστη, που δεν ξέρει τι να θεωρήσει πραγματικό και τι φανταστικό, παγιδευμένος από ένα νέο όριο διάκρισης αυτών των δύο, την ασθένεια του ήρωα, ο οποίος εξέρχεται των σελίδων ως πρόσωπο πραγματικό και όχι ως γέννημα της συγγραφικής φαντασίας. Παιχνίδια μυαλού από τον συγγραφέα, που μελέτησε τη νόσο και επένδυσε πολλά στο εύρημά του, περισσότερα ίσως απ' όσα στην ιστορία του, στην οποία μοιάζει -ίσως και σκόπιμα, δεν αντιλέγω- χαμένος και ο ίδιος, γεγονός που μάλλον δεν ενοχλεί αλλά αντίθετα τον ταυτίζει με τον ήρωά του. Η ένστασή μου δεν είναι σε αυτό το αίσθημα μη ελέγχου της ιστορίας αλλά στην ίδια την ιστορία, η οποία διαθέτει κάποιες ευκολίες, δικαιολογημένες από το εύρημα, που της στερούν εκείνο το βήμα παραπάνω. Εντέλει, δεν καταφέρνει να υποτάξει το εύρημά του, δηλαδή.

Και θα μπορούσε κάποιος να προσθέσει ως συγγραφική ευκολία και το επάγγελμα του ήρωα, νευρολόγος που προσβάλλεται από σύνδρομο νευρολογικό, και όμως η συγκεκριμένη απόφαση του Φοτορινό λειτουργεί. Και λειτουργεί ακριβώς για τους ίδιους λόγους για τους οποίους θα μπορούσε να θεωρηθεί ευκολία. Γιατί, πέραν της πρωταρχικής σκέψης για την τραγική ειρωνεία της μοίρας του ήρωα, η ειδίκευση του ασθενούς επιτρέπει την -αληθοφανή- γραπτή αποτύπωση μιας πορείας δίχως επιστροφή: ο ήρωας παίρνει το ρόλο του παρατηρητή, του κοντινότερου δυνατού παρατηρητή, με σημειώματα και ημερολογιακές καταχωρήσεις, οι οποίες, ενώ για τον ίδιο χάνουν σιγά σιγά τη σημασία τους, λειτουργούν θαυμάσια ως αφηγηματικές σημαδούρες, όπως κατά αντιστοιχία είχε συμβεί και στην πρώτη κινηματογραφική επιτυχία του Christopher Nolan, Memento.

Η νευρολογία αποτελεί πεδίο ίντριγκας και άπειρων δυνατοτήτων όταν μπλέκεται με τη μυθοπλασία. Επαναδιατυπώνω: η νευρολογία δύναται να αποτελέσει πεδίο ίντριγκας και άπειρων δυνατοτήτων όταν μπλέκεται με τη μυθοπλασία. Δεν αποτελούν όμως εγγύηση συγγραφικής επιτυχίας, ούτε η νευρολογία ούτε τα συγγραφικά ευρήματα. Σε καμία περίπτωση το Κόρσακοφ δεν είναι ένα κακό μυθιστόρημα, το αντίθετο, είναι ένα μυθιστόρημα με πλήθος αρετών, γεγονός το οποίο ανεβάζει υψηλά τον πήχη των προσδοκιών, προσωπικά μιλώντας, μα δεν καταφέρνει να τις υπερκεράσει, αφήνοντάς μου τελικώς μια αίσθηση περισσότερο τεχνική, δίχως το απαραίτητο περιεχόμενο ψυχής.



Μετάφραση Στέργια Καββάλου
Εκδόσεις Πόλις