Τα φλογοβόλα - Rachel Kushner

(Αυτό είναι ένα βιβλίο που παραλίγο να μη διάβαζα ποτέ.)

Η νεαρή Ρίνο αφήνει τη δυτική πλευρά της Αμερικής για να βρεθεί στη Νέα Υόρκη. Θέλει να σπουδάσει και να γυρίσει ταινίες, να γνωρίσει κόσμο και να βρεθεί στο επίκεντρο των γεγονότων, αποζητά την ανησυχία της ανατολικής ακτής. Όταν θα φτάσει εκεί, θα τα βρει σκούρα. Νιώθει οικεία, κατά έναν παράξενο, μάλλον διαισθητικό, τρόπο, πιστεύει πως ανήκει εκεί, όμως, αποτυγχάνει ξανά και ξανά να βρεθεί στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή, γυρίζει μόνη της, αναρωτιέται τι δεν κάνει καλά, τι μπορεί να φταίει που τα πράγματα δεν γίνονται όπως τα είχε οραματιστεί. Οι άνθρωποι εκεί φαίνονται πραγματικά ενδιαφέροντες, μα ταυτόχρονα και τόσο διαφορετικοί από ό,τι είχε γνωρίσει ως τότε η Ρίνο.

Είχαν υπόρρητους κανόνες αυτοί οι άνθρωποι και όλοι οι όμοιοί τους που γνώρισα αργότερα: Δεν έκανε να ρωτάς βασικές ερωτήσεις: "Με τι καταπιάνεσαι;", "Από πού είσαι;", "Τι είδους τέχνη κάνεις;". Γιατί κατάλαβα ότι είναι καλλιτέχνης, αλλά δεν έκανε να ρωτήσω τέτοιο πράγμα. Ούτε καν "Πώς σε λένε;". Καμωνόσουν ότι ήξερες, ή ότι δεν ήταν ανάγκη να ξέρεις. Το να κάνεις προφανείς ερωτήσεις, ακόμα και αν δεν υπήρχαν προφανείς απαντήσεις, ήταν ένας τρόπος να τους δείξεις ότι καλά θα έκαναν να σε ξεφορτωθούν το συντομότερο δυνατόν.

Δεκαετία του '70, για πολλούς η τελευταία αξιόλογη περίοδος παγκοσμίως. Ύστερα ξεκίνησε μια κατηφόρα, η επέλαση των αγορών και ο θάνατος των ιδεολογιών. Οι δρόμοι γεμάτοι κίνηση και ζωή, άνθρωποι παντού, αρκετοί εκ των οποίων οραματίζονται έναν άλλο τρόπο ζωής, ένα μέλλον διαφορετικό, το αμερικάνικο όνειρο έχει αρχίσει ήδη να ξεφτίζει. Παρότι μοιάζει να μην ξέρουν τι ακριβώς γυρεύουν, είναι σίγουρο πως ξέρουν τι επιθυμούν ν' αποφύγουν, και αυτό είναι μάλλον το πλέον σημαντικό όταν είναι κανείς νεαρός, όταν τα πάντα είναι τόσο εύπλαστα στο άγγιγμα της στιγμής, όταν η απόφαση στη γωνία του δρόμου, το αν θα συνεχίσεις ευθεία ή θα στρίψεις αριστερά, μπορεί να εκτρέψει πλήρως τη ροή των πραγμάτων. Η Ρόνι συνειδητοποιεί γρήγορα πως πρέπει να αφεθεί, έτσι και αλλιώς είναι αδύνατο να ακολουθήσει τον ρυθμό της εποχής. 

Η Ράσελ Κάσνερ γράφει ένα εκπληκτικό μυθιστόρημα. Βρίσκει την κατάλληλη αφηγηματική φωνή για τη Ρίνο, τη φωνή που θα συμπληρώσει τον χαρακτήρα που θα χτίσει σταδιακά σελίδα τη σελίδα. Εν συνεχεία στήνει την ιστορία της πάνω σε κάποια βασικά περιστατικά, αυτά είναι που θα τη βοηθήσουν στο δέσιμο της πλοκής, παρότι από μακριά η ιστορία της μοιάζει άναρχη και χαοτική. Ύστερα έρχεται η ατμόσφαιρα της εποχής, που δεν αρκεί από μόνη της, όμως η συγγραφέας φροντίζει να της δώσει βασικό πρωταγωνιστικό ρόλο, ξέροντας εκ προοιμίου πως είναι το δυνατό της χαρτί. Η Κάσνερ επιλέγει να διηγηθεί μια ιστορία με αρκετά επίπεδα, με αρκετούς χαρακτήρες να εμφανίζονται και με αρκετές υποϊστορίες να εκτυλίσσονται παράλληλα, χωρίς στιγμή να αφήνει τα γκέμια της κυρίως και κεντρικής ιστορίας της, καθιστώντας σαφές πως κάθε παράκαμψη είναι απαραίτητη για τη συνοχή όσων αφηγείται η Ρίνο σε πρώτο πρόσωπο. Εκείνο που εντυπωσιάζει είναι ο τρόπος της να κινείται στον χρονικό άξονα της αφήγησης, να ενώνει στιγμιότυπα που απέχουν αρκετά χρόνια μεταξύ τους, να χτίζει αναμνήσεις και ταυτόχρονα να τις ιεραρχεί και να τις νοηματοδοτεί. Και αυτό με έναν τρόπο φυσικό και αδιόρατο, ακόμα και εν μέσω της ίδιας παραγράφου. Και είναι άξιο θαυμασμού το πόσο σφιχτοδεμένο φαντάζει το τελικό αποτέλεσμα. Γιατί είναι ένα τυπικό, μεγάλο, αμερικανικό μυθιστόρημα. Ένα από εκείνα τα μυθιστορήματα που διαρκώς προσπαθούν να γράψουν στην αποκεί πλευρά του Ατλαντικού, φιλόδοξα να περικλείσουν μια ολόκληρη ιστορική περίοδο και να μην αφήσουν τίποτα απέξω. Και η Κάσνερ το καταφέρνει.

Υπάρχει μια σκηνή στο βιβλίο, όπου η Ρίνο πηγαίνει να τρέξει με τη μηχανή της σε έναν αγώνα ταχύτητας, που διεξάγεται σε μια αλυκή, με σκοπό να κινηματογραφήσει το ίχνος της. Μια σκηνή που εκτείνεται σε αρκετές σελίδες, που δεν μοιάζει να προσθέτει κάτι στην κυρίως ιστορία, που αν ο αναγνώστης δεν ήξερε πως υπάρχει δεν θα του έλειπε, όμως, έχοντας διαβάσει αυτές τις σελίδες, ελάχιστα μοιάζει να τον ενδιαφέρει αυτό, καθώς η σκοπιμότητα ως ζητούμενο τρέπεται σε φυγή στη θέα της ομορφιάς. Κάτι αντίστοιχο ισχύει και με τα πρόσωπα της ιστορίας, όπως η μητέρα του Σάντρο, που κάνει ένα ολιγοσέλιδο πέρασμα από το μυθιστόρημα, ένας μικρός χαρακτήρας αλλά καλοφτιαγμένος, με ξεκάθαρο ρόλο στο αφηγηματικό ταμπλό, ένας χαρακτήρας που ενοχλεί με την παρουσία του και ακριβώς αυτό εξυπηρετεί. Η απουσία της μητέρας δεν θα περιόριζε αυτόματα την όχληση του αναγνώστη, θα άφηνε απλώς ένα κενό, έστω και μικρό, αρκετό για να αμφισβητήσει τη στερεότητα του οικοδομήματος. Και χρησιμοποιώ αυτά τα παραδείγματα ενδεικτικά, αφού υπάρχουν αρκετά ακόμα αντίστοιχα στο μυθιστόρημα αυτό, γιατί ενίοτε ναι, το μέγεθος μετράει, και η μεγαλύτερη διαδρομή προσφέρει και μεγαλύτερη απόλαυση, και τα πράγματα που απολαμβάνουμε ας μην τα χρονομετρούμε.

Η αφήγηση της Ρίνο έχει κάτι το πυρετικό, αποτελεί μια αναγκαιότητα, από αυτή μοιάζει να εξαρτώνται πολλά. Θυμάμαι τον Κορτάσαρ να λέει πως αν δεν έγραφε το Κουτσό, θα έπεφτε στον Σηκουάνα. Αυτό εννοώ χρησιμοποιώντας το επίθετο πυρετικό. Και δεν αναφέρομαι τυχαία στο Κουτσό, γιατί ανάμεσα σε αυτό και το 2666 του Μπολάνιο θα έλεγα πως κινείται η Κάσνερ στα Φλογοβόλα. Πώς γίνεται, θα αναρωτηθεί κανείς, ένα μεγάλο αμερικανικό μυθιστόρημα να κινείται ανάμεσα σε ένα ευρωπαϊκό και ένα ισπανόφωνο. Γίνεται γιατί η λογοτεχνία είναι μία, και γιατί οι Αμερικανοί ξέρουν πώς να αξιοποιούν τα δάνειά τους. Η Κάσνερ τοποθετεί τον πήχη ψηλά, και αξίζει να κριθεί με βάση αυτή την απόφαση. Θα μπορούσε να έχει πάρει τον εύκολο δρόμο, με δεδομένη την αφηγηματική άνεση που διαθέτει δεν θα της ήταν δύσκολο να γράψει ένα πιο στρωτό και απλό μυθιστόρημα, αρκούντως γοητευτικό και προορισμένο να συγκινήσει. Όμως όχι. Τα φλογοβόλα είναι ένα απαιτητικό βιβλίο, που δύσκολα θα αφήσει κάποιον με ανάμεικτα συναισθήματα, καταδικασμένο καθώς είναι είτε να αποθεωθεί είτε να αποδοκιμαστεί. 

υγ. Λίγα λόγια για το Κουτσό του Κορτάσαρ μπορείτε να βρείτε εδώ, και το 2666 του Ρομπέρτο Μπολάνιο εδώ.

Μετάφραση Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης

Εκδόσεις Ίκαρος