Βάναυση αγάπη - Elena Ferrante

Η Βάναυση αγάπη είναι ένα βιβλίο το οποίο αναζητούσα εδώ και καιρό. Και τελικά το βρήκα, ένα Σάββατο βροχερό, σε μια βόλτα στα παλαιοβιβλιοπωλεία του κέντρου, μαζί με κάποιους άλλους τίτλους, οι οποίοι συνοδεύονται από τον -εξοργιστικό και λυπητερό- χαρακτηρισμό: εξαντλημένο από τον εκδότη. Η συγγραφέας, σε μια προσπάθεια προάσπισης του προσωπικού, χρησιμοποιεί το όνομα Έλενα Φεράντε, κρατώντας μακριά της τα φώτα της δημοσιότητας, νιώθοντας πιο άνετα στη σκιά, που επιτρέπει την απρόσκοπτη παρατήρηση του έξω κόσμου, πηγή έμπνευσης και δημιουργίας. Θεωρείται, και όχι αδίκως, μια από τις κορυφαίες μορφές της σύγχρονης ιταλικής λογοτεχνίας, ίσως η μόνη που θα μπορούσε, ακόμα και δίχως να το επιδιώκει ή να το επιθυμεί, να ελαφρύνει την απώλεια του Αντόνιο Ταμπούκι.

Η μητέρα μου πνίγηκε τη νύχτα της 23ης Μαΐου, ημέρα των γενεθλίων μου, στη θαλάσσια περιοχή απέναντι από την τοποθεσία που τη λένε Σπακκαβέντο, λίγα χιλιόμετρα από το Μιντούρνο. Ακριβώς σ' εκείνη την περιοχή, στα τέλη της δεκαετίας του '50, όταν ο πατέρας μου ζούσε ακόμα μαζί μας, το καλοκαίρι νοικιάζαμε δωμάτιο σ' ένα αγροτόσπιτο και περνούσαμε τον Ιούλιο· κοιμόμασταν πέντε άτομα μέσα σε λίγα πυρακτωμένα τετραγωνικά. Κάθε πρωί εμείς τα κορίτσια ρουφούσαμε φρέσκο αβγό και πηγαίναμε για μπάνιο στη θάλασσα, κόβοντας δρόμο ανάμεσα σε ψηλά καλάμια, ακολουθώντας χωματόδρομους και αμμουδερά μονοπάτια. Τη νύχτα που πέθανε η μητέρα μου, η ιδιοκτήτρια εκείνου του σπιτιού, που την έλεγαν Ρόζα και είχε πια περάσει τα εβδομήντα, άκουσε χτυπήματα στην πόρτα αλλά δεν άνοιξε, από φόβο μήπως είναι τίποτα κλέφτες και φονιάδες. 

Η πρωτότοκη κόρη της εκλιπούσας, η Ντέλια, έχει εγκαταλείψει από χρόνια πια τη Νάπολη και ζει στη Μπολόνια, βιοποριζόμενη από τη δημιουργία κόμιξ. Επιστρέφει στην πόλη που γεννήθηκε και μεγάλωσε, για να παραστεί στην κηδεία της Αμάλια. Μετά το τέλος της τελετής οι αδερφές της, με τους συζύγους και τα παιδιά τους, θα αναχωρήσουν βιαστικά, επιθυμώντας να επιστρέψουν πίσω στην κανονικότητα της καθημερινότητάς τους. Εκείνη θα παραμείνει, όχι μόνο για να διεκπεραιώσει τη γραφειοκρατεία, αλλά και για να αναζητήσει απαντήσεις γύρω από τον μυστηριώδη θάνατο της μητέρας της. Εκεί, με το τοπικό ιδίωμα να κυριαρχεί και να της θυμίζει πόσο ξένη είναι πια, θα ψάξει τον πατέρα της, τον οποίο έχει χρόνια να δει, θα αναγκαστεί να ανεχτεί την κουτσομπόλα γειτόνισσα και τον ανάπηρο θείο της, θα περιπλανηθεί στην πόλη αναζητώντας ίχνη και βήματα.

Ο πρωτότυπος τίτλος, L' amore molesto, δημιουργεί εξαρχής την αντίθεση ανάμεσα σε δύο λέξεις έντονα φορτισμένες, από τη μία η αγάπη και από την άλλη η ενόχληση, η αγάπη που ενοχλεί και κρατάει τη Ντέλια όμηρο σε ένα παρελθόν από το οποίο έτρεξε κάποτε μακριά, πιστεύοντας πως θα κατέφερνε να πάρει τις απαραίτητες, για την προσωπική εξέλιξη και επιβίωση, αποστάσεις, αυτός ο επιθυμητός απογαλακτισμός, οριστικός και σωτήριος, μα δύσκολος και συχνά αδύνατος, η απομάκρυνση από το κέντρο της σύγκρουσης ανάμεσα στον πατέρα και τη μητέρα, διαμάχη στην οποία έπρεπε, ή εκείνη ένιωθε πως έπρεπε, να πάρει θέση υπέρ του ενός ή της άλλης, και τότε έμοιαζε προφανές και απλό, ήταν εκείνος ο οποίος ευθυνόταν για όλα και ανάγκασε την Αμάλια να πάρει τις τρεις κόρες της και να φύγουν από το σπίτι, και καθώς τα χρόνια πέρασαν και το βάρος ευθύνης μετατοπίστηκε, να είναι εκείνη η οποία ανησυχούσε πια για την μητέρα της, αν έφτασε σώα πίσω στη Νάπολη, παρότι η παρουσία της ως επισκέπτριας πάντα την εξόργιζε. 

Ξεκινώντας από την ανακάλυψη ενός πτώματος, η Φεράντε θα στήσει με απαράμιλλη μαεστρία, αργά και μεθοδικά, μια ιστορία αναζήτησης ταυτότητας, φέρνοντας την αφηγήτριά της προς ενός τετελεσμένου και αμετάκλητου γεγονότος, απέναντι στο οποίο στέκει γεμάτη τύψεις και απορίες, την εγκλωβίζει σε μια προηγούμενη ζωή, καθώς τα όνειρα, γέννημα κόπωσης και ταραχώδους ύπνου, μπλέκονται με την πραγματικότητα και το μεταφυσικό στοιχείο με τις αναμνήσεις του παρελθόντος. Η πατριαρχική κοινωνία, η δυσμενής διαχρονικά θέση των γυναικών, η κοινωνική και πολεοδομική μεταμόρφωση της πόλης, τα ερωτικά και σεξουαλικά απωθημένα, το παρελθόν που δεσπόζει στο παρόν αποτελούν κάποια μόνο από τα συστατικά της ιστορίας, που η Φεράντε αποφασίζει να διηγηθεί στο συγγραφικό της ντεμπούτο, ώριμα και με ευδιάκριτη φωνή, με την ονειρική (εφιαλτική) και ασφυκτική ατμόσφαιρα να κυριαρχεί, μην επιτρέποντας στον αναγνώστη, άπαξ και εισέλθει, να βρει διέξοδο διαφυγής, καθώς η κατάβαση στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής μετατρέπει την ιστορία του θανάτου της Αμάλια από μια υπόθεση μυστηρίου σε προσωπική μάχη του αναγνώστη. Μυθιστόρημα το οποίο η Φεράντε αφιερώνει στη μητέρα της.

Η Έλενα Φεράντε, για όποιον δεν τη γνωρίζει, αποτελεί μια χαμηλών τόνων φωνή της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας, που αξίζει να την ανακαλύψει κανείς.

Μετάφραση  Παναγιώτης Σκόνδρας
Εκδόσεις Perugia