Το τέλος του δρόμου - John Barth

Και σίγουρα, αναγνώστη, δεν είναι η πρώτη φορά, όπως ξέρεις ήδη καλά, που κάποιος, σε ανύποπτο χρόνο, μου μίλησε για ένα βιβλίο ή έναν συγγραφέα που δεν γνώριζα, κι εγώ, γυρίζοντας σπίτι, για να διαφύγω άμεσα τον κίνδυνο της λήθης, αναζήτησα πληροφορίες επ' αυτού στο διαδίκτυο και έπεσα πάνω στην ένδειξη: εξαντλημένο από τον εκδότη. Και σαν να μην έφτανε αυτό, λες και υπήρχε κάποια συμπαντική συνωμοσία, μέσα στις επόμενες μέρες έπεσα ξανά και ξανά πάνω στο ίδιο βιβλίο, στο ίδιο εξαντλημένο βιβλίο, διθύραμβοι και υποσχέσεις αναγνωστικής απόλαυσης, και η ένδειξη "εξαντλημένο από τον εκδότη" να αναβοσβήνει στο μυαλό μου.

Δεν είναι η πρώτη φορά, και ούτε η τελευταία, ευτυχώς, ναι ευτυχώς, γιατί όλες αυτές η προσδοκίες και το επακόλουθο κυνήγι αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της παράλληλης ζωής ως αναγνώστη, το αλατοπίπερο. Θα έλεγα το ίδιο αν τελικά δεν είχα καταφέρει να βρω το βιβλίο του Μπαρθ; Ναι, το ίδιο θα έλεγα, γιατί βρήκα μόλις ένα απ' όσα κυκλοφορούν, και τώρα, έχοντας διαβάσει Το τέλος του δρόμου, επιθυμώ διακαώς ν' αποκτήσω ό,τι δικό του κυκλοφόρησε κάποτε στα ελληνικά, και να το διαβάσω.

Ήταν απόγευμα και ένιωθα τυχερός, χωρίς κάποιο συγκεκριμένο λόγο, έτσι παρέκκλινα του δρόμου μου για να πάω στο παλαιοβιβλιοπωλείο. Ήμουν τόσο σίγουρος πως κάτι πραγματικά πολύ καλό θα έβρισκα ώστε κατευθύνθηκα χωρίς δεύτερη σκέψη στα ράφια με την ξένη λογοτεχνία, και εκεί, στο Μ στάθηκα έκπληκτος για μία στιγμή, την επόμενη πήγαινα ήδη στο ταμείο με το βιβλίο στο χέρι μου. Γυρίζοντας σπίτι ξεφύλλισα το νέο μου απόκτημα, για το οποίο τόσα και τόσα είχα ακούσει τον τελευταίο καιρό, και ευρισκόμενος σε ένα αναγνωστικό μεταίχμιο φλέρταρα με την ιδέα να το ξεκινήσω το ίδιο κιόλας βράδυ, όμως δίστασα. Από τη μία οι διθύραμβοι δυνατών αναγνωστών και από την άλλη ο χαρακτηρισμός του Μπαρθ ως πρωτεργάτη του μεταμοντερνισμού με φόβισαν κάπως. Έπεισα τον εαυτό μου πως δεν ήταν η κατάλληλη στιγμή, θα επανερχόμουν σε αυτό πιο ξεκούραστος και με μεγαλύτερη άνεση χρόνου (προσδοκία).

Και κάπως έτσι διάβασα Το τέλος του δρόμου αρκετές μέρες μετά. Και διαπίστωσα πως είχα κάνει λάθος. Το βιβλίο του Μπαρθ ήταν ευκολοανάγνωστο όπως κάθε σπουδαίο μυθιστόρημα. Απολαυστικό πρόταση την πρόταση, ευφυές, αστείο και μελαγχολικό.

Ξεκίνησα τη σταδιοδρομία μου ως καθηγητής κατόπιν συμβουλής του Γιατρού, και για μια περίοδο δίδαξα γραμματική στο Κρατικό Παιδαγωγικό Κολέγιο του Γουικόμικο, στο Μέρυλαντ.

Ο αφηγητής της ιστορίας γνώρισε τον Γιατρό την επόμενη των εικοστών όγδοων γενεθλίων του, όταν, ευρισκόμενος στον σταθμό των τρένων, και αφού νωρίτερα είχε ζητήσει ένα εισιτήριο για όπου μπορούσε να πάει με τριάντα δολάρια, είχε επιστρέψει στους πάγκους της κεντρικής αίθουσας, ώστε να αναλογιστεί τις δυνατότητές του, απώλεσε κάθε κίνητρο και έμεινε ακίνητος στη θέση του μέχρι την επόμενη μέρα, και ο Γιατρός που τον είχε ήδη παρατηρήσει την προηγούμενη, τον πλησίασε και τον υποχρέωσε να πάει να του πάρει έναν καφέ και να συζητήσει μαζί του. Κάπως έτσι, και μετά από κάποια ραντεβού, σε μία παράξενη, στα όρια της νομιμότητας, κλινική, ο αφηγητής θα υπακούσει τον Γιατρό και θα δεχτεί να υποδυθεί έναν ρόλο, αυτόν του καθηγητή γραμματικής σε ένα μικρό κολέγιο.

Και αφού ο Μπαρθ μας συστήσει τον αφηγητή του, θα τον οδηγήσει στο μικρό αυτό κολέγιο του Γουικόμικο και θα τον αφήσει εκεί στη βαρετή πανεπιστημιακή κοινότητα και στην ακόμα πιο βαρετή ζωή στην επαρχία, θέτοντας έτσι ένα μικρό και πεπερασμένο αριθμό μεταβλητών στην ιστορία του, ώστε με άνεση να μπορέσει να παρατηρήσει από κοντά χαρακτήρες και συνθήκες ζωής. Εκτός του αφηγητή, μεγάλο ενδιαφέρον ως χαρακτήρες παρουσιάζει και ένα ζευγάρι που θα γνωρίσει εκεί, με το οποίο ο αφηγητής θα αναπτύξει κάποιες σχέσεις.

Για τους περισσότερους μελετητές του έργου του Μπαρθ, Το τέλος του δρόμου και η Πλωτή όπερα αποτελούν την εισαγωγή του υπαρξισμού στην Αμερική της δεκαετίας του '50 μέσα από τη λογοτεχνία. Δεν μπορώ με βεβαιότητα να ισχυριστώ πως τα δύο αυτά έργα αποτελούν τα πρώτα δείγματα υπαρξιστικών μυθιστορημάτων, όμως με σιγουριά μπορώ να πω πως απόλαυσα αυτό το βιβλίο με τον ιδιαίτερο εκείνο τρόπο που απολαμβάνω τα υπαρξιστικά μυθιστορήματα, και επιπρόσθετα είχε ενδιαφέρον η αλλαγή οπτικής γωνίας παρατήρησης λόγω των ερεθισμάτων του Μπαρθ και της αμερικανικής κουλτούρας μέσα στην οποία στήνεται το μυθιστόρημα, δημιουργώντας έτσι δεδομένες διαφορές σε σχέση με το λατινοαμερικάνικο Τούνελ, τον γαλλοαλγερινό  Ξένο ή τον ελβετικό Homo Faber, που για μένα αποτελούν την Αγία Τριάδα του λογοτεχνικού υπαρξισμού, βιβλία στα οποία επιστρέφω ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Εξαιρετικό βιβλίο, σπουδαίος συγγραφέας και οι μηχανές αναζήτησης της Πλωτής όπερας λειτουργούν στο φουλ!

Μετάφραση Χίλντα Παπαδημητρίου
Εκδόσεις Πόλις