Συχνά πυκνά, το τελευταίο διάστημα, αναφέρομαι με θαυμασμό και έκπληξη στη νεότερη ιταλική λογοτεχνία που μεταφράζεται και κυκλοφορεί στα ελληνικά. Με θαυμασμό γιατί έχω διαβάσει κάποια πράγματι ωραία βιβλία, με έκπληξη γιατί για χρόνια θεωρούσα, αφελώς και αυθαίρετα, πως από τη γείτονα χώρα λογοτεχνικά λίγα πράγματα θα μπορούσα να περιμένω, εξαιρέσεις ενός κανόνα που μονάχος μου επινόησα και για καιρό περιέφερα ως παντιέρα. Είναι, όμως, και αυτή μια λειτουργία της ανάγνωσης, η με κρότο και σκόνη πτώση διαφόρων ψευδοβεβαιοτήτων.
Τώρα πια το χαρτί έχει γυρίσει, εκεί που απέφευγα τη σύγχρονη ιταλική λογοτεχνία, την αναζητώ με θέρμη. Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνεται και η ανάγνωση του μυθιστορήματος του Ραβάσιο με τον προβοκατόρικο τίτλο: Η σεξουαλική ζωή του Γουλιέλμου Σπουτακιέρα, σε μετάφραση Κωνσταντίνας Ευαγγέλου από τις εκδόσεις Οκτάνα.
Ο Γουλιέλμος Σπουτακιέρα (στα ιταλικά το πτυελοδοχείο) κοντεύει τα τριάντα και ζει με την οικογένειά του σε μια μικρή επαρχία. Πέρασε από διάφορες πανεπιστημιακές σχολές, δεν ολοκλήρωσε ωστόσο καμία από αυτές, επέστρεψε στο παιδικό του δωμάτιο παρθένος και χωρίς κάποια συγκεκριμένη ιδέα για το μέλλον του, πέρα από την εμμονή που είχε αναπτύξει τα τελευταία χρόνια με το πορνό και τον συνοδό αυνανισμό. Όλα θα ανατραπούν όταν ένα πρωί θα ξυπνήσει σ' ένα γυναικείο σώμα.
Ένα αυγουστιάτικο πρωινό ο Γουλιέλμος Σπουτακιέρα ξύπνησε με τη μούρη του χωμένη σε δύο ωραιότατα στήθη: τα δικά του. Μέσα σε οχτώ ώρες ύπνου είχε μεταμορφωθεί σε γυναίκα, πλάσμα εντελώς άγνωστο σ' αυτόν, που σε τριάντα χρόνια ζωής δεν είχε σχεδόν ποτέ καταφέρει να πλησιάσει, δεν λέω για ηβικές ακροβασίες, αλλά ούτε καν για οδικές πληροφορίες.
Η πρώτη αυτή παράγραφος, παρότι θελκτική και εν τέλει χαρακτηριστική της γραφής του Ραβάσιο, με κράτησε μακριά από το μυθιστόρημα για κάποιο καιρό. Ο λόγος δεν ήταν άλλος από την καφκική αντιστοιχία, αντί για ζωύφιο, ο Σπουτακιέρα ξυπνάει ένα πρωί σε γυναικείο σώμα. Μια πρόσφατη αντίστοιχη ελληνόφωνη λογοτεχνική απόπειρα αποδείχτηκε, αναμενόμενα, κακή, αυτή όμως είναι μια άλλη ιστορία ανάγνωσης. Φοβόμουν τις αντιστοιχίες, αλλά και την πρόκληση για την πρόκληση, άλλωστε τίποτα το προκλητικό δεν διέκρινα εξ αρχής σε αυτή την ιδέα, και παρά την περιέργειά μου να δω τι κατεύθυνση θα ακολουθούσε ο Ιταλός συγγραφέας, οι ενστάσεις και ο αυθαίρετος ορίζοντας προσδοκιών με κράτησαν μακριά.
Κακώς.
Είπαμε όμως, είναι μια λειτουργία της ανάγνωσης αυτή, η περιδιάβαση εκτός ορίων ασφάλειας και βεβαιοτήτων, η κατάρρευση των προσδοκιών μας.
Όπως συμβαίνει στο μεγαλύτερο μέρος της καλής λογοτεχνίας, έτσι και εδώ, ο συγγραφέας δεν ποντάρει όλα του τα χρήματα στην (όσο πρωτότυπη μετά από τόσα χρόνια γραφής μπορεί να είναι) κεντρική ιδέα-εύρημα. Δεν αναλώνεται σ' αυτή και δεν εγκλωβίζεται. Ωστόσο, πρέπει κανείς να διαβάσει ένα τουλάχιστον μέρος του μυθιστορήματος για να μπορέσει να διαφύγει του φόβου αυτού.
Με όχημα την ιδέα αυτή, τους περιορισμούς και τις λεωφόρους που του προσφέρει, ο Ραβάσιο στήνει ένα πολύβουο πανηγύρι, επιτρέποντας στη φαντασία του να συναντήσει και να δημιουργήσει αναλογίες με το κοινωνικό ιταλικό (και όχι μόνο) παρόν, με μια πρόζα κοφτερή και προκλητική. Απολαυστικό και κατά τόπους συναρπαστικό, το μυθιστόρημα αυτό διαβάζεται με γρήγορους ρυθμούς, καθώς ο αναγνώστης ακολουθεί τον Σπουτακιέρα, έναν αντιήρωα, αρκούντως αποτυχημένο και εγκλωβισμένο σε μια γνώριμη συνθήκη ζωής, σ' ένα αποπνιχτικό περιβάλλον μιζέριας. Ο τριτοπρόσωπος αφηγητής διατηρεί την απαραίτητη συναισθηματική απόσταση από τον Σπουτακιέρα και από εκεί περιγράφει τις περιπέτειές του.
Η συνθήκη εντός της οποίας ένα πρωί ξύπνησε ο αντιήρωάς μας, σε κάποιους μπορεί εξ αρχής να φανεί αστεία και να τους γαργαλήσει τα συντηρητικά τους αντανακλαστικά, όμως δεν είναι τέτοια, όπως δεν είναι αστείες από μόνες τους οι περιπέτειές του, η αγωνία του να διαχειριστεί αυτή την αλλαγή. Η παγίδα για μια κακή επιθεώρηση είναι ορατή. Ο Ραβάσιο πατά σε δύο βάρκες. Από τη μια, έχει στο στόχαστρό του τη συντηρητική πτέρυγα του κοινού, από την άλλη, την προοδευτική. Για μένα, η πρόκληση εντοπίζεται κυρίως στο δεύτερη βάρκα, εκεί κρίθηκε εν τέλει η πρόζα και η τελική κατασκευή του μυθιστορήματος. Υπάρχουν σημεία που μοιάζει να ξεπερνά τα (προσωπικά και ατελή) όρια του σωστού και αποδεκτού, όμως η σάτιρα, γιατί περί τέτοιας πρόκειται, δεν θα έπρεπε να παραμένει εγκλωβισμένη στο (από ποιον) ορθό και (γιατί) πρέπον.
Η απόσταση, κυρίως συναισθηματική, στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω, δεν συνεπάγεται ταυτόχρονα και την πλήρη απάθεια του αφηγητή για τον Σπουτακιέρα. Ισορροπία. Δεν τον ενσυναισθάνεται αλλά δεν τον λοιδωρεί. Είναι και εκείνος γρανάζι (το κυριότερο ίσως) του οχήματος με το οποίο ο Ραβάσιο περιδιαβαίνει τη σύγχρονη εποχή, εκείνη έχει στο στόχαστρο, σ' εκείνη επιτίθεται και εκείνη λεηλατεί, την κίβδηλη εποχή, φαινομενικά προοδευτική, εκείνη και τις αποσκευές που φέρνει από το παρελθόν, με πρώτη και μεγαλύτερη την αγία οικογένεια, χωρίς να παραμελεί τα κατ' όνομα προοδευτικά μέλη της.
Το μυθιστόρημα (δεν χρειάζεται να ψάξω στις κριτικές και τις λοιπές ψηφιακές εμπειρίες ανάγνωσης) είναι πιθανό να ενοχλήσει τη μια ή την άλλη πλευρά, και αυτή η όχληση, αντί να μείνει σε διαφωνία επί του περιεχομένου, να παρουσιαστεί ως λογοτεχνική αδυναμία. Δεν είναι κακό αυτό από τη στιγμή που η πρόκληση δεν είναι στείρα, είναι ένα καλό φίλτρο αυτό.
Η σάτιρα, η καλή σάτιρα για την ακρίβεια, είναι είδος υπό εξαφάνιση, η βιτριολική πρόζα του Ραβάσιο επίσης. Η σεξουαλική ζωή του Γουλιέλμου Σπουτακιέρα είναι ένα καλό δείγμα, ένα απολαυστικό μυθιστόρημα, που μου θύμισε ένα διαχρονικά αγαπημένο μου μυθιστόρημα, με τους δύο ήρωες να συγγενεύουν, το Συνασπισμός ηλιθίων του Τζον Κένεντυ Τουλ.
Ένα ακόμα (πολύ) καλό ιταλικό μυθιστόρημα προστέθηκε στη λίστα.
υγ Για το Συνασπισμός ηλιθίων περισσότερα μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου