Σφάλμα συστήματος - Νίκος Μάντης

Με το Σφάλμα συστήματος ο Μάντης ολοκληρώνει μια χαλαρή τριλογία με θέμα την κρίση των τελευταίων χρόνων. Σύμφωνα με τον ίδιο η τριλογία αυτή, που ξεκίνησε με το σπονδυλωτό αφήγημα Πέτρα ψαλίδι χαρτί για να συνεχίσει με τους πολυσέλιδους Τυφλούς, θα μπορούσε να ονομάζεται Το χείλος του χρόνου. Αν και το νήμα που ενώνει τα τρία αυτά βιβλία είναι ευδιάκριτο, εντούτοις η αυτόνομη ανάγνωση τους δεν δημιουργεί ζητήματα κατανόησης στον αναγνώστη. Στο Σφάλμα συστήματος η σύγχρονη της αφήγησης χρονική περίοδος είναι εκείνη της ανόδου του Σύριζα στην κυβέρνηση. Με αναλήψεις που εξυπηρετούν την πλοκή αλλά και το χτίσιμο και την εξέλιξη των χαρακτήρων μεταφερόμαστε χρόνια πριν, σε όσα προηγήθηκαν στον ευρύτερο χώρο της αριστεράς, της αναρχίας και των κινημάτων, χώρους από τους οποίους προήλθε ένα μεγάλο μέρος του πολιτικού προσωπικού του κυβερνώντος κόμματος. Με αρκετές εναλλαγές αφηγηματικών προσώπων, η ιστορία δίνεται από διάφορες γωνίες λήψεις, και αν και το κεντρικό της σώμα είναι γνώριμο και δεδομένο, εντούτοις κάποιες συγγραφικές επιλογές στα παρασκήνια της ιστορίας αποτελούν θαυμαστή ευκαιρία για τον συγγραφέα να σχολιάσει τα πεπραγμένα αλλά και να αναμείξει την πραγματικότητα με το φανταστικό.  

Ένα από τα χαρακτηριστικά συγγραφικά γνωρίσματα του Μάντη είναι η αξιοζήλευτη ικανότητά του να αποτυπώνει ρεαλιστικά το αθηναϊκό περιβάλλον, με ιδιαίτερη κλίση προς το κέντρο της μητρόπολης, που ως μικρή χώρα μας αναλογεί. Κέντρο περιγραφικά πολύπαθο από αρκετούς συγγραφείς, που ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια της κρίσης, το επισκέφτηκαν μεν δημιουργικά, πλην όμως καθισμένοι στην καρέκλα του γραφείου τους, εκατοντάδες μέτρα ή και χιλιόμετρα μακριά από εκείνο, με αποτέλεσμα το περιγραφόμενο κέντρο να παρουσιάζει ενίοτε κάποιο ενδιαφέρον, συνήθως όμως ως ένα σκηνικό αποκύημα της φαντασίας -συχνά φτωχής- του συγγραφέα. Η εγχώρια πεζογραφία καλώς ή κακώς κρίνεται πιο εύκολα και αυστηρά για την αποτύπωση της περιρρέουσας πραγματικότητας, σε σχέση με κάποιον τίτλο μεταφρασμένης λογοτεχνίας, που αναφέρεται σε μέρη, που ακόμα και αν κάποτε επισκεφτήκαμε, αυτό είναι κάτι το οποίο δεν μας μετατρέπει αυτόματα σε απόλυτους γνώστες, και επομένως η κρίση μας σχετικά με την αληθοφάνεια ή μη να είναι πιο ήπια. Ο Μάντης έχει επίσης μια ευδιάκριτη αφηγηματική ικανότητα, τέτοια που του επιτρέπει με ευκολία να γράφει πολυσέλιδα βιβλία. Η ικανότητα αυτή συνοδεύεται από μια λοξή ματιά στα πράγματα αλλά και από μια προδιάθεση για τη λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας -άλλωστε ευρέως γνωστός έγινε με την Άγρια ακρόπολη, ένα ωραίο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας.  

Στο Σφάλμα συστήματος, η πραγματικότητα πλησιάζει ακόμα περισσότερο τη μυθιστορία, καθώς, αν στα προηγούμενα βιβλία είχαμε ξεκάθαρη αναφορά σε γεγονότα και καταστάσεις της περιόδου, εδώ ο αναγνώστης με σχετική ευκολία μπορεί να διακρίνει και συγκεκριμένα πολιτικά -κυρίως- πρόσωπα, παρότι παρουσιάζονται προφανώς με διαφορετικά ονόματα. Όμως ο Μάντης δεν ξεπέρασε την κορυφή που ο ίδιος έθεσε με τους Τυφλούς, και αυτό είναι κάτι που το ένιωσα σχετικά νωρίς στην ανάγνωση, όταν και συνειδητοποίησα πως περισσότερο από την υπόθεση με απασχολούσε η πιστότητα της πολιτικής αναπαράστασης με τον Σύριζα στην εξουσία και η αναρώτηση από πλευράς μου σχετικά με την πολιτική τοποθέτηση του συγγραφέα, κάτι το οποίο στους Τυφλούς δεν με απασχόλησε παρά ελάχιστα και μόνο μετά το τέλος της αφοσιωμένης ανάγνωσης. Και είναι κάτι που με απασχόλησε παρά τη δεδομένη άποψη που έχω για την απόλυτη διάκριση της μυθοπλαστικής και της ιστορικής/δοκιμιακής/δημοσιογραφικής γραφής. Σκέφτομαι πως ίσως ήταν τόσο έντονη η πραγματικότητα που έθεσε απέναντί του ο Μάντης που δεν μπόρεσε να τη διαχειριστεί, που τελικώς δεν μπόρεσε να την υποτάξει και να τη μετατρέψει σε μυθιστόρημα αλλά σε έναν παραμορφωτικό -ως ένα βαθμό τουλάχιστον- καθρέφτη. Ίσως να επένδυσε περισσότερα πράγματα στην παρώδηση ή στην υπερβολή αυτής, και σίγουρα θα υπάρξουν αναγνώστες που θα εκτιμήσουν ιδιαίτερα την χιουμοριστική -έστω και αρκετά μαύρη- πλευρά αυτή του μυθιστορήματος. Διαβάζοντας το βιβλίο, κάποιες στιγμές ήθελα να νιώσω τον συγγραφέα να δίνει λίγη αγάπη σε κάποιους έστω από τους ήρωές του, να μην είναι τόσο απόμακρος και χωρίς κατανόηση, να μην τους αντιμετωπίζει ως καρικατούρες, να μην τους παρατηρεί ως άλλος Ρωμαίος αυτοκράτορας στην αρένα με τα άγρια θηρία, ίσως όμως αυτό το περιβάλλον video game να ήταν συγγραφική επιλογή και πρόθεση. 

Το Σφάλμα συστήματος παρουσιάζει σίγουρα ιδιαίτερο ενδιαφέρον έτσι όπως ακροβατεί ανάμεσα στον ρεαλισμό και τη φαντασία, στην κριτική και την παρωδία, και, παρά τις όποιες αδυναμίες του, διαθέτει κάποια σημεία υψηλής λογοτεχνικής ποιότητας, αρκετά ευφάνταστα αλλά και λειτουργικά ευρήματα και μια έντονη αγάπη για τη ρωσική λογοτεχνία του Μεσοπολέμου. 

  

Εκδόσεις Καστανιώτη