Το Κουρδιστό Πορτοκάλι

"Οι περιπέτειες ενός νεαρού,
του οποίου τα βασικά ενδιαφέροντα είναι ο βιασμός,
η βία και ο Μπετόβεν"

Το 1962 εκδίδεται στην Αγγλία το Κουρδιστό πορτοκάλι του Άντονι Μπέρτζες και κάπου εκεί ξεκινάει η ιστορία που θα σας διηγηθώ στην σημερινή ανάρτηση, την πρώτη μιας σειράς με θέμα βιβλία που πέρασαν στον κινηματογράφο.


Ήρωες του βιβλίου μια ομάδα νεαρών που διάγουν άσωτο βίο. Κλοπές, βανδαλισμοί, βιασμοί, δολοφονίες. Η αστυνομία συλλαμβάνει τον αρχηγό της συμμορίας Άλεξ, ο οποίος αφού περνά δύο χρόνια στην στενή δέχεται να συμμετάσχει σε ένα καινοτόμο πρόγραμμα εξπρές του υπουργείου δικαιοσύνης με σκοπό τον σωφρονισμό μέσω μιας μεθόδου που στηρίζεται σε ψυχοτρόπα φάρμακα και συνεχή προβολή βίαιων εικόνων.

Το βιβλίο αποτελείται από 21 κεφάλαια. Το 21ο κεφάλαιο αποτέλεσε την αφορμή μιας "παρεξήγησης", αφού ο Αμερικανός εκδότης δεν δέχτηκε να το συμπεριλάβει στην αμερικανική έκδοση του βιβλίου θεωρώντας το εύκολη λύση και γελοία βρετανικό.
Ο Μπέρτζες σε ένα ύστερο επίμετρο αναφέρεται στην σπουδαιότητα του τελευταίου κεφαλαίου. Το νούμερο 21 για τον συγγραφέα έχει μια δυναμική, συνήθιζε να είναι το έτος της ενηλικιώσης για πολλά χρόνια, το έτος της ωριμότητας, το έτος κατά το οποίο ένα παιδί γίνεται άντρας. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό, ο συγγραφέας υπερασπίζεται της αρχικής του επιλογής να χωρίσει το πόνημά του σε 21 κεφάλαια, δηλώνοντας αριθμολόγος, πιστεύοντας δηλαδή πως ένας αριθμός πρέπει να σημαίνει κάτι σε ανθρώπινους όρους όταν χρησιμοποιείται.

Δεν αντέδρασε στη απόφαση του εκδότη, παραδέχεται πως χρειαζόταν τα λίγα χρήματα της προκαταβολής σε εκείνη την περίοδο της ζωής του.

Το 1971 ο Στάνλει Κιούμπρικ μεταφέρει το βιβλίο στην μεγάλη οθόνη. Αν και τα γυρίσματα έγιναν εξ ολοκλήορυ στην Αγγλία εντούτοις εκείνος έλαβε υπόψην του την αμερικανική έκδοση των είκοσι κεφαλαίων. Οι περισσότερες μεταφράσεις όμως είχαν γίνει με βάση την αυθεντική έκδοση με αποτέλεσμα οι θεατές που προηγουμένως είχαν διαβάσει το βιβλίο να μένουν με ένα αίσθημα ανολοκλήρωτου.
Φυσικά ο συγγραφέας δεν είχε κανένα δικαίωμα επί της μεταφοράς του έργου και η απόφαση λήφθηκε από τον εκδότη. Το ενδεχόμενο ο Κιούμπρικ να μην είχε γνώση της αυθεντικής έκδοσης δεν μου φαίνεται πιθανόν. Επίσης πρέπει να τονιστεί ότι η ελληνική μετάφραση είχε επίσης στηριχθεί στην αμερικανική έκδοση, την χρονιά που μας πέρασε κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στα ελληνικά, και από τις εκδόσεις Anubis ( μετάφραση: Βασίλης Αθανασιάδης), η μετάφραση του έργου που περιλαμβάνει μετά 40 χρόνια το 21ο κεφάλαιο.

Όμως η ζωή δεν είναι άδικη μόνο με τους αδύναμους όταν έχουμε να κάνουμε με την τέχνη, έτσι και η ταινία του Κιούμπρικ χαρακτηρίστηκε βίαιη και λογοκρίθηκε σε πολλές χώρες. Ο σκηνοθέτης, ενοχλημένος από την απαγόρευση ζήτησε και πέτυχε την μη προβολή της ταινίας στην Αγγλία μέχρι τον θάνατό του (1999).

Ας αφήσουμε όμως την ιστορία στις δάφνες της.

Αν εξαιρέσει κάποιος το όλο θέμα με το 21ο κεφάλαιο στο οποίο ήδη αναφέρθηκα, νομίζω ότι η μεταφορά του Κιούμπρικ είναι τουλάχιστον εμπνευσμένη. Αποτελεί μία από τις σκληρότερες ταινίες όλων των εποχών. Η επιλογή του Μάλκολμ Μακντάουελ για τον ρόλο του Άλεξ ήταν κάτι παραπάνω από επιτυχημένη, με το μακιγιαρισμένο βλέμμα του να με στοιχειώνει ακόμα.
Το βιβλίο είναι προφανώς και αυτό πολύ δυνατό, αλλά είναι κατά κάποιον τρόπο η πρώτη ύλη, του λείπει ίσως το κινηματογραφικό φινάρισμα που του προσέδωσε αργότερα ο Κιούμπρικ. Η γλώσσα του είναι κάπως δύσκολη και αρχικά κουραστική λόγω της χρήσης πολλών λέξεων νάντσατ, γλώσσας με έντονη επιρροή από την ρωσική. Ο συγγραφέας θεωρεί το έργο του διδακτικό και όχι καλλιτεχνικό και πετάει την σπόντα του λέγοντας πως το κοινό προτιμά την ταινία γιατί φοβάται, δικαίως, την γλώσσα.

Η έκφραση κουρδιστό πορτοκάλι έρχεται από την διάλεκτο των παλιών Λονδρέζων. "Είναι ιδιόρρυθμος σαν κουρδιστό πορτοκάλι" σήμαινε πως ήταν το άκρον άωτο της ιδιορρυθμίας. Άρα δεν πρόκειται για έναν εκρηκτικό μηχανισμό όπως από άγνοια πολλοί από εμάς πίστευαν, αλλά (κατά τον συγγραφέα) πρόκειται για την εφαρμογή μιας μηχανοκρατικής ηθικής σε ένα ζωντανό οργανισμό γεμάτο χυμό και γεύση.


Ο Κιούμπρικ για μένα ανέδειξε το κείμενο αν και υπέπεσε σε λάθος με την απόφασή (;) του να μην συμπεριλάβει το τελευταίο κεφάλαιο στην ταινία. Η ανάγνωση του βιβλίου ήταν κάτι παραπάνω από ενδιαφέρουσα, αν και ξεκίνησε από περιέργεια, η ταινία με την οποία πρώτα ήρθα σε επαφή απέκτησε για μένα μια ακόμα διάσταση. Η μεταφορά του βιβλίου στην μεγάλη οθόνη δεν κατέστρεψε, όπως συνηθίζεται, το κείμενο.