Ιερουσαλήμ - Γκονσάλο Μ. Ταβάρες

Υπάρχουν βιβλία, που δίχως να υστερούν σε περιεχόμενο, ξεχωρίζουν για τον τρόπο με τον οποίο ο συγγραφέας επιλέγει να διηγηθεί την ιστορία του. Σε αυτήν την κατηγορία ανήκει το μυθιστόρημα του Πορτογάλου Γκονσάλο Ταβάρες, Ιερουσαλήμ. Με μια ιδιαίτερα προσωπική δομή που θυμίζει αργαλειό, ο συγγραφέας χωρίζει το κείμενο σε επιμέρους κεφάλαια που φέρουν τα ονόματα των εκάστοτε πρωταγωνιστών και μεθοδικά υφαίνει το νήμα της ζωής τους για να το αφήσει μετά από λίγο, φαινομενικά μετέωρο και ανολοκλήρωτο, με σκοπό να στρέψει τον προβολέα σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Με μαεστρία σκηνοθέτη και οξύνοια μοντέρ, ο συγγραφέας "μεγαλώνει"την κάθε ιστορία ξεχωριστά μέχρις ότου τα όρια μεταξύ τους καθίστανται τόσο δυσδιάκριτα που, ακόμα και υπό τον πλέον ενδελεχή έλεγχο, συνθέτουν τελικώς μία ιστορία, ενιαία και αδιαίρετη.

Πέντε είναι τα κύρια πρόσωπα του μυθιστορήματος. Η Μύλια, σύζυγος του Τέοντορ, τρόφιμος για χρόνια σε ψυχιατρική κλινική. Ο Τέοντορ, ψυχίατρος που επιθυμεί να σχεδιάσει ένα γράφημα που να απεικονίζει την κατανομή της φρίκης διαμέσου των αιώνων. Ο Ερνστ, εραστής της Μύλια κατά την κοινή τους παραμονή στην κλινική. Ο Χίνερκ, πρώην πολεμιστής, κυκλοφορεί διαρκώς οπλισμένος αδυνατώντας να ησυχάσει από το φόβο της διαρκούς απειλής. Η Χάνα, πόρνη και προστάτιδα του Χίνερκ.

Κανένα στοιχείο του μυθιστορήματος δεν παραπέμπει απευθείας στην Πορτογαλία. Ούτε τα ονόματα των χαρακτήρων ούτε ο τόπος, που δεν ονομάζεται αλλά παραπέμπει σε χώρα της Κεντρικής Ευρώπης. Απόπειρα του συγγραφέα να δώσει την απαιτούμενη καθολικότητα στο συγγραφικό του όραμα, αποφεύγοντας να το εγκλωβίσει στα στενά όρια του τοπικού. Άλλωστε, η άρρηκτη σχέση ανάμεσα στο ατομικό και στο καθολικό, η επίδραση του τοπικού στη διαμόρφωση του οικουμενικού και οι ιστορίες που διασταυρώνονται για να συνθέσουν τελικά την Ιστορία, αποτελούν τον πυρήνα της Ιερουσαλήμ.

Οποιαδήποτε άλλη αναφορά στην υπόθεση πιστεύω πως θα στερούσε από τον επίδοξο αναγνώστη μεγάλο μέρος της απόλαυσης, οπότε σταματώ εδώ.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ως ιδέα η έρευνα του Τέοντορ σχετικά με τη φρίκη στο πέρασμα των αιώνων, μέσω της οποίας επιχειρεί να αποδείξει αν υπάρχει ελπίδα για τον κόσμο ή όχι.

"Αν η φρίκη τείνει να μειώνεται , είναι σημάδι πως θα είμαστε ευτυχέστεροι μετά από εκατό γενιές, αν η φρίκη αυξάνεται, η Ιστορία αυτή θα τελειώσει, αφού  η τελική φρίκη δεν θα αφήσει τίποτα. Και τότε, πράγματι, θα μπορέσει να εμφανιστεί άλλη καλύτερη Ιστορία, πιο ηθική. Οι δυο αυτές υποθέσεις μας καθιστούν αισιόδοξους. Αν όμως η φρίκη είναι σταθερή, τότε λοιπόν δεν υπάρχει ελπίδα. Καμία. Όλα θα εξακολουθήσουν ως έχουν."

Ο Ταβάρες θίγει, πότε ευθέως και πότε πλαγίως, το ζήτημα της ψυχικής υγείας. Η αντιμετώπιση, το στίγμα, οι ψυχιατρικοί μέθοδοι, ο εγκλεισμός και οι φαρμακευτικές αγωγές. Η τρέλα υπό το πρίσμα της ηθικής. Η ενοχή της ανθρώπινης φρίκης και των γονιδίων. Η γενική αντιμετώπιση και η έλλειψη εξατομικευμένης θεραπείας.

Ένα υπέροχο μυθιστόρημα που διαφεύγει από το συνηθισμένο διευρύνοντας τα όρια και επιτυχάνει να δώσει μια νέα διάσταση στον όρο σπονδυλωτό μυθιστόρημα, θυμίζοντας τον σκηνοθέτη Γκας Βαν Σαντ στα καλύτερά του (Elephant, Last Days, Paranoid Park).  Δε θα αργήσει να θεωρηθεί σημείο αναφοράς για την πορτογαλική και όχι μόνο λογοτεχνία.  Ο Ταβάρες βαδίζει στα χνάρια των σπουδαίων συγγραφέων της χώρας της Ιβηρικής και μάλλον δικαίως ο Σαραμάγκο τον "κατηγόρησε" πως δε δικαιούται να γράφει τόσο καλά σε ηλικία 35 ετών!



(Υπέροχη) μετάφραση Αθηνά Ψυλλιά
Εκδόσεις Καστανιώτη