Αν δεν είχε προηγηθεί ο Θάνατος, σχεδόν σίγουρα δεν θα είχε ακολουθήσει, δύο χρονιά μετά, η Ζωή με σημασία. Παρότι εκτιμώ ιδιαίτερα τις εκδόσεις Στάσει Εκπίπτοντες, τα αμυντικά τείχη έναντι στην κατηγορία της αυτοβοήθειας είναι πανύψηλα, ο συναγερμός θα βαρούσε μανιασμένα και δεν θα σώπαινε παρά μόνο αφήνοντας το βιβλίο πίσω στη θέση του. Τώρα, αφού διάβασα το βιβλίο του Τοντ Μέι, σκέφτομαι πως είναι κρίμα τέτοια ζητήματα υψίστης σημασίας για την ανθρώπινη ύπαρξη, όπως η ζωή και ο θάνατος, να έχουν πέσει στα λάθος χέρια και η φιλοσοφία να έχει παρακαμφθεί και εξοβελιστεί σε ένα στενό ακαδημαϊκό κύκλο. Ήμουν, λοιπόν, θετικά προδιατεθειμένος απέναντι στον Αμερικανό φιλόσοφο. Άλλωστε, το πρόβλημα με τα βιβλία αυτοβοήθειας δεν έχει να κάνει με τα ζητήματα που εξετάζουν, αλλά με τον τρόπο με τον οποίο το κάνουν, η παράθεση συνταγών για κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής, οι ιστορίες επιτυχίας, ευτυχίας, οι οδηγοί διαχείρισης κάθε συναισθήματος, τα αποκρουστικά εξώφυλλα με τα ψεύτικα κατάλευκα χαμόγελα. Προφανώς και το νόημα της ζωής είναι ένα ενδιαφέρον προς στοχασμό ζήτημα, ίσως το πλέον σοβαρό και κρίσιμο, μόνο που ξέρεις πως μπαίνοντας σε μια τέτοια συζήτηση δεν μπορείς να ελπίζεις σε απαντήσεις και οδηγίες, παρά μόνο σε περαιτέρω ερωτήματα και προσεγγίσεις. Το σύμπαν θα συνεχίσει να παραμένει σιωπηλό.
Ο τρόπος με τον οποίο ο Μέι προσέγγισε το ζήτημα του θανάτου διέθετε την απαραίτητη φιλοσοφική ποιότητα. Με τρόπο ευσύνοπτο και καλά δομημένο κατάφερε να παραθέσει μια ευρεία γκάμα αναφορών και παραπομπών, να συνομιλήσει με τις πηγές της φιλοσοφίας, όπως οι Στωικοί, ο Μάρκος Αυρήλιος και ο Επίκουρος, έχοντας πάντοτε στο επίκεντρο το Είναι και χρόνος του Χάιντεγκερ, να ενσωματώσει τη λογοτεχνία με αναφορές στην Αθανασία του Μίλαν Κούντερα και τον Θάνατο του Ιβάν Ίλιτς του Λέων Τολστόι, να απευθυνθεί με τρόπο προσιτό για το εκτός φιλοσοφικών σχολών κοινό χωρίς όμως να κάνει εκλαϊκευτικές εκπτώσεις, διατηρώντας διαρκώς επίκαιρο το συναίσθημα της αγωνίας που ο θάνατος φέρει, αλλά και τη διαρκή αναζήτηση απαντήσεων, την αλλεργία απέναντι στις βεβαιότητες, δίνοντας την απαραίτητη ανθρώπινη διάσταση στη διαπραγμάτευση του θανάτου, διάσταση που λείπει από την κατηγορία των βιβλίων αυτοβοήθειας τα οποία μοιάζουν γραμμένα από υπερήρωες σίγουρους για τα πάντα γύρω τους, ανεβασμένους σε άμβωνες κηρύγματος της μοναδικής, κατ' αυτούς, αλήθειας. Περισσότερα για εκείνη την ανάγνωση μπορείτε να βρείτε εδώ. Κάτι αντίστοιχο ήλπιζα πως θα αντικρίσω και σε αυτό το βιβλίο.
Ο Μέι εξαρχής τοποθετεί την προσωπική αγωνία ως πρωταρχική συνθήκη ενασχόλησης με το ζήτημα, άλλωστε, ήταν και ο λόγος για τον οποίο εγκατέλειψε τις σπουδές στην ψυχολογία για χάρη της φιλοσοφίας. Θυμάται την ταμπέλα στην είσοδο της Αίθουσας Αφρικανικών Λαών στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης που επισκεπτόταν παιδί: «Γεννιόμαστε, πεθαίνουμε, η γη μεγαλώνει». Το ερώτημα σχετικά με το νόημα της ζωής εμφανίζεται ξαφνικά, χωρίς να έχει δώσει σημάδια προηγουμένως, διακόπτοντας μια στιγμή ρουτίνας, γεμίζοντας με ματαιότητα όλα τα περασμένα χρόνια. Εκεί ξεκινά το παράλογο κατά τον Καμί, η διαρκής αναμέτρηση της ανάγκης μας για νόημα με την επίμονη σιωπή του σύμπαντος. Εδώ ο Μέι ορίζει δύο έννοιες αυτοκτονίας, τη σωματική και τη φιλοσοφική. Η σωματική αυτοκτονία μοιάζει να είναι η μοναδική διέξοδος για παύση της αναζήτησης του νοήματος, πράξης σύμφυτης με την ίδια την ύπαρξη. Η φιλοσοφική αυτοκτονία αντικαθιστά τη σωματική, στη θέση του σώματος σκοτώνουμε τη σκέψη πως το σύμπαν δεν θα μας δώσει απαντήσεις, προσποιούμενοι πως υπάρχει πράγματι κάποιο νόημα ικανοποιώντας έτσι τη λαχτάρα μας. Υπάρχει μια ευρεία γκάμα νοηματοδότησης, από την πίστη στον θεό μέχρι τον Αλχημιστή του Κοέλιο. Ο Καμί ως ακεραιότητα ορίζει αυτή την επιμονή αναζήτησης απάντησης σε πείσμα της σιωπής του σύμπαντος.
Ο Μέι αρνείται να παραδοθεί χωρίς μάχη στο παράλογο. Αν είναι, λέει, να καταλήξει εκεί, ας καταλήξει μέσω του συλλογισμού του. Αυτό το βιβλίο αποτελεί την απόπειρά του να σκεφτεί σε μεγαλύτερο βάθος, που στη φιλοσοφία σημαίνει πιο αργά, τι σημαίνει να αναζητάς το νόημα και τι ακριβώς μπορεί να φέρει σε πέρας αυτή την αναζήτηση. Εξ αρχής θέτει τον στόχο του βιβλίου αυτού με τη μορφή της ελπίδας πως στο τέλος θα αναδυθεί ένας τρόπος να σκεφτόμαστε τι κάνει μια ζωή να έχει νόημα, μια σιγανή φωνή απέναντι σε ένα σιωπηλό σύμπαν. Έτσι ξεκινάει το ταξίδι αυτό με την ερώτηση: Τι σημαίνει να αναρωτιόμαστε για την ύπαρξη νοήματος στη ζωή; Ακολουθεί παρόμοιο τρόπο με εκείνο που ακολούθησε και στο βιβλίο του σχετικά με τον θάνατο. Βήμα βήμα, θέτει ερωτήματα και επιχειρεί να διερευνήσει πιθανότητες και δυνατότητες συλλογισμών, συνομιλεί με τη φιλοσοφία ‒πώς αλλιώς‒, τη λογοτεχνία αλλά και την ποπ κουλτούρα, δείχνοντας ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων που αποδεικνύεται ιδιαιτέρως γοητευτικό, ένας τρόπος σύνθεσης διαδρομών, χωρίς να διστάζει να αναγνωρίσει το αδιέξοδο κάποιων εξ αυτών.
Ο Μέι, όπως έκανε και στον Θάνατο, μην αποκλείοντας την αυτοκτονία από τον συλλογισμό του, έτσι και εδώ, δεν διστάζει να αναμετρηθεί με μια οριακή και πολεμική ιδέα, που αναπόφευκτα ακολουθεί την αναρώτηση περί νοήματος και έχει να κάνει με μια ενδεχόμενη ύπαρξη ζωής που αξίζει και ζωής που δεν αξίζει. Ο φιλόσοφος δεν παραβλέπει τον κίνδυνο, εντοπίζει την παρείσφρηση μιας τέτοιας διάκρισης και την οδηγεί στην έξοδο, μην επιτρέποντάς της να εκτρέψει την αναζήτησή του. Η Ζωή με σημασία είναι ένα συγκροτημένο, καλογραμμένο και ενδιαφέρον βιβλίο φιλοσοφικού στοχασμού. Δεν διαθέτει συγκεκριμένες απαντήσεις, δεν κηρύσσει βεβαιότητες, δεν περιαυτολογεί, δεν διδάσκει το πώς να ζει κανείς. Είναι μια απόπειρα να αναβληθεί η άνευ όρων υποταγή στο παράλογο, να διερευνηθούν οι δυνατότητες που τα ερωτήματα μπορούν να προσφέρουν. Είναι ένα κείμενο, που όπως κάθε βιβλίο φιλοσοφίας, τείνει δεκάδες νήματα για περαιτέρω μελέτη, για περαιτέρω καθυστέρηση της παραδοχής παράδοσης στην εκκωφαντική σιωπή. Αλλά, ταυτόχρονα, γεννά την κατανόηση σχετικά με την ανάγκη κάποιων να εφευρίσκουν ένα νόημα, να χτίζουν την ύπαρξή τους γύρω από αυτό, να το φροντίζουν, γνωρίζοντας, υποσυνείδητα μάλλον, πως η κατάρρευσή του θα σημάνει και τον δικό τους χαμό, καλλιεργώντας μια μορφή ενσυναίσθησης παράπλευρη της αγωνίας της ύπαρξης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου