Οικογενειακή ευτυχία - Λέον Τολστόι

Είναι αργά το απόγευμα, έξω έχει ακόμα φως. Η συζήτηση για λίγο σταματά στο Into the Wild, ταινία του 2007 σε σενάριο και σκηνοθεσία του Σον Πεν. Κάποιοι το έχουμε δει, κάποιοι άλλοι όχι. Μια αόριστη και χαλαρή δέσμευση για προβολή διατυπώνεται. Η συζήτηση τραβά τον δρόμο της. Ακόμα και η ελάχιστη αναφορά σε αυτήν την ταινία, με τον νεαρό που αποφασίζει να τα παρατήσει όλα και να ζήσει στην άγρια φύση της Αλάσκας πάντα με συγκινεί, με τον ίδιο τρόπο που με συγκίνησε, και συνεχίζει να το κάνει και το Walden του Θορό, βιβλίο το οποίο άλλωστε αποτελεί βασικό ανάγνωσμα του ήρωα της ταινίας, μαζί με τα μυθιστορήματα του Τζακ Λόντον και του Λέον Τολστόι. Εκείνο στο οποίο περισσότερο εστίασε ο Σον Πεν στη διασκευή του σεναρίου ήταν η Οικογενειακή ευτυχία, νουβέλα της συγγραφικής νιότης του ιερού αυτού τέρατος της λογοτεχνίας. Η άκρη ενός νήματος αχνοφάνηκε και εγώ είπα να την τραβήξω.   

Πενθούσαμε για τη μητέρα μας, η οποία πέθανε το φθινόπωρο, και ξεχειμωνιάσαμε μόνες μας στο χωριό, η Κάτια, η Σόνια κι εγώ.

Η Μάσα αφηγείται τη ζωή της. Ξεκινώντας από τα δεκαεφτά της χρόνια και την περίοδο πένθους για την απώλεια της μητέρας και φτάνοντας στο αφηγηματικό τώρα, διηγείται όσα έζησε αυτά τα χρόνια, όσα όνειρα πραγματοποιήθηκαν και όσα όχι, τον έρωτά της για τον αρκετά χρόνια μεγαλύτερο Σεργκέι Μιχάηλιτς και τον μετέπειτα γάμο τους, τα χρόνια της ευτυχίας στην απομόνωση του χωριού, την παραμονή στην Πετρούπολη και τη γοητεία της διαφορετικής ζωής. Ένας απολογισμός σε μια στιγμή που η Μάσα νιώθει ώριμη, ικανή να ανασκοπήσει τα περασμένα, να διακρίνει τα λάθη της, να βρει τις πληγές και να προσπαθήσει να τις γιατρέψει. 

Η αλήθεια είναι πως η ανάγνωση της συγκεκριμένης νουβέλας δεν με ενθουσίασε, η γοητεία της γραφής και της αφήγησης ήταν δεδομένη, όμως η ιστορία που αφηγείται η Μάσα έμοιαζε παρωχημένη για τα γούστα μου. Έτσι, από τη μία θαύμαζα την ικανότητα του Τολστόι, τη μαστοριά στο στήσιμο της πλοκής και στο χτίσιμο των χαρακτήρων, την οξυδέρκειά του ως προς την παρατήρηση και την καταγραφή της ανθρώπινης ψυχής, των μύχιων σκέψεων και επιθυμιών των χαρακτήρων και -πάνω απ' όλα- την πειστικότητα της πρωτοπρόσωπης αφηγήτριας, από την άλλη όμως δεν έβρισκα ενδιαφέρον στην ιστορία της Μάσα, παρά μόνο μια αόριστη συμπάθεια για τον Σεργκέι Μιχάηλιτς εξαιτίας ίσως της σταθερότητάς του ανάμεσα στα λόγια και στις πράξεις του, τη στωικότητα με την οποία αντιμετώπιζε τις ανακατευθύνσεις της Μάσα. Αυτός ο μετεωρισμός, η αμηχανία που ένιωθα κατά την ανάγνωση, ο θαυμασμός που δεν αρκούσε να καλύψει το έλλειμμα ταύτισης, με προβλημάτισε, αναζήτησα απαντήσεις, έκανα υποθέσεις, κι όσο γυρόφερνα τη νουβέλα στο μυαλό μου, όσο αναθυμόμουν την ιστορία της Μάσα, όλο και εντονότερα ένιωθα τις αναλογίες, και μπορούσα πια να διακρίνω τη Μάσα στο σήμερα, σε ένα διαφορετικό σκηνικό μακριά από τη ρωσική ύπαιθρο, και διέκρινα τους φόβους, τις ελπίδες, τη ματαιότητα, τον συμβιβασμό, την ανάγκη για αγάπη και όνειρα, και την ένιωσα, εκ των υστέρων, οικεία και γνώριμη. Και αυτό ήταν μια αποκάλυψη. Για τον λόγο αυτό επέστρεψα σε αυτό το μισοτελειωμένο κείμενο, που σχεδόν είχα παρατήσει, αποφασισμένος να μιλήσω για τη μεταστροφή αυτή, επιλέγοντας να μην το γράψω από την αρχή, αλλά απλώς να έρθω και να κολλήσω το πριν και το μετά, όχι της ανάγνωσης αυτή τη φορά, αλλά της αναγνωστικής αποκάλυψης που βίωσα εκ των υστέρων. Τώρα μένει να αναρωτιέμαι πώς θα μου είχε φανεί αυτή η νουβέλα αν την είχα διαβάσει, όπως και ο πρωταγωνιστής της ταινίας, στα είκοσί μου.

Και επιστρέφοντας στην ταινία του Πεν αξίζει να αναφερθεί ακόμα μία σύνδεση ανάμεσα σε εκείνη και τον Τολστόι, πέραν της δεδομένης αγάπης του ήρωα για τα βιβλία του, που έχει να κάνει με την απόφαση του Τολστόι το 1910 να εγκαταλείψει την κοσμική ζωή και την πόλη για να ζήσει στη φύση, ωθούμενος από τύψεις που ένιωθε για τον προσωπικό του πλούτο σε σχέση με την επικρατούσα ανέχεια.    

Όχι τόσο γνωστή όσο τα υπόλοιπα έργα του, εντούτοις η Οικογενειακή ευτυχία αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της Τολστοϊκής γραφής και αποτέλεσε τον προάγγελο των δύο σπουδαίων μυθιστορημάτων του της Άννα Καρένινα και του Πόλεμος και ειρήνη.

Μετάφραση Σταυρούλα Αργυροπούλου

Εκδόσεις Μεταίχμιο